Fálkinn - 25.07.1941, Síða 4

4
F Á L K I N N
BOÐFLENNUR í VÍSINDUM 0G LISTUM
AÐ LENDA „Á RJETTRI HILLU“ ER ÞAÐ SEM MESTU
VELDUR UM ÁRANGURINN AF LÍFSSTARFI EIN-
STAKLINGSINS. „MARGIR ERU KALLAÐIR — EN
FÁIR ÚTVALDIR“ EN OFT HLJÓTA ÞEIR ÚTVALDRA
SESSINN, SEM ENGINN HAFÐI TIL HANS KALLAÐ
OG ENGINN TALDI I HANN HÆFAN. —
Robert Schumann var kandidat í
lögfræffi.
AÐ kemur ekki ósjaldan fyr-
ir í veðreiðum, að hestur
sem enginn hafði liugað sigur
fer fram úr öllum keppinautun-
um. Mælikvarðann á álitinu, er
fólk hafði beint að þessum
„outsider“ eða boðflennu ef svo
mætti segja, má sjá af veðfjenu,
sem hann gefur þeim fáu sem
lagt hafa á hann veðfje. Því
minna álit sem liesturinn liefir
hefir liaft, því margfaldari vinn
ing gefur liann. Þar sem eigi er
veðjað um horfurnar er eigi
eins hægt um vik, að sjá al-
menningsálitið. En það kemur
þráfaldlega fyrir í daglega líf-
inu, að það ólíklega skeður:
maðurinn, sem fáir treystu til
nokkurs, skarar fram úr átrún-
aðargoðunum og sigrar j)au.
Svo er í iþróttum, í líkamlegu
starfi og ekki sísl í vísindum og
listum. En j)eir sigrar, sem unn-
ir eru á því sviði verða ekki
eins áberandi og hinir snoggu
samkeppnissigrar, sem unnir
eru í einu vetfangi. Sigrar vís-
inda og lista eru ekki unnir á
svipstundu — þeir eru árangur
af margra ára starfi og heilu
æfistarfi, og sá árangur verður
oft ekki bersýnilegur fyr en sá
er kominn í gröfina sem sigur-
inn vann. Það líða jafnvel stund-
um aldir þangað til sum afrek
öðlast viðurkenningu og njóta
fulls skilnings.
Andstaða samtíðarinnar.
Þegar er litið yfir árangurinn
af baráttu mannsandans fyrir
jíeim framförum, sem allieim-
urinn nýtur góðs af i dag, þá
verður það ljóst hverjum manni,
að j)ær framfarir eru árangur
af l)ai'áttu einstakra manna
fyrir hugsjónum sinum og gegn
almenningsáliti samtíðar sinriar.
Við vitum, livernig þeim farnað-
ist fyrstu mönnunum sem dirfð-
ust að staðhæfa að jörðin væri
hnattmynduð, eða þeim sem
sögðu, að jörðin hreyfðist kring-
um sólina og að aðdráttaraflið
rjeði brautum himintunglanna,
eða að það væri þyngdarlög-
málið sem væri að verki þegar
steinn dytti, en ekki „jarðand-
inn, sem sogar alt til sín“. í öll-
um greinum ‘iiáttúrufræði, heim
speki og lista liafa mikilsverð-
ustu kenningarnar verið knúð-
ar fram í trássi við íhaldsama
miðlungshyggjuna, sem jafnan
á bágt með að tileinka sjer ný
sannindi og eru treg á að láta
sannfærast, eigi siður en Tómas
ppstuli.
Miðlimgsmaðurinn er ekki
þannig gerður, að liann geti skil-
ið nýjar hugmyndir, sem brjóta
í bág við þann hugmyndalieim,
sem liann sjálfur lifir í. Og hori-
um finst engin þörf á nýjum
hugmyndum og kenningum —
hann er eiginlega ánægður með
heiminn eins og hann er og vill
ekki láta hreyta honum. Þetta
sama kemur einnig fram í verk-
legum aðgerðum; hándverks-
menn og iðnfræðingar eru ófús-
ir á, að taka upp miklár breyt-
ingar i iðn sinni. Það er t. d. al-
kunna, hve íhaldssamar reglur
ýms iðnfjelög liafa sett sjer fyr
á tímum. Umbæturnar koma
líka oft frá mönnum, sem ekki
eru vaxnir upp í greininni sem
j)eir vilja gera umbætur á, og
j)essvegna eru umhótafrömuð-
irnir litnir hornauga. Hinar hylt
ingakendu nýjungar t. d. í lækn-
isfræði og lögfræði — eru ekki
aðeins verk lækna og lögfræð-
iagn heldur utanaðkomandi
manna — boðflennanna í menn-
ingarlífinu, sem hafa orðið að
heyja liarða haráttu við sjer-
fræðingana, sem sögðu „vjer
einir vitum.“
Viðvaningarnir ryðja brautir.
