Fálkinn - 28.01.1944, Blaðsíða 14

14
F.ÁLKINN
SEYÐISFJÖRÐUR.
Frli. af bls. 3.
frjetti um afmælisdag Hrólfs. Ein-
hversstaðar birtist eitthvað af þessu,
fyrir iöngu, en jeg ætla samt að láta
fjúka hjer fáeina kafla úr þvi. Þá
er svo komið, að þeir Hhólfur eru
búnir að æra ungu mennina, jafn-
aldra sína í kaupstaðnum með i-
þróttaáhuga sínum, og nú er búið
að stofna leikfimisfjelag, sem víst
var búið að starfa einn eða tvo
vetur innan húss, undir stjórn upp-
gjafaliðþjálfa, dansks, sem Jörgen-
sen hjet og var bakari. En í þessu
gamla gulnaða handriti mýiu segir
svo, m. a.:
„Jeg krýp á stól út við gluggann,
þar sem jeg liafði skemt mjer við
að horfa á djarfa skíðaleikni Frið-
riks og annara pilta og drengja. í
Bjólfs-brekkunum, vetur'nn áður. —
Næst húsinu er brunntorgið með
vatnsdælunni. Þangað sækja kon-
urnar vatn á öilum timum dags.
Þetta er einskonar samkomustað-ir,
þar sem dægurmálin eru ræddd og
krufin til mergjar. Einkum hneyxlis
málin, ef einhver gerðust slík.
Öðru meginn við torgið, á vinstri
hönd mjer, er bakariið, og þar er
Jörgensen. Hann kemur oft fram í
dyrnar, mjelugur, snöggklæddur með
uppbrettar ermar. Þrekinn og saman
rekinn, vel meðal maður á h.eð,
handleggirnir kraftalegir og hend-
urnar eins og sleggjur. Rúgbrauðin
eru lika altaf vel hnoðuð Iijá bon-
um. Hann er snoðkliptur, með jarpt
alskegg, snyrtilega klipt i odd. Oft-
ast er hann brúnaþungur og byrst-
ur bæði i máli og á svip. En rftir
að jeg fór að stálpast og kynnasl
honum, Ijek mjer grunur á þvi að
oftast væri þetta uppgerð, — jeg
held að hann hafi altaf verið skelli-
hlæjandi „innvortis.“
Nú koma ungir menn úr ýmsum
áttum, í livítum buxum og ermalaus-
um skyrtum, hlaupa yfir torgið og
safnast í hóp á grasbala, sem er
litlu fjær. Tveir koma með ein-
livern óskapnað á milli sín, — bað
er „liesturinn“, aðrir koma með
stóran stranga, — það er „dýn:.n,“
einn kemur með „stökkflekann" og
tveir koma með sína stöngina hver,
og á stöngunum eru krossfætur —
stökksnúru stengurnar. Jörgensen
hverfur inn úr dyrunum, en kemur
von bráðar aftur, uppstrokinn eg í
bláum klæðisjakka, drifbvitum bak-
arabuxum og ber sig all hermanniega
Þegar liann er kominn til piltarna,
heyri jeg inn um opinn stofugluggan
óminn af hvellri rödd hans — skip-
an! Piltarnir taka viðbragð, skipa
sjer í raðir, teinrjettir, með hendur
niður með mjöðmunum.
En svo fer mjer ekki að litast
á blikuna. Þeir fara að sprikla oll-
um öngum og baða út höndum,
eins og spriklkarlar, og láta i ms-
um kjánalátum, — og hann pabbi
minn er með í þessu!-----------“
Þarna sá jeg í fyrsta sinn á æf-
inni, Ieikfimis og íþróttaæfingu.
Jeg vissi ekkert, hvað áliöldin htetu,
nje æfingarnar, en þegar til kom
skynjaði jeg, óvitinn, að þarna var
að gerast eitthvað fagurt — eitt-
hvað, sem jeg ætlaði að reyna beg-
ar jeg yrði stór —.
