Fálkinn - 26.09.1941, Blaðsíða 6

6
F Á L K I N N
H. Renard Eolme:
HUNDA-BRJÁLÆÐI
FELLIB YLJIR
Eftir prófessor Bertil Hanström.
Á Floridaskaga, sem talinn er einn unaðslegasti staður-
inn í Bandaríkjunum, eru fellibyljir mjög tíðir og eyði-
leggja verðmæti fyrir miljónir og verða fjölda fólks að
bana. Prófessor Bertil Hanström segir frá þessu í eftir-
farandi grein.
IÐ sátum í listaniannaklúbbnuih
* Teszek með kaffibollann og glas
af apríkósu brennivíni fyrir fram-
an okkur. Það voru leikararnir Joska
og Denes, listmálarinn Laci og svo
undirritaður, sem tókum þátt í þessu
samkvæmi, eins og við höfðum hafl
fyrir venju síðustu fimm árin.
Það var syfjuleg siðdegisværð yf-
ir samkvæminu. Enginn sagði neitt.
Joska var dottandi og Laci tottaði
pipuna eins og spekingur. En þá
fór Denes alt í einu að hlæja, svo
að allir hrukku við.
— Hvað gengur að þjer? spurði
Joska með hluttekningarsvip. — Hef-
irðu fengið sólstungu?
— Sjáið þið náungann þarna við
dyrnar? Við litum allir við, eins og
eftir skipun, en gátum ekki sjeð neitt
einkennilegt við manninn.
— Jeg mátti til að hlæja þegar jeg
sá hann, sagði Denes, — því að mjer
datt nokkuð í liug, sem gerðist fyrir
tíu árum. En þið þekkið hann víst
ekki? Það er Sosdy Miki, sem nú er
leikhússtjóri í Debrecen, en sem fyr-
ir tíu árum, þegar jeg var flökku-
leikari i sveitaþorpunum, var í leik-
fjelaginu okkar.
— Miki var ekki mikill leikari,
lijelt Denes áfram, en hann hafði
einn góðan eiginleika. Það var gott
að erta liann. Það er ekkert gaman
að erta fólk, sem hefir gaman af að
láta erta sig og endar með þvi að
hlæja sjálft, en Miki var ekki svo-
leiðis. Hann var var um sig, en tæk-
ist það eigi að síður að koma honum
til þá gat hann orðið reiður eins og
naut í fiagi. Það varð smámsaman
erfiðara að koma honum til, svo að
stundum varð alt leikfjelagið að taka
þátt í tilrauninni ef hún átti að
takast.
Þannig var það til dæmis í Kassa,
þegar einn af vildarvinum leikflokks-
ins dó, Bedö greifi hinn auðgi. Leik-
ararnir voru kvaddir á fund og leik-
stjórinn las upp erfðaskrá, sem látiö
var heita, að Bedö hefði gert. Sam-
kvæmt henni ánafnaði hann leikurun-
um mikinn hluta eigna sinna. Síðan
hjelt leikstjórinn ræðu og hvatti okk-
ur til að afsala okkur arfinum, en
stofna i staðinn sjóð úr lionum, til
styrktar fátækum, gömlum leikurum.
Allir fjellust á þetta nema Miki, sem
hjelt tveggja tima ræðu og andmælti
tillögunni eindregið. Hann vildi fá
peningana út í hönd og hann grjet
og afskræmdi sig og úthúðaði okkur
eins og hann gat. Hann fór meira að
segja til málaflutningsmanns Bedö
greifa, sem ekki botnaði neitt í því
sem hann sagði, og rak hann út.
Jeg hafði fataskiftalierbergi með
Miki og við vorum bestu vinir þang-
að til það rann upp fyrir honum, að
jeg væri að leika á hann.
Það hyrjaði með því, að jeg liras-
aði í stiganum þegar jeg ætlaði að
fara að hafa fataskiffi undir leik-
sýningu. Eftir að jeg var komin úr
sá jeg að jeg hafði flumbrast á ökl-
anum. Jeg sat og var að bera joð
á þetta þegar Miki kom inn til að
hafa fataskifti.
