Fálkinn - 27.11.1942, Blaðsíða 6

c
F Á L K I N N
Hver samdi leikinn, og hvert er efni hans?
Jean Bapiste Poquelin de Moliere.
- LlTLfi SfiBfifi -
Serge Parco:
SAMÚÐ
ÍLITLA BÆNUM vita menn ekk-
ert um uppruna Walters Lorscli
en þann dag i daj;. En suma rámar
í það að einn dag fyrír seytján ár-
um nam vagn staðar fyrir utan liús
ekkjunnar, hennar frú Loi\sch. Ó-
kunn kona, fríð sýnum hafði stigið
út úr vagninum og gengið inn til
ekkjunnar. Henni hafði dvalist þar
inni uin stund, en þá kont liún út
aftur og steig inn í vagninn, ók
burt — og kom aldrei aftur.
Nokkrum dögum síðar kom gam-
áll ekill til frú Lorsch með fimm
ára gamlan strák. Kvenfólkið, sem
sá karlinn koma með strákinn,
hrökk í kút. Strákurin var nefni-
lega ofurlitill kryplingur. Walter
liét liann.
Walter átti enn heima í bænum.
Hann fjekk nafnið Lorsch því að
ekkjan ættleiddi liann. Sumir þótl-
ust nú vita, að liún liefði fengið álit-
tega fjárupphæð fyrir vikið — að
taka þetta ófjeti að sjer.
Síðan eru nú tiðin mörg ár. Og
hæjarbúarnir hafa vanist nærveru
stráksa. Hann lifði innan tim þá,
cn kvenfólkið flýði lianii eins og
sjálfan skollann vegna þess að hann
var svo tjótur. Karlmennirnir hlóu
að honum og hann var skotspónn
margrar ljótrar fyndni hjá krökk-
tinum og árin liðu ......
— — Einn góðan veðurdag var
Walter á rölti úti í skóginum fyrir
utan bæinn. í reiði sinni tróð liann
ijiður f.vrsta nýgræðinginn í skóg-
inum, reif upp blómin, sem voru
sprungin út og kramdi þau undir
löppinni. Það var eins og hann
vildi svala hatri sínu á þessum sak-
lausu blómum, sem grænkuðu og
blómguðust þarna. Hann liataði alt
í kringum sig. Honum fanst sólin
ekki skína fyrir hann og að jurt-
irnar bæru ekki blóm fyrir hann.
Hvað gaf vorið eiginlega lionum —
þeim hrjáða og fyrirlitna? Árum
saman Jiafði hann orðið að þola
spott og spje. Engin manneskja
hafði árum saman vikið að honum
vingjarnlegu orði. Kryplingur —
viðundur viðurstygðarinnar —
dæmdur af örlögunum lil þess að
Jifa innan um syeitafólk, sem ekki
skyldi liarmsögu vesællar manns-
æfi. Hvað stoðaði þó liann reyndi
að standa á afturfótunum gegn
grimmúðugum örlögum — maður
varð að taka lífinu eins og jiað var
og sýna þolinmæði. En Walter lialði
ekki tamið sjer hina dýrmætu lisl
sjálfsprófunarinnar. Líf hans var
þrungið af hatri .....
En hann á eftir að lvefna . . . . Ó,
hverju liafði hann búist við á þess-
um degi. Hann ætlaði að hefna sín
á lífinu .... á mönnunum ....
Hún María litla, seytján ára stúlk-
an, er komin upp í skóg. Hún var
glöð og hamingjusöm. Stekkur á-
hyggjulaus þúfu af þúfu og tínir
fyrstu blónt vorsins. Walter stend-
ur álútur við trje rjett hjá þar sent
hún kemur. Hann hefir horft á
hana góða stund. Nú er. stund
hefndarinnar komin. Nú ætlar hann
að taka sjer rjett sinn til lifsins,
eins og liinir. Það sem örlögin gefa
honum ekki af frjálsum vilja, það
ætlar liann áð taka sjálfur. Svo ætl-
ar liann að hverfa aftur til fólksins
í þorpinu og hrópa afrek sitt full-
um hálsi: — Jeg hefi gerl það! Nú
getið þið sótt hana — nú eigið þið
hanal
María gengur framhjá Walter.