En langsamlega bar þó meet á
einum manni, og þó raunar tveim.
Það voru þeir Hrólfur og Friðrik.
Hrólfur gerði ýmisleg stökk, sem
allir okkar þjálfuðu leikfimisir.enn
gera nú að vísu, — „eins og aö
drekka vatn úr glasi,“ —- en jeg'
skynjaði bara að hann gerði þau
fagurlega. Og þetta var ’94! Næstur
kom jafnan Friðrik og gerði nú
allt eftir Hrólfi, —• jafnvel heljar-
stökkið. Eftir því sem þessi stökk
urðu erfiðari, týndu þeir tölunni,
sem reyndu. Og lieljarstökk gerði
enginn eftir Hrólfi nema Friðrik. —
Og þegar æfingunum var lokið, og
pabbi kom heim, fjeklc jeg skýring-
una á þessu öllu, sem jeg skildi þó
ekki nema til liálfs, fyrr en siðar. —
Veðurblíða var mikil á Seyðis-
firði þetta sumar og hin næstu, og
endurtóku piltarnir þessar æfing-
ar á kvöldin, svo oft sem því varð
við komið. En á öðrum stað, á liörð-
um leirvelli, liöfðu þeir reist galga
mikinn og háan, með fimleikahringj-
um i löngum taugum, og til hliðar,
leikfimis-stöng úr járni. Þangað fóru
piltarnir ýmist á undan eða eftir
æfingunum á grasbalanum. Þar sá
jeg til þeirra einhverntíma um þetta
leyti, — og það þótti mjer ægileg-
ar aðfarir, einkum að sjá til þeirra
Hrólfs og Friðriks í hringjunum,
sveiflunar voru svo langar, og liátt
farið i loft upp á báða bógana.
Það má geta því nærri, að þetta
vakti áliuga lijá drengjunum, sem
á þetta horfðu. Og á daginn var
ekki annað gert en að reyna að
leika íþróttirnar, sem þeir liöfðu sjeð
til ungu mannanna kvöldið áður.
Fyrst um sinn varð jeg að láta mjer
nægja að vera „hlutlaus áliorfandi“
— en jeg dróst brátt inn i þennan
súg, og raunar löngu áður en mig
gat grunað, að mjer veittist sú dýrð.
Fln það er nú önnur saga.
Einhverntíma á þessu tímabili kom
Axel heitinn Tuliniús, siðar for-
ingi islenskra skáta, til Seyðis-
fjarðar, setlur sýslumaður í N-Múla-
sýslu og bæjarfógeti á Seyðisfirði,
— beint frá kóngsins Ivaupmanna-
höfn, bráðfjörugur og iðandi allur
af íþróttaáhuga. Mun íþrótta-<afrekin
og áhuginn hafa náð hámarki sínu
á meðan hann dvali á Seyðisfirði,
(eitt eða tvö missiri). En annars
var íþróttastarf hans mest á Eski-
firði, því að þangað fór hann og'
bljes íþróttaáhuga í Eskfirðingana.
Þáttur þeirra Hrólfs og Jörgen-
sens var merkur að mínu viti, og
ætti að vera skráður miklu ítar-
legar en jeg get gert. Naut þeirra
beggja við, að minsta kosti til 1905.
Þegar jeg kom fyrst í barnaskólann,
um aldamótin, var búið að gera
leikfiini að námsgrein í skólanum,
og var Jörgensen kennari. En þegar
Helgi Valtýsson kom að skólanum,
1904, sá eldheiti áhugamaður, dró
Jörgensen sig í lilje, en Helgi tók
við, og var einnig merkur hans
þáttur í íþróttalifinu þar eystra.
Jörgensen var strangur kennari.
En það var gaman að hlýða skipun-
um hans. Þær voru snöggar og
hvellar eins og svipusmellir. Það
var eins og þær væru magnaðar
einhverju fjörkyngi, sem rafmagnaði
neniendurna og Ijetti þeim allar
hreyfingar — — “ segir loks í þessu
gamla liandriti mínu.