— Hvað liefirðu gert við öklann á
þjer? spurði liann forvitinn.
Þá kom yfir mig freistingin —
að leika á liann.
— Ekkert, sagði jeg rólegur. Það
beit mig bara hundur í kvöld þegur
jeg var á leiðinni í leiklnisið. Það
verður víst batnað á morgun. Svo
hjelt jeg áfram að klæða mig. Dag-
inn eftir tnakaði jeg vararoða kring-
um sárið, svo að það leit illa út. En
jeg sagði ekkert. Jeg ljet Miki taka
eftir breytingunni sjálfan, og hann
var ekki lengi að því.
— Heyrðu, sagði liann hræddur,
— sárið er orðið rautt og bólgið!
— Hvaða sár? Nú, þessi skeina
þarna. Hm. Ójá, það er talsvert rautt
— en það lagast víst bráðum.
Daginn eftir batt jeg miklu af un,-
búðum um löppina, vatt og bindi upp
á legg, svo að fóturinn varð gildur
eins og konulæri. Og svo haltraði jeg
um herbergið veinandi og stynjandi.
— Er það sárt? spurði hann með
hluttekningu. — Skelfing er það orð-
ið bólgið — væri ekki vissast fyrir
þig að fara til læknis? Hundsbit
geta stundum verið hættuleg, skilurðn.
— Þú ert altaf svo svartsýnn. Þetta
eru bara smámunir, sagði jeg og
hnyklaði brúnirnar, eins og jeg væri
að harka af mjer.
Kvöldið eftir fór jeg alt í einu að
gelta í miðri setningu og Miki tókst
í háaloft.
Hann fór til leikstjórans eftir sýa
inguiia og sagði honum hvernig kom-
ið væri fyrir nijer, en leikstjórinn
hló bara að honum.
— Jeg skil ekkert hvað að mjer er,
sagði jeg daginn eftir. — Jeg er vísí
með hita og svo langar mig til að
bíta í alt sem jeg sje.
En þá hefðuð þið átt að sjá liann.
Hann varð öskugrár í framan og
hörfaði undan mjer út í hom.
— Ætti jeg ekki að sækja handa
þjer glas af vatni? sagði hann loksins.
— Nei, svaraði jeg sakleysislega.
Jeg liefi ekki getað komið niður
nokkrum vatnsdropa síðustu þrjá dag-
ana. Það er svoddan óbragð að því,
skilurðu ......
Miki tók á rás út og beint upp til
Jcikstjórans.
— Hörmuleg tíðindi! Hörnnileg
tíðindi! Denes er brjálaður!
— Hvað segirðu? Ætli það sje ekki
þú, sem ert brjálaður?
— í guðanna bænum, útvegið þjer
mjer annað herbergi, jeg þori ekki
að vera með honum, stundi hann.
— Annað herbergi núna, kortjerí
fyrir sýninguna. Ertu alveg vitlaus?
— Og svo fór leikstjórinn frá hon-
um.
Miki hríðskalf þegar liann kom
inn aftur. Jeg var að mála mig í
framan, en geispaði á milli og gelti
eins og liundur. Miki hafði gát á
mjer meðan hann var að fara iir
fötunum. Hann var náfölur og svit-
inn rann niður ennið.
í sama augnabliki og hann dró skyrt
una yfir hausinn og var orðinn nak-
inn að öðru leyti, löðraði jeg froða
úr skeggburstanum kringum munn-
inn á mjer, fór að gelta eins og jeg
væri vitlaus og rjest á Miki. Hann
öskraði eins og óargadýr, hrinti upp
liurðinni og hljóp eins og hann stóð
— án þess að liafa nokkra spjör á
kroppnum — niður stigann og út á
götuna og hópur af leikfólki á eftir
honum.
