Fálkinn - 23.05.1962, Side 8

Síðustu árin hefur Reykjavík sífellt
verið að breyta um svipmót. Gömul
hús eru rifin og jöfnuð við jörðu, þröng-
ar og hlykkjóttar götur eru víkkaðar til
beggja handa og úr rústum gömlu hús-
anna rísa stórhýsi úr járnbentri stein-
steypu og gnæfa við himin stoltarlega'
ásýndum. Þessar framkvæmdir bera
vissulega vott um grózku og stórhug,
djörfung og dug nýja tímans.
En jafnframt því sem fagnað er rýmri
og betri húsakynnum og auknum lífs-
þægindum þá fer ekki hjá því að læð-
ist söknuður að ýmsum er gömlu hús-
in týna tölunni. Margir eiga minningar
bundnar þessum húsum sem falla nú
fyrir hvassri tönn jarðýtunnar og kröf-
um tímans, óðum hverfur blær fyrri
aldar og verður ekki endurheimtur.
Jafnframt því sem borgin þenst út
um holt og hlíðar, heima og voga er
höggvið í gömlu bæjarhverfin og skipu-
lagið heldur innreið sína með beinar
línur og rétt horn.
Þó má sumstaðar í bænum sjá nokk-
urn keim af því sem var. Flestir Reyk-
víkingar kannast við Mýrargötuna og
Nýlendugötuna. Þar um slóðir standa
enn gömul hús inn á milli stærri húsa
frá seinni árum. Þessi gömlu hús veita
nokkra hugmynd um hvernig umhorfs
var þar um slóðir áður fyrr og enn er
á lífi gamalt fólk sem þar er fætt und-
ir torfþaki og man eftir kálgörðunum
og stakkstæðunum. í þessum bæjar-
hluta bjó nær eingöngu fátækt fólk.
Tómthúsmenn voru í meirihluta, sjó-
menn og nokkrir iðnaðarmenn. Húsa-
kynni voru sniðin eftir efnahag fólks-
ins, líf þess var einfalt og óbrotið, bar-
átta þess fyrir daglegu brauði var hörð.
Þar sem nú er rennislétt malbikið á
Nýlendugötu var áður fúamýri. Þar sem
nú er skrúfað frá krana og vatnið lát-
ið buna þurfti áður að sækja það í
brunna og var tæpt á því að allir fengju
nóg. Þá var hvorki rafmagn né hita-
veita og engin þau þægindi er nú þykja
jafn sjálfsögð og hversdagsleg og það
lífsandaloft sem fólk dregur að sér um-
hugsunarlaust.
Ef til vill veit ungt fólk nú á dögum
ekki hvað orðið tómthúsmaður merkir.
En sú var tíðin að allur þorri bæjarbúa
voru tómthúsmenn, þ.e. stunduðu jöfn-
um höndum sjóróðra og daglaunavinnu
í landi, áttu engan búpening og enga
grasnyt. Þess voru jafnvel dæmi að góð-
ir formenn stunduðu alla algenga vinnu
ef því var að skipta. Þá tíðkaðist eyr-
arvinna og var erfiðari en nú þegar
komnar eru bryggjur, kranar og hali-
græjur, hafnarbúðir og vélknúin farar-
tæki til að flytja vöruna. Öll kornvara,
kol og salt var borið í poka á bakinu
eða öllu heldur höfðinu, en önnur vara
á börum. Vinnutíminn var langur og
kaupið lágt en þó var þessi erfiðisvinna
jafn eftirsóknarverð og hún var stopul.
Mestallar vörur fluttust þá hingað á
vorin með seglskipum er fóru aftur
síðla sumars. Að vetrarlagi var ekki
um siglingar að ræða nema gufuskip
8 FÁLKINN
fóru 6 póstferðir árlega. Sumarvinnan
hér í bæ að meðtaldri ýmiskonar auka-
vinnu sem til kunni að falla, svