Fálkinn - 12.06.1953, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Minning Roalds Amundsen
Hinn 18. júní eru liðin 25 ár síðan mesti heimskautakönnuður sögunnar,
Roald Amundsen fórst. í því tilefni rifjar Fálkinn upp nokkur atriði úr
frægðarferli þessa hugumstóra og fræga ferðamanns, sem varð fyrstur til
að komast gangandi á suðurskautið og fljúga yfir norðurskautið.. Amund-
sen varð aðeins 56 ára gamall.
ROALD AMUNDSEN ætlaði sér frá
öndverðu að verða heimskautakönn-
uður, en aSstandendur hans vildu
láta liann læra eittlivaS fyrst, og
hann hyrjaSi nám í læknisfræði eftir
aS hafa lokiS stúdentsprófi. Hann
taldi það sjálfur mikilsvert aS hafa
einhverja nasasjón af lækningum er
hann færi að gerast langferðamaSur
á þeim slóðum sem ekki er hægt að
ná til læknis. En sjómennsku vildi
hann líka læra og fyrstu sjóferðina
fór hann með selveiðaranum „Magda-
lena“ árið 1894. Hann tók stýrimanns-
próf og varð stýrimaður á skipi
„Belgica“-leiðangursins, sem Belgar
gerðu út suður í höf árin 1897—99.
I'essi ferð varð honum góður skóli
undir lífsstarfið og nú þóttist hann
fullfær lil að gera út leiðangur upp
á eigin spýtur.
Fyrsta vcrkefnið var aS sigla „norS-
vestur-leiSina, úr Baffinsflóa til AI-
aska fyrir norðan Kanada. Það 'höfðu
■mergir reynt en engum tekist, og einn
leiðangurinn hafði kostað lif yfir
lnindrað manna. Segulskautið er ná-
lægt iþessari leið, og ]}að ætlaði
Amundsen líka að heimsækja og lagði
þess vegna stund á jarðsegulfræSi í
Noregi og Þýskalandi. Árið 1901
keypti hann smáskútu, scm „Gjöa“
hét og fór í haffræðileiðangra á Iienni.
.4 árunum 1903—00 sigldi hann þessari
skútu norðvcsturleiðina, gerði athug-
anir á segiilskautinu og margvíslegan
árangur hafði hann upp úr fcrðinni.
Þessi ferð gerði Amundsen frægan.
Næsta mál á dagskrá hans var að kom-
ast á norðurheimskautið á „Fram“,
hinu gamJa skipi Friðþjófs Nansens
og Sverdrups. Meðan á undirhúningi
þeirra ferðar stóð komst Peary á norð-
urhcimskáutiS. Við það dvinaði stór-
uin áhugi þeirra, sem höfðu ætlað að
leggja fram fé til farar Amundsens.
Hann sneri þvi við blaðinu og för
suður í staðinn. Enginn vissi um þá
áætlun fyrr en „Fram“ var komið
suður í lvöf. Hann sigldi skipinu suður
i Ross-flóa bjó þar um sig og hélt
af stað til suðurheimsskautsins 19.
okt. 1911, við fimmta mann og með
hundasleSa. Ferðin gekk eins og leik-
ur, og 14. des. gat Amundsen dregið
upp norska fánann á heimsskautinu
og kom til baka til Rossflóa 14. jan.
1912, eftir 3000 kílómetra sleðaferð.
Skömmu síðar komst Englendingur-
inn Soott á heimsskautið en fórst á
heimleið ásamt öllum sínum mönn-
um. Vísindalegur árangur varð mik-
ill af ferðinni, því að auk þess sem
glögg hugmynd fékkst um landslag á
leiðinni til . pólsins voru gerðar út
ferðir til landmælinga víSsvegar með
ströndum fram.
Anmndsen hafði ekki gleymt norð-
urlieimskautinu, en það var svo að
sjá sem áhugi fólks dvínaði fyrir þess-
um ferðum. ÞaS þótti ferðaafrek að
komast á heimskautin, en nú hafði það
verið gert, og til hvers var nú að gera
út nýja leiðangra? Almenningur gat
ekki gert sér ljóst að visindarann-
sóknir á heimsskautasvæðunum gætu
Dornier Wal, N-25 í ísnum norður á 88. breiddarstigi.
haft nokkra þýðingu. En nú vildi Am-
undsen halda áfram rannsóknum þeim
á hafstraumum í norðurhöfum, sem
Nansen hafði byrjað á — og komst á
norðurheimskautiS um leið. Til ferð-
arinnar lét hann byggja nýtt og vand-
að skip, sem skírt var „Maud“ eftir
Noregsdrottningu og var ætlunin að
láta það reka með ísnum. Var lagt
í þá ferð 1918, en „Maud“ fór ekki þá
leið, sem Amundsen taldi hentuga í
sambandi við heimskautsferS sina.
