Fálkinn - 22.10.1943, Blaðsíða 11

F Á L K I N N
U
Theadár Árnason:
Óperur, sem lifa
Tidland
(Dalurinn)
Efnis-ágrip:
Tveggja þátta ópera, með for-
leikssýningu, eftir frakkneska
tónskáldið og píanósnillinginn
Eugen d’Albert (1864—1932),
Tekstinn cftir R. Lothar. Frum-
sýning í Prag 15. nóv. 1903. í
Lundúnum (á ensku) 5. október
1910.
Leikurinn gerist í Pyreneafjöllum
og dalbygð einni í Kataloniu, á þess-
ari öld, og liefst með einskonar for-
leikssýningu, í skarði einu í fjöll-
unum.
Pietro er sauðasmali og hefir
allan sinn aldur átt heima í þessum
fjöllum, og lítil mök átt við annað
fólk, en Nando, fjelaga sinn. Aðeins
örsjaldan hefir liann sjeð konur, en
hann þráir það mjög, og biður Maríu
mey þess lieitt og innilega, að hún
sendi sjer góða og fallega stúlku,
sem lxann geti síðan reist bú með.
Ber nú svo við, eitt sinn, að hús-
bóndi Pedros kemur til hans, til
þess að sjá livernig fjeð er á sig
komið lijá honum, eða það lætur
hann í vcðri vaka, en i för með
honum er falleg unglingssúlka, sem
hann leiðir sjer við liönd. Tjáir hús-
bóndinn Pedro aö þessa stúlku skuli
liann fá að eiginkonu, ef liann vilji
flytja til bygða, úr fjöllunum, og
taka sjer bólfestu einhversstaðar
nálægt myllunni. Pedro er það ó-
kunnugt, þegar honum eru gerð þessi
kostaboð, að Marta þessi, sem hon-
um er nú boðin, liefir verið og er
frilla Sebastians, og að sá refur tek-
ur aðeins til þessa bragðs til þess
að bjarga lieiðri Mörtu, og sjálfs sin,
þá ekki siður, — Pedro er sakleysið
sjálft og auðvelt á hann að leika.
Hefst svo fyrsti þáttur og gerist
í myllunni. Ýmsum er kunnugt um
mök Mörtu við Sebastian, og þó
einkum öllu þjónustufólki hans og
starfsmönnum, öðrum en Pedro,
sjálfum tilvonandi eiginmanni henn-
ar„ og auðvitað er þessu fólki hin
mesta skemlun að þessu, og þó eink-
um heimsku og grandvaraleysi Ped-
ros.
En nú stendur svo á, að Sebastian
ætlar að giftast dóttur efnaðs bónda
þar í sveitinni, og hefir nú hug-
kvæmst þetta ráð: að pússa þau
saman í hjónaband, Pedro og Mörtu,
til þess að reyna að breiða yfir mök
sín við hana. En Marta er ekki eins
flálynd „inn við beinið“, og ætla
mætti. Margt er það í fari Pedros
sem henni geðjast vel að og hún
virðir mikils, og henni er raun að
þvi, að leyna liann sannleikanum
og svíkja liann þannig, en þess
krefst Sebaslian af henni mjög ein-
dregið. Þó finst lienni liún ekki sjá
neina leið út úr þessum vandræðum
sínum og liefir eklci kjark í sjer til
að játa sannleikann fyrir Pedro. Og
svo eru þau gefin saman og brúð-
kaupsveislan lialdin af mikilli rausn
og með miklum hávaða. Pedro, sem
enn veit ekkert um það, sem allir
vita aðrir, tekur heillaóskunum, sem
honum eru fluttar í skopi með fögn-
uði, og hyggur sjer vera mikill sómi
sýndur. Sebastian ætlar sjer að eiga
vingott við Mörtu, eftir sem áður,
þó að hún sje nú gift, en hún gabbar
hann með ýmiskonar brellum, sem
konur einar kunna, og blekkir einn-
ig bónda sinn.
í öðrum þætti kemur ný persóna
á vettvang. Er það Nuri, ung sveita-
stúlka, sem er ástfangin af Pedro,
án þess að hafa látið á því bera,
og kemur af hendingu að honum,
þar sem hann er einn, og fer að
skrafa við liann um daginn og veg-
iiin. Marta kemur að þeim og verð-
ur ofsalega afbrýðisöm. Hún rekur
Nuri á brott, og Pedro fer út með
henni. Marta er nú mjög miður sín
og fer til Tómasar gamla, til þess að
leita lians ráða og atbeina, en þegar
liann segir, að henni sje liollast það
ráð að játa sannleikann hreinskiln-
islega fyrir Pedro, tekur hún þvi
fjarri því nú óttast hún enn frekar
en áður, að hún myndi þá missa
Pedro algerlega. Hann kemur nú aft-
ur og kveðst hafa verið að hugsa
ráð sitt, og hafa komist að þeirri
niðurstöðu, að sjer sje hentara að
eiga lieima uppi í fjöllunum, en
þarna niðri í dalnum, það eigi ekki
við sig, andrúmsloftið í bygðinni.
Marta biður hann: „Æ, tak þú mig
með þjer!“ En Pedro er nú fróðari
en hann liafði verið, rýkur alt i
einu upp, og gengur að Mörtu með
hníf í hendi, en þá er komið að
þeim, og því afstýrt, að hann grandi
henni. Gera þau síðan með sjer eins-
konar griðasamning, Marta og Pedro
og hugsa sjer að flýja frá Sebasfian.
En í svipinn verður ekki af þvi,
vegna þess, að nú kemur Sebastian
sjálfur og ineð lionum allmargir
þorpsbúar, sem liyggjast nú að hafa
nokkra skemtun af því, hvernig mál-
um er nú komið. Sebastian er að
gutla á gitar og skipar Mörtu að
dansa fyrir fólkið. En Pedro flýgur
á hann í bræði, og tekur um kverkar
honum og hygst að kyrkja hann.
Þorpsbúum líst eklci á leikinn, og
sjá ekki annað vænna, en að skilja
þá, og bjarga Sebastian.
í þriðja þætti gerist það fyrst,, að
riftað er trúlofun Sebastians og
bóndadótturinnar, vegna þess að
hún hefir komist að liinu sanna um
mannefni sitt og mök hans við
Mörtu. Þegar hann svo hittir Mörtu
næst og ætlar að fara að láta vel að
henni sem áður, vill hún hvorki sjá
hann nje lieyra, og kemur honum
þetta ærið spánskt fyrir. Hann verð-
ur loks svo æstur að hann æílar að
beita hana ofbeldi. Eri Marta æpir þá
á lijálp, og Pedro kemur askvaðandi
inn til þess að lijálpa henni, og er
enn með liníf sinn reiddan. En þeg-
ar liann sjer, að Sebastian er vopn-
laus, fleygir liann hnífnum og ræðst
á óvin sinn með berum hnefunum.
Hefst nú all ægilegur atgangur, en
Pedro hefir i fullu trje við Sebastian
og fleygir honum loks, eins og dulu,
út í liorn. Aftur koma nú þorps-
húar að þeim, og eru til þess komnir
að hæða Pedro, en verður svo hverft
við, er þeir sjá hvernig sakir
standa, að þeir verða orðlausir af
ótt. Pedro hreytir i þá ögrunarorð-
um og fyrirlitningar og segir meðal
annars: „Hvi hlægið þið ekki nú!“
Síðan vippar hann hinni fögru, ungu
brúði sinni upp á öxl sjer og skálm-
ar af stað til fjallanna sinna og frels-
isins þar.
STJÖRNUSPEKI.
Frh. uf bls. 6.
um jörðina l'rá vorhnút, þegar sól
er i hvirfildepli á miðjarðarlínu á
vorjafndægrum og liggur um 23 stig
og 27 mínútur norðurbreiddar, það-
an til hausthnúts, þegar sól er i
hvirfildepli á miðjarðarlínu á haust-
jafndægrum og liggur um 23 stig og
27 mínútur suðurbreiddar til vor-
linúts á ný, er skift í tólf 30 stiga
jafnlöng svið og hefst þessi dýra-
hringur á depli þeim, þegar sólin
er í hvirfildepli á vorjafndægrum
á miðjarðarlínu og þá hefst stjörnu-
árið eða um 21. marz ár livert. Eru
sjerhver þessara tólf hluta þessa
dýrahrings nefndir sama nafni og
fastastjörnuskipanirnar, sem áður er
getið, og eru nöfn þeirra þessi,
Hrútur, naut, krabbi, tvíburi, Ijón,
mey, vog, sporðdreki, skotmaður,
steingeit, vatnsberi og fiskar.
Þessi dýrahringur er þvi ekki
staðbundinn, borið saman við fasfa-
stjörnuskipanirnar. Hann færist aft-
ur á bak eftir þeim sem svarar ná-
lægt 50 sek. á ári hverju. Hann
fer því liringinn á nálega 25920 ár-
um. Er það tímabil nefnt sjöstirn-
isárið og er þekt meðal Afríkusvert-
ingja og íbúa á eyjum i Kyrrahafi.
Er að líkindum komið til þeirra frá
menningu, sein er fyrir löngu liðin
undir lok.
Stjörnuspekingurinn Max Heindel
hjelt því fram í bók sinni Simplified
Scientific Astrology að þessir tveir
dýrahringir hefðu staðist á árið
498 e. Kr. En nú, árið 1919, stæði
vorhnúturinn, þegar sól er í hvirfil-
depli á miðjarðarlínu, þar sem mið-
jarðarlína og sólbraut skerast, og
bæri við 10 stig og 15 mínútur í
fastastjörnuskipaninni fiskar. Síðan
eru liðin 24 ár og ætti liann því að
vera nálægt 9 stigum 55 mínútum í
fiskum.
Stjörnuspekingar ganga þó ekki að
öllu leyti fram hjá fastastjörnuskip-
ununum. í sambandi við lireyfingu
vorhnútsins og ferðalags hans fra:n
lijá fastastjörnuskipununum hafa
verið gerðar mjög markverðar at-
huganir og hefir Max Heindel einn-
ig gert slíkar athuganir og mun jeg
ef til vill koma að því efni siðar.
Meira.
BOULDER-STÍFLAN.
Boulderstíflan í Arizona var talin
mesta mannvirki síðari alda, þegar
hún var fullgerð, árið 1938, en síð-
ar hafa Ameríkumenn ráðist i enn
risavaxnari mannvirki. Stíflan er yf-
ir Colorado-fljót, milli vesturjaðars
Arizona og suðurmæra Nevada, og
er í lögun likust skeifu, sem er 360
metra löng og 222 metra há neðan
úr botni og upp á efstu brún, enda
hæsta stífla veraldar. Uppistaðan við
stífluna getur geymt 1328 biljón
rúmmetra af vatni (eða sem svarar
tveggja ára rensli fljótsins) og mynd-
ar stærsta stöðuvatn, sem gert hefir
verið af mannahöndum og er 175
kílómetra langt, en ummál þess er
yfir 800 kílómetrar. En dýpt vatns-
ins er um 200 metrar. Með þessari
uppistöðu er hægt að sjá Los Ange-
les fyrir neysluvatni gegnum pípur
yfir þvera Californiu, framleiða
meiri raforku, en fæst úr Niagara-
fossunum og Muscle Shoals sam-
anlagt, og að auki veita á landsvæði
og varna árflóðum í dalnum fyrir
neðan.
3.500.000 rúmmetrar af steypu
þurfti í fyrirhleðslu þessarar ár,
sem er afrensli landsvæðis, sem er
þrefalt stærra en Þýskaland. Áður
en stíflugerðin hófst varð að veita
Colorado úr farvegi sínum á staðn-
um, en með því að fljótið liggur
þarna í gljúfri varð að bora fern
jarðgöng gegnum fjallið fyrir fram-
renslið. Þegar stíflugerðinni lauk var
þessum jarðgöngum lokað og nú
rennur vatnið gegnum pípur að raf-
orkustöðinni. — Stíflan og önnur
mannvirki í sambandi við liana
kostuðu 165 miljón dollara.
HANN VILL SOFA
Á NÓTTUNNI.
A. T. Hastings majór, sem vann
úgætt afrek i orustunni á Bismarcks-
hafi kom nýlega i heimsókn til Gary
Coopers í Hollywood. Ekki var hann
fáanlegur til þess aff fara út 'og
skemta sjer á kvöldin, en svaf i
staSinn tólf tima, hverja nóttina
eftir aSra. SagSi hann þaS vera
,,mesta lúxusinn, sem hægt væri aS
veita sjer, þegar ma&ur væri i frii.“
ÖSru máli var aS gegna um annan
mann, sem kom til Ilollywood i frí-
inu, John Ford kaptein. Hann fór á
skemtistaS til þess aS vera þar meS
fjölskyldu sinni, og dvaldist þar
lengstum ásamt konu sinni og syni,
Patrick Ford, sem er merkisberi
i hernum. Frú Ford er varaformaS-
ur i hressingarhælisnefndinni, sem
starfar fyrir hermennina, en maSur
hennar er kunnur kvikmyndastjóri
og hefir unniS ver&laun fyrir vel
gerSar myndir.