Það komst alt í uppnám á götunni
eins og geta má næri. Fólk hópaðíst
saman og lögreglan tók Miki og ók
með hann beiiit á stöðina og var þar
undir eins náð í geðveikralækni, því
að Miki ljet eins og vitlaus maður af
hræðslu við að jeg hefði bitið liann.
Leikstjórinn var raarga daga að sann-
færa yfirvöldin um, að þetta hefði
ekki verið annað en gaman og að
Miki væri jafn óvitlaus og hver
annar.
Málinu lauk þannig að hann fjekk
tuttugu króna sekt fyrir götuspjöll.
En síðan liefir hann ekki þolað að
koma nærri mjer.
Q UMÁRIÐ 1935 dvaldi jeg í smá-
^ bænum Woods Ilole í Massachu-
setts og var að fást við dýrafræði-
rannsóknir í líffræðisstöðinni 'miklu,
þar við bæinn. Þegar leið á sumarið
liugsaði jeg mjer til hreyfings suður
á bóginn; jeg ætlaði að flytjast til
Florida ásamt konu minni og árs-
gamalli dóttur, og lialda rannsókn-
um mínum áfram þar. En þá kom
fregnin, eins og þruma úr heiðskíru
lofti, með stærsta fyrirsagnaletri, sem
Ameríkublöðin áttu til: í byrjun
september fór fellibylur yfir sunnan-
verðan Floridaskaga. Þessi fellibýlur
var, hvað eyðileggingar snertir, einn
sá versti, sem sögur fara af, og um
400 manns fórust. Einna verst varð
baðstaðurinn frægi, Miami, úti. Sex
vikum seinna var jeg kominn ó
þennan stað og var þá sem óðast
verið að lagfæra skemdirnar.
Við hjeldum áfram í smábæ, sem
heitir Englewood, á vesturströnd
skagans og leið þar ágætlega ó lít-
illi líffræðastöð, sem miljónamæring-
ur einn 'frá Chicago, áhugasamur
um vísindi, hafði boðið okkur að
dvelja á. Við vorum í gestaíbúð
stofnunarinnar, sem nýlega liafði
verið skinnuð upp eftir fárviðrið.
Því að það liafði líka komið við í
Englewood og á rannsóknarstofunni,
þar sem ekki voru aðrir lieima en
þrír svertingjar, þegar féllibylurinn
reið yfir. Þeir höfðu flúið í gesta-
íbúðina, sem var talin tryggari gegn
fárviðrum en örtnur lnisakynni stað-
arins, og sátu þar innibirgðir í marga
daga ásamt þremur hunduni, einum
hesti, grís og hænsnahóp, meðan
rigningin buldi á þakinu og fururnar
í skóginum kringum kubbuðust sund-
ur eins og eldspítur. Það er hægra
að hugsa sjer það en að lýsa því,
hvernig gistiskálinn leit út eftir þessa
ákomu, enda var viðgerðin rækileg.
September og október eru hættu-
legustu féllibyljamánuðurnir í Flor-
ida og þessvegna kom okkur það ó
óvænt er við fengum 2. nóvémber
tilkynningu um, að stormsveipur væri
að nálgast og stefndi á Englewood.
Auðvitað var öllum gluggum lokað
undir eins og aðrar varúðarráðstaf-
anir gerðar. Okkur var órótt og við
sátum uppi fram eftir nóttunni og
þorðum ekki að hátta. En enginn
stormur kom, það lieyrðist ekki nema
niður í pálmalundunum og sterkara
brimhljóð en ella utan frá Mexico-
flóa, sem ekki var nema noklira
kílómetra undan.