Skildi hann þvi við skipið og varð
Harald U. Sverdrup, siðar prófessor
og forstjóri „Norsk Polarinstitut" for-
maður þessa Maud-lciðangurs, sem
stóð i 7 ár. En Amundscn fór til
mannabyggða og tók nú að undirbúa
flug til norðurheimskautsins.
i . > " 1
VoriS 1923 gerði hann fyrstu flug-
tilraunina Ifrá Alaska ásamt Oskar
Omdal. Sú ferð mistókst. Árið eftir
festi bann kaup á tveimur Dornier
Wal-flugvélum í Ítalíu, en sökum
fjárskorts gat hann ekki innleyst þær.
Þá var það sem Lincoln Ellsworth,
rikur Ameríkumaður, kemur til sög-
unnar. Hann lagði fram fé fyrir vél-
unum og vorið 1925 var lagt"af stað
frá Spitzbergen, 21. mai. Þrír menn
voru á hverri vél og flugstjórarnir
voru Riiser Larsen, núverandi for-
stjóri SAS i Osló og á hinni Dietrich-
son liðsforingi. í annarri vélinni var
Amundsen og Ellsworth i liinni. Þeg-
ar kom norður á 88. breiddarstig kom
bensínleki að annarri vélinni. Lentu
vélarnar þá báðar í smávök, sem var
þarna. Eftir 24 daga bið tókst loks
að koma annarri vélinni á lo'ft með
öllum 0 mönnunum, en hina varð að
skilja eftir, enda hefði ekki orðið
nægilcgt eldsneyti handa tveimur.
Hinn 15. júní 1925 kom vélin aftur
lil SvalbarSa með alla mennina heila
á liúfi, en ])eir höfðu verið taldir af.
Þessi tilraun sannfærði Anmndsen
uni að eigi væri tiltækilegt að nota
flugvélar til að komast á pólinn, en
liins vegar mundi loftfar hentugt til
þess. Suður á ítaliu 'hafði ungur her-
verkfræðingur, Umberto Nobile gert
uppdrætti að litlum loftskipum og nú
fékk norska félagið, sem myndað
hafði verið um Anmndsen, liann til
að smíða 18.500 rúmmetra loftskip.
Það var skírt „Norge“ og lagði upp i
flugið frá Svalbarða 11. maí 1926.
Áhöfnin var norsk-itölsk og leiðang-
urinn bar nafn þeirra Amundsens,
Ellsworths og Nobiles. Átli Nobile
að heita stýrimaður loftskipsins, en
reyndist ilía hæfur til þess, og það
var fyrst og ifremst Riiser-Larsen að
þakka, að skipið kom'st heilu og
hoidnu til Teller í Alaska eftir 71
tímá flug. Rn efur að ferðinni var
lokiS eignaði Mussolini sér allan heið-
urinn af henni og varð kalt milli
Norðmannanna og ítalanna.
ítalir vildu sýna að þeir gætu far-
iS svona ferð án allrar norskrar að-
stoðar, og gerðu ])ví út nýjan leið-
angur vorið 1928, með loftskipinu
„Iialia" og undir stjórn Nobiles. Sá
leiðangur fór þannig að skipið rakst
í ísinn á heimleiðinni, brotnaði þar
en nokkur hluti þess tókst upp aftur
og lenti að lokurn miklu austar. Undir
eins og fréttist um slysiS var farið aS
undirbúa björgunarleiðangra. Meðal
þeirra sem hófust handa var Roald
Amundsen. Hann fékk léða franska
flugvél, „Latham“, sem mun hafa ver-
ið hálfgerður garmur, og lagði af
stað frá Tromsö 18. júní ásamt sin-
um gamla fiirunaut Dietrichson, og
við 6. mann.
Þremur tímum eftir að vélin fór frá