Nemur staðar og verður hverft við,
en lieílsar síðan vingjarnlega. Hún
talar eitthvað urn ltvað veðrið sje
yndislegt og hve fallegt sólskinið sje.
— Hversvegna hlær hún ekki að
mjer, eins og allir hinir, liugsar
Walter. — Hversvegna heilsar liún
mjer vingjarnlega og hversvegna
talar hún við mig? Hann hlýtur að
hafa verið raunalegur og þjáningar-
fullur ásýndum, því að alt í einu
kemur Maria altveg til hans og spyr:
— Eruð þjer veikur. Get jeg ekki
hjálpað yður?
Hann getur cngu svarað, hristir
aðeins höfuðið — svo óskiljanlegl
finst honum það, sem skeð hefir.
Manneskja hefir spurt hann, hvort
luin geti ekki hjálpað honuin, krypl-
ingntim, sem allir lilæja að. María
kemur fast að honum og strýkur
honum mjúkri hendi um kinnina.
— Veslingurinn, segir hún lágt, og
það er eins og lienni liafi skilist
harmasaga mannlífsins.
Walter stendur steinhljóður og
hreyfir hvorki legg nje lið. Nýjar
og óþektar kendir liafa lagt liann i
læðing. Maria stendur þarna, alveg
ráðalaus, en alt i einu rjettir hún
lionum blómin, sein luin hefir tínt.
Svo kinkar hún kolli til hans og
gengur á burt.
Og Walter lætur hana fara. Öll
sál hans er gagntekin af aðeins
einni hugsun: — Nú liefir þú liitt
manneskjti, sem liefir samúð með
þjer.
Einmitt hún, sem hann ætlaði að
misþyrma, hefir í einu vetfangi gefið
honum trúna á mennina. Hann
horfir á blómin, sem hann liefir í
hendinni, blómin, sem hann liaföi
áður reynt að kremja undir fótun-
ttm. Nú elskar hann þau.
Maria hafði bjargast á heljar
barmi, og blómin hennar höfðu
veitt ógæfusömum veslingi nokk-
urra mínútna gæfu.
Walter gat ekki fengið af sjer að
fara inn í þorpið aftur, jiví að þá
verður jiessi, sæla tekin frá honum
á ný. Þessi álirif verða að endast
honum til æfiloka. Með þennan at-
burð í huga ætlar liann sjer að
hverfa inn í annan heim.
Fæddiir i Pcirís 1622; dáinn s. sl.
1675.
,,t>aö er sterk árás á hverskonur
ódygð uð gera huna uð Iwers manns
alhlægi; þvi að menn þola auðveld-
lega ofanígjöf; en þeir þola engan-
veginn háð og spotí. Þeir viður-
kenna sig illa rnenn, en alls ekki
hlægilega".
Þetta eru orð inanns (í formála
fyrir Tartuffe), sem flestir ritdóm-
arar telja mesta gamanleikahöfund
idlra alda og telja jafnfætis Sofoklesi
og Shakespeare. Voru þau skrifuð
til varnar Tartuffe, þeint leik lians,
sem talinn er frábærastur og til-
komumestur. Því að það var eins
á 17. öld og á vorum dögum, að á-
hrifamiklar klíkur reyndu að finna
að hverjum þeint leik, sem eigi fjell
í þeirra kram eða fullnægði sin-
gjörnum áhugamálum þeirra. Við
getum skilið hve bitur baráttan var
háð um Tartuffe af þvj, að leikur-
inn fjekst ekki sýndur fyrir al-
ntenning fyr en þrent árum eftir að
frumsýning liafði verið á honum,
fyrir Lúðvík XIV.
„Moliere“ var í rauninni ekki
annað.en leikaranafn, sem hið unga
snillingsefni liafði tekið sjer þegar
hann gekk í hóp flökkuleikaraflokks
eins. En svo frægur varð hann uiul-
ir þessu nafni, að jieir eru ekki
nema fáir, sem þekkja hið rjetta
ættarnafn hans, Pouquelin. Faðir
Moliéres var ríkur kaupsýslumaður
og kgl. hirð-liúsgagnasali, og af því
að þetta var arfgeng nafnbót þá var
sonur lians nógu kænn til að nota
sjer liana til þess að koma sjer inn-
undir hjá konunginum, þegar hann
kom lil París, eftir að hafa ferðast
með leikflolíki sínum um landið i
tólf ár.
