Fálkinn - 29.03.1961, Page 28

Tugthús og -
Framh. af bls. 9.
að hægt væri að nota íslenzkan sand
í steypuna, en hvernig reyndist svo
sandurinn danski?
Það datt alveg ofan yfir alla menn,
þegar kirkjuveggirnir fóru að springa
3—4 árum síðar. Þá klofnaði allt slit-
lagið af útveggjum kirkjunnar og féll
frá, og sums staðar hrukku allar ytri
brúnir múrsteinsins með. Svona gekk
þetta ár eftir ár, að danska steypan og
danski sandurinn urðu að lúta í lægra
haldi fyrir íslenzku veðurfari, og allt-
af var verið að dytta að guðshúsinu.
Þegar liðinn var fjórðungur aldar, eða
á því herrans ári, sem hegningarhúsið
var byggt, var búið að verja mörg þús-
und ríkisdölum til þess að halda við
„þessum margbilaða og meir en hálf-
fúna múrsteinsmúr dómkirkjunnar“ og
til þess að „sementa hann aftur og aft-
ur, en ekkert dugði. Veggir kirkjunnar
voru alltaf jafn ónýtir, þó að stöðugt
væri verið að klastra við þá. Loks var
það ráð tekið, að allt slitlagið var brot-
ið af og annað sett í staðinn, en í það
var ekki sóttur sandur suður að Eyrar-
sundi. í gremju sinni- yfir öllu þessu
ráðslagi stjórnarinnar, endar Jón Guð-
mundsson greinina á þessum orðum:
„Svona fer, þegar með engu móti má
byggja nema á sandi — það er sama
þó að hann sé danskur.“
Ekki tókst betur til með þak dóm-
kirkjunnar. Það reyndist svo „sviksam-
lega“ lagt af dönsku verkamönnunum,
að það hélt hvorki vindi né foksnjó, og
varð því innan skamms að rífa það
af og ónýta með öllu. Eins fór með
þakið, sem þessir sömu dönsku „meist-
arar“ voru fengnir til þess að leggja á
biskupsstofuna í Laugarnesi, — það hélt
hvorki veðri né vætu. Hins vegar var
öðru máli að gegna með þau þök, sem
snikkararnir Einar Jónsson og Jóhannes
Allt jyrir dömurnar.
28 FALKINN
Jónsson höfðu lagt á hús í höfuðstaðn-
um um líkt leyti, eða 25 árum áður.
Þau voru haldgóð og entust ennþá, enda
voru þessir heiðursmenn nú fengnir til
þess að leggja nýtt þak á kirkjuna, og
þá hélt það.
Þegar nú til byggingar hegningar-
hússins var tekið, ætlaði danska stjórn-
in ekki að brenna sig á sama soðinu.
Nú skyldi byggja húsið úr eintómum
grásteini utan og innan og af honum
var nóg þarna í holtinu, — og svo var
enginn sandur sóttur „yfir 300 mílna
sjó, út í Danmörku“. — Mönnum þótti
húsnæðið óhentugt á ýmsan máta og
var mikið um það spjallað. Ef eingöngu
væri um tugthús að ræða, væri ekki
hægt að finna að því með rökum, þó
að húsið væri sett „þarna í grjótholtinu
fyrir ofan alla kaupstaðarbyggðina“, en
þar sem þetta ætti líka að vera ráðhús
bæjarins, væri óhentugt, að það væri
byggt fyrir utan bæinn, þ. e. a. s. á
Skólavörðustíg 9. Það þótti að vísu hent-
ugt, hversu flutningurinn á grjótinu var
ódýr og hægari en ef húsið hefði staðið
neðar og nær bænum, en svo var líka
þeim mun erfiðara að ná vatninu í steyp-
una, því að með það varð að ,,kjaga“
eða með öðrum orðum að bera allt vatn-
ið í fötum neðan úr bakarapósti, sem
var við Bankastrætið, rétt fyrir neðan
gamla Bernhöftsbakaríið.
Mörgum þótti það alveg fráleitt, að
þarna skyldi vera bæði ráðhús og tugt-
hús undir einu og sama þaki. Það þótti
ekki hæfilegt, að þeir háu herrar dóm-
ararnir og dæmdir glæpamenn væru
svona nálægt hver öðrum. Það þótti líka
alveg óhæf ráðstöfun og næstum óskilj-
anleg, að nokkur vitiborinn maður
skyldi hafa „átt það innfall“ að skella
þessari 28 álna löngu ráðhúsbyggingu
ofan á tugthúsið, og er Jón Þjóðólfsrit-
stjóri sárgramur yfir allri þessari óhæfu.
1 reiði sinni og vandlæti yfir þessu ráðs-
lagi dönsku stjórnarinnar, kemst hann
svo að orði:
„Allt á nú að fara í tugthúsið. Það
er naumast að við fengum tugthús.