Um Hrólf vil jeg að endingu geta
þess, að sennilega hefir ■ slcauta-
íþróttin verið lians besta iþrótt. Jeg
sá fyrst til hans kornungur, á skaut-
um á Fjarðará, hjá brúnni. Það var
dásamlegt! Jeg man það. En þá var
jeg óviti. En jeg sá liann líka síðar,
á Garðstjörninni, — stórri istjörn —
þar sem hann hafði nægilegt svig-
rúm, og jeg hefi engan íslending
sjeð fara jafn fagurlega á skautum
og Hrólf, — en við töldum liann og
teljum íslending — nje leika jafn-
erfiðar listir á skautum. Friðrik
heitinn gerði að vísu flestar eða
allar skautalistir Hrólfs eftir lion-
um, en þó tæplega eins Ijettilega.
F’riðrik var hinsvegar djarfastur
allra ungra manna á skíðum, en
skíðabindingar þektum við varla
nema af afspurn, fyr en H. Valtýsson
kom í hópinn, og eigi kunnum við
lieldur að „stökkva“ — en gerðum
það þó, og sennilega mjög svo klaufa ■
lega.
Hjer verð jeg nú að nema staðar,
um þetta efni. í dag er Hrólfur okk-
ar sjötugur. Áður var liann spengi-
legur og fagurlega vaxinn, mikill
um brjóst, teinrjettur og mjór um
mittið. Nú er liann all feitlaginn.
En liann er enn frár á fæti og ljettur
í lund, og liefir lífið þó ekki alltaf
brosað við honum. Og til skanuns
tíma hefir hann gert hinar ótrú-
legustu stökkþrautir, ef honum liefir
legið á að bregða því fyrir sig,
t. d. meðan liann var á Reyðarfirði
og var þar m. a. afgreiðslumaður
póstskipanna. Gerði hann sjer þá
oft lítið fyrir, að stökkva af skipum
á land, slík stökk, sem fáir ungir
menn vildu leika eftir honum. Jeg
á Hrólfi, persónulega mikið að þakka
og þó nokkuð margir fullorðnir
menn aðrir, eru enn á lífi, sem liann
vakti íþróttaáhuga hjá ungum, niinn-
ast hans í dag með virðingú og
þakklæti.
/4. janúar 1944
Theodóv Árnason
FRÁ LIÐNUM ÁRUM.
Frh. af bls. 11.
1. Á fyrri hluta búskaparára föð-
ur míns (1819—83), sagði liann, að
hann hefði eit árið mist úr pest
lömb þau er liann setti á vetur, öll
nema 2 hrúta.
2. Árni bróðir minn, lireppstjóri
á Reynifelli (d. 1891), sagði mjer,
að eitt sinn er liann gekk til lamba
á Keldum, eftir hrímfallsnótt, fann
hann dauð úr pest 13 lömb, sem öll
láu saman í einum hóp, eins og
virtist að þau höfðu lagst fyrir um
kvöldið áður.
3. Er ekki frá fyrstu hendi, og
kann því að vera eilthvað ýkt. En
er þó a. m. k. góð dæmisaga um
tvenskonar lundarfar, og að menn
eru oft misjafnlega skaðasárir.
Heimildamaður minn var lika greind
ur prýðilega og merkisbóndi, Kol-
beinn Eiríksson í Stóru-Mástungu
(d. 1913). Hann sagði svo frá: Ein-
hverju sinni, fyrir fellirinn, i haust-
smalamensku á Keldum, fundust 30
kindur dauðar úr pest, frá föður
inínum. Og þá er þær voru taldar
saman.hafi hann sagt: „Já, nokkrar
30 má psetin drepa, til þess að gera
mig sauðlausan". Jafnframt þessu,
sagði Kolbeinn, að sjer dytti altaf
í liug annað dæmi:
Eitt sinn um haust kom sjera Jó-
hann i Hruna í liúsvitjún til Bjarna
er var merkur stórbóndi og sauða-
maður í Tungufelli. Sá prófastur
þá tvo sauði pest-dauða þar á stjelt-
inni, og mælti við Bjarna: „Er
pestin nú farin að drepa lijá þjer,
Bjarni minn?“ Bjarni svaraði: „Já,
það koma nú ekki lengi tveir i
Tungufelli“.