Einn af brautryðjendum lækn-
isfræði nútímans, Frakkinn
Pasteur, var ekki læknisfræð-
ingur heldur efnafræðingur.
Læknisfræðingar samtiðar lians
fordæmdu liann og kölluðu
hann skottulækni. Það var ekki
fyr en Pasteur var kominn á
efri ár, að hann lilaut viður-
kenniugu, sem liann átti skilið
— fyrir afrek sín í jieirri grein,
sem hann var ekki talinn sjer-
fræðingur í. I skurðlæknisfræði
er annað merkllegt dæmi til um
afrek „óviðkomandi aðskota-
dýra“. Gerileyðingin er ein að-
alundirstaðan undir skurðlækn-
ingum nútímáns: aðferðiu til
j)ess að verjast gerlum og sótt-
kveikjum, sem fyrrum drápu
fólk unnvörpum, þegar gerður
var á því holskurður. Það er
enski skurðlæknirinn Lister,
sem venjulega er kállaður höf-
undur gerjleyðingarinnar, eri
þetta er ekki rjett nema að
nokkru levti. Þjóðverjinn Sam-
melweiss vakti athygli á því,
tuttugu árum á undan Lister,
að ástæðan til þess hve margir
ljetust af uppslturði væri sú, að
sóttkveikjur kæmust í sárið af
höndum læknisins eða með
verkfærunum, sem hann notaði.
Ráðlagði Senunelweiss að gæla
,,Hvaöa tónfræðinemandi sem vera
skal getur fundiff þar fjölda af vill-
um," var sagt um 9. hljómkviffii
Beethovens.
ílrasta hreinlætis við uppskurði,
J)vo sjer um hendurnar og J)vo
verkfærin úr vatni með ýms-
um sótthreinsandi efnum í, til
J)ess að verjast J)vi, að sótt-
kveikjurnar kæmust í sárin.
Semmehveiss hafði J)að starf að
aðstoða við fæðingar. Lækharn-
ir gáfu ráðleggingum hans eng-
an gaum og hann dó áður en
nokkurn óraði fyrir hve stór-
kostlega þýðingðarmilda athug-
un hann hafði gert.
Nokkur líkt má segja um
austurríska munkinn Georg
Mendel. Hann er í dag talinn
höfundur arfgengisfræðinnar,
en samtíðarmenn hans gáfu
honum engan gaum. Hann var
kennari i eðlisfræði en í tóm-
stundum sínum gerði hann sjer
það til gamans að gera tilraun-
ir með kynblöndun á jurtum.
Hann var öllum ókunnugur J)eg-
ar liann dó, að öðru leyti en því,
að liafa „rækt kennarastarf sitt
með alúð og samviskusemi“ og
verið hneigður fyrir jurtafræði.
En löngu síðar var farið að
glugga í skrif þau, sem liann
hafði látið eftir sig og kom þá
á daginn, að hann liafði gerl
ýmsar stórmerkar uppgötvanir
og að starfsaðferðir lians voru
svo glöggar og vísindalegar, að
segja mátti að liann hefði lagt
grundvöllinn að spánýrri vís-
indagrein. Ágústínamunkurinn
fjekk fulla uppreisn og er í dag
talinn í flokki helstu náttúru-
fræðinga veraldarinnar, en sam-
tíðarmenn hans eru fyrir löngu
gleymdir.
Heimskunnir áhugamenn.
Maðurinn sem fann upp syfil-
issóttkveikjuna, Schaudin, var
ekki lækriisfræðingur heldur
dýrafræðingur. Ehrlich prófess-
or, serii fann áhrifamesta lyfið
gegn þeim sjúkdómi, salvarsan,
var efnafræðingur. Iiöntgen, sem
Um Björnson var sagl: ,,Það eru þrjúr málvillur í fgrstu línunni af
þjóffsöngnum hans".