Svartholið í yfirréttarhúsinu (H. Á.)
verður sjálfsagt lagt niður og selt, —
ekkert svarthol nema tugthúsið. Hvern
strák eða slæping eða enda heiðvirðan
mann, sem verður það á að hittast blek-
aður á strætunum, — já, hvað á að
gera við hann annað en „látann í tugt-
húsið“? — Ef 'blaðamaður eða annar
heiðvirður borgari er dæmdur í fang-
elsi fyrir brot á prentfrelsislögunum hér
í Reykjavík, — þá verður hann líka
settur í tugthúsið. Það vantar gæzlu-
varðhald auk hegningarstofnunarinnar.
Það er óhæfa og vanvirða, að láta alla
á sama stað.“
„Allt í tugthúsið, allt í tugthúsið.
Landsyfirrétturinn, æðsti dómstóllinn
og stjórnarvöld staðarins, lögreglu-
stjórn og bæjarstjórn, — allt þetta skal
hneppa langt út fyrir borgina og —
í tugthúsið. Hver hefur séð eða heyrt
getið um nokkurs staðar um víða ver-
öld, um ráð- og dómhús langt fyrir ut-
an alla borgarbyggðina, eitt sér, auk
heldur í tugthúsinu eða ofan á því?“
„Menn telja að þetta sé gert af sparn-
aðarástæðum, — það kostar miklu
minna að klína ráðhúsinu ofan á tugt-
húsið en að byggja húsin hvert fyrir
sig, en hví ekki að spara meira? Hví
datt stjórninni ekki í hug, að hafa allt
tugthúsið tvær hæðir, svo að hin stjórn-
arvöldin öll hefðu getað fengið þar góð-
an og sómasamlegan bústað? Þar hefði
átt að vera bústaður fyrir amtmann-
inn nýja og landfógetann, og hví skyldi
herra biskupinn ekki geta verið þar
líka?“ — Svona farast ritstjóranum orð
og skín gremjan út úr hverri setningu.
Honum þykir það sæma bezt, að allir
æðstu embættismenn landsins, — um-
boðsmenn danska valdsins á íslandi,
væru látnir í tugthúsið, að undanskild-
um höfuðpaurnum, landshöfðingjanum
sjálfum, sem þegar hafði valið sér ból-
festu í gamla afdankaða tugthúsinu við
Arnarhól. Hefði verið farið eftir þess-
um tillögum ritstjórans, var líka hægt
að spara 1000 rd. árlega, sem biskup,
amtmaður og landfógeti fengu úr lands-
sjóði í húsaleigustyrk, en dönsku stjórn-
arherrunum, segir ritstjórinn, sé annað
hugleiknara en að spara útgjöld lands-
sjóðs við þessa embættismenn sína.
Um þessar mundir voru til sölu stór-
ar og miklar húseignir í Reykjavík, hin
svokölluðu Glasgow-verzlunarhús, sem
enskt fyrirtæki átti og vildi selja fyrir
lítinn pening. Tillaga kom fram um það,
að kaupa þessar eignir og gera aðal-
bygginguna, Glasgow, að ráðhúsi. Hús
þetta þótti nægilega stórt og veglegt
til þeirra hluta, en þetta var timbur-
hjallur, sem fuðraði upp á skömmum
tíma 30 árum síðar, eða rétt um alda-
mótin síðustu. Margir aðhylltust þessa
tillögu, þ. á m. Jón Guðmundsson. Hann
segir þetta haganlegra fyrir alla, „en
að fara að klúðra ráð- eða dómhúsi
þarna ofan á tugthúsið fyrir utan alla
staðarbyggðina, öllum til ama og óþæg-
inda og til eintóms athlægis." — í einu
orði sagt sé tugt- og ráðhúsið óhafandi
þarna við Skólavörðustíginn, en hugg-
un sé það þó í þessum raunum, að far-
ið gæti svo, að ráðhúsið verið aldrei
notað og alls ekki til lengdar. En þarna
varð sá mæti maður ekki sannspár. Þetta
hús er, sem kunnugt er, notað enn og
Reykjavíkurbær hefur vaxið svo ört, að
nú er tugthúsið í miðjum bænum. Það
er því orðið öllum til ama og óþæg-
inda, að tugthúsið skuli ekki vera „fyr-
ir utan alla staðarbyggðina". Á slíkum
stað ætti það að vera, eins og það var
sett á sínum tíma.
Byggingu tugthússins var lokið eftir
eitt ár, en á þeim tíma voru engin inn-
flutningshöft, og svo var lika völ á
nógu vinnuafli. Mánudaginn 7. júlí var
dómsalur yfirréttarins tekinn í notkun,
án allra hátíðahalda eða vígsluathafn-
ar, en þó er til frásögn af athöfn þess-
ari. Það hafði að vísu enginn búizt við,
að hinn hái réttur yrði fluttur í hið
nýja hús þenna dag, og engum hafði