Lækning.
Einstöku men voru að reyna
ýmislegt kák lil varnar pestinni.
inngjafir og blóðtökur. Bn alt mun
það hafa reynst mjög árangurslítið.
Talið var betra að liýsa fje og gefa
því vel á vetruin, en þó drapst það
líka í húsum inni. En við liýsingu
og gjöf var sá kostur, að með sí-
feldri aðgæslu mátti oft sjá veiki
kindanna, og farga þeim áður en
þær urðu sjálfdauðar.
Það var fyrst, laust fyrir síðustu
aldamót, sem rofaði til um varnir
gegn bráðafárinu. Þá var lekið tií
að reyna bólusetning með tilbúnu
efni úr nýrum pestdauðra lcinda.
Gekk það að vísu skrikkjótt i fyrstu,
svo sumt dó af bólusetningunni, en
liinu, meirihlutanum var þar með
bjargað. Og brált tókst að yfirstíga
misfellurnar, með sjerstökum dugn-
aði og áhuga Magnúsar dýralæknis
Einarssonar, og framleiðanda bólu-
efnisins, Jensens læknis í Kaup-
mannahöfn. Við aidamótin Var á-
hættan orðin lítil. Og eftir áð svo
að segja annarhver maður fór að
geta bólusett hjá sjer og nágranna
sínum, má heita að pest þeÁsi sje
alveg úr sögunni. -— Geta mætti
þess máske um leið — þó lítt sje
frjettnæmt eða fróðlegt: Á frúmbýl-
ingsárum sínm lærði sá er línur
þessar ritar, bólusetningu lijá M. E.
dýralækni rjelt fyrir aldamótin. Og
bætti því svo á búskaparönn (eftir
hrun 13 húsa m. m.), að bólusetja
á fáum árum 18 þúsund fjár (18105)
í 18 hreppum í 3 sýslum. — Voru
þá svefnnætur stuttar öðru livoru.
Pestin lagðist mest á Vænstu
lömbin og unga fjeð. En þótt bænd-
ur margir lilytu búsifjar miklar af
völdum pestarinnar og yrðu jafnvel
nærfelt sauðlausir, urðu þeir samt
að bjarga sjer sjálfir. Engum datt
þá i liug að varpa allri þörf sinni
á sjóði lands eða ríkis, og áliyggjum
sínum á aðra. Menn kunnu þá að
gera ineiri kröfur til sín en annara,
og að leggja harðara að sjer en nú
gerist.
V. G.
SÍMON DALASKÁLD
gisti eitt sinn á bæ á Suðurlandi.
Dóttir bónda var ung og ógefin, en
talinn hinn besti kvenkostur. Hafði
Símon glöggt auga í þessu efni, enda
var liann talinn kvenhollur í frek-
ara lagi. Fólkið svaf alt í baðstoí-
unni, og er bóndadóttir fór að hátta
um kvöldið kvað Símon vísur þess-
ar:
Með þvi nú er komið kvöld
og kærstur liðinn dagur,
rennur undir rekkjutjöld
röðull klæðafagur.
Sál mín brynni af Sjafnareld,
sæl um njólustundir,
ef hjá mjer rynni hýr í kvöld
liringasólin undir.
— Maður sem mætir altaf stund-
víslega tapar aldrei neinu við það.
— Ekki nema halftíma, sem liann
bíður i hvert skifti eftir þeim sein
liann á að mæta.