Morguninn eftir var þó alllivasst
og öldugangur mikill á flóanum. Eelli-
bylurinn hafði breytt stefnu og farið
fyrir suðuroddan á Florida, frá Miami
á Atlantshafsströndinni til Marco
Island á vesturströndinni. í fjörunni
fyrir utan Englewood fundum við
net djúpt ofan i sandinum, sem hafði
slitið upp úr sjónuni og fokið þarna
upp á fjörukamp. Datt okkur þá i
hug að fara i bifreið suður með
Og við því er auðvitað ekkert að
segja. En gaman var það,' sagði
Denes hlæjandii og kveikti sjer i
nýjum vindlingi.
ströndinni til að vita, livort við yrð-
um ekki annars vísari, og hvort ekk-
ert hefði rekið á land, sem dýrafræð-
ingi gat verið matur í. Eitthvað hlaut
að liafa komið upp úr sjónum í þessu
veðri og brimi.
Á vesturströndinni á Marco Island
fundum við líka það, sem við leituð-
um að, nefnilega heila hrönn af kuð-
ungum og sníglum, sem voru lifandi
ennþá, ígulker, krabba og kampa-
lampa, kórallabrot og nokkra fiska.
Þessi lirönn var um 200 metra löng
og 30 metra breið og meter á þykt
og þaðan af meira. Mest var þar af
Pinna-skeljung, sem er eins og hring-
geiri í laginu og' verður 20 cm. lang-
ur. Við lijónin og fólkið sem með
okkur var, vorum í marga klukku-
tima að aðgreina þennan ríka feng,
en hópar af snípum og svartir gamm-
ar grömsuðu i kösinni og leituðu sjer
að æti. En allar kokoshneturnar, sem
rekið höfðu, gátu fuglarnir ekki ráð-
ið við.
Nóvember-fellibylurinn í Florida
hafði því meiri dýrafræðilega en
veðurfræðilega þýðingu fyrir mig, en
um veðurfræði fellibyljanna gat jeg
fræðst nýlega af nýútkominni bók,
sem lieitir „Hurricanes“ og er eftir
forstöðumann sjávardeildar veður-
stofunnar í Bandaríkjunum og prent-
uð lijá liáskóla Wilsons forseta, Prin-
ceton, árið 1938. Þessi bók er spenn-
andi eins og skáldsaga og segir eðli
og sögu fellibyljanna, sjerstaklega
þeirrar tegundarinnar sem algengust
er í Vesturindíum og sunnanverðum
Bandarikjunmn.
Nafnið „cyclon“ er tiltölulega nýtt
og var lekið upp af sjórjettardóm-
ara í Californiu um miðja 19. öld.
Cyclon kemur af gríska orðinu kyk-
los = hringur eða sveiþur og er
notað um vinda, sem hringsnúast
kringum lágþrýstisvæði. Venjulegir
stormar sem myndast yfir tempruð-
imi svæðum á sjá og landi, oftast á
vetrum eða sumruni, eru líka sveip-
vindar og ganga í liring. En þeir
hringir eru miklu stærri en hring-
irnir sem fellibyljirnir mynda, og eru
líka miklu meinlausari. Fellibyljirnir
eða sveipvindarnir í liitabeltinu eru
miklu minni um sig, en að sama
skapi sterkari. Til þessara storma
teljast svokallaðir „Willi-Willies“ í
Ástralíu, „Tyfonarnir“ við Kína og
Japan og fellibyljirnir í Ameríku.
Miðbik allra þessara storma eru
lágþrýstisvæði, sem loftið leitar til,
jiyrflast í hring og myndar gorm,
Vegna hreyfingarinnar á jörðinni.
Þessir gormar fara eftir vissum
brautum, og það var Benjamín Frank-
lin sem uppgötvaði að norðaustan-
stormarnir í austanverðum Bandaríkj-
unum norðan til, komu ekki lir norð-
austri tieldur úr suðvestri.
Árið 1828 sannaði veðurfræðingur-
inn Dove að vindurinn í fellibyl á
norðurhveli jarðar snerist í öfuga
átt við vísirinn á úri, en á suður-
hvelinu var hreyfingin í sömu átt og
úrvísirar ganga. Um miðja 19. öld
varð það hægt, með aðstoð símans,
að fylgjast með ferli fellibyljanna og
þá var sú gleðilega atliugun gerð, að
þeir fara fremur hægt yfir, eða ná-
Frh. á bls. 1J.