Þessi tólf ár gerðu ekki aðeins á-
gætan leikara úr Moliére lieldur
gáfu þau honum einnig þá innsýn í
Jífið og skapgerð manna, sem gerðu
hina síðari gamanleiki lians svo frá-
bæra, að þeir skara máske fram úr
tim aldur og æfi. Hann kom til Par-
ísar 3C ára gamall, í þeim tilgangi
að setjast þar að. Þegar liann var
fertugur, kominn í álit og orðinn vel-
slæður, kvæntist hann tvítugri sysl-
ur aðalleikkonu flokks síns, Made-
leine Bejart. Hjónabandið varð alls
ekki gott og mun aldursmuhurinn
liafa átt þátt i því, og svo liitt, hve
afbrýðissamur hann var. Þetta, á-
samt jjvi að liann- misti uppáhaJds
son sinn og átti i sífeldum erjum
við klíkur þær, sem þóttust hafa
orðið fyrir hinu napra háði Moliér-
es, olli því, að efri ár lians voru
freniur ógæfurík. En hann hjelt
sámt áfram að semja skopleiki sína
og leika i þeim og ]iað var á leik-
sviðinu, sent hann fjekk hóstakast
og hlóðspýting og dó jiví nær sam-
slundis.
í sömu andránni og snildarverk-
ið Tartuffe má nefna leikritin T)on
Juan, Le Misantrope og Lærðu frúrn-
ar. En fjöldi annara leikrita eftir
liann er enn lesinn og leikinn uiii
allan heirn, ekki síst i Frakklandi.
Verður sagt frá efni fjögra þeirra
leikja, sem nefnd voru, hjer á eftir.
TARTUFFE eða HRÆSNARINN.
(Þrir þættir leiksins voru fyrst
sýnir í Verseilles 12. maí 1665,
en allur leikurinn i niwerandi
mynd i París, 5. febr. 166!)).
ORGON, ríkur heimilisfaðir í Par-
ís, hefir látið blekkjast svo af
hræsni og raupi betlarans Tartuffe,
að henn gerir hann að lieimilisvini
sinuni. Á skömmum tínia tókst Tar-
tuffe að verða raunverulegur lnis-
bóndi á heimilinu og ráða jiví
hvernig heimilisfólkið á að sitja og
standa. Orgon reiðist þessu síður
en svo, en telur öll afskifti Tartuffe
Stafa af umhyggju fyrir velferð sinni.
Hann er að því korninn að rjúfa
hjúskapárloforð við Valére nokkurn,
sem hann ltefir áður lofað dóttur
sinni, Marianne, til þess að geta
gefið Tartuffe liana fyrir konu og
komist í órjúfandi tengdir við þeiin-
an liúsvin sinn.
Elmira stjúpmóðir Marianne og
seinni kona Orgons hittir Tartuffe
og biður hann um að liafna ráða-
hagntím við Marianne. En Tartuffe,
sem lxeldur að þau sjeu tvö ein,
stingur upp á því við konu velgerða-
nianns síns, að Jiau skuli gerast elsk-
hugar á iaun. Darnis, sonur Orgons,
ltemur nú fram úr fylgsni sinu, þar
sem liann hefir heyrt á samtalið, og
í sama bili kemur Orgon inn. Segir
Damis nú föður sinum aJla sólar-
söguna, óg hvilíkur þorpari Tar-
tuffe sje. En Orgon neitar að taka
orð sonar síns og konu trúanleg.
Og Jietta þykir honunt þó ekki nóg
bot fyrir órjett Jiann, sem sakleys-
inginn Tartuffe liefir orðið fyrir,
svo að hann gefur Tartuffe afsals-
brjef fyrir húsinu sinu i sárabætur.
Ennfremur krefst hann þess, að þau
verði gefin saman undir eins, Mari-
anne og Tartuffe.
í örvæntingu sinni spyr Elmira
Orgon mann sinn, hvort hann mundi
vilja trúa sviksemi og fúlmensku
Tartuffe ef hann heyrði hana með
eigin eyrum og sæi hana með eig-
.ir: augum. Þó ólíklegt megi heila
felst Orgon á þetta, og nú fejur liún
liann undir stofuborðinu. Kallar
hún svo Tartuffe á sinn fund og
lætur hann þylja upp nýtt tilboð
Frh. á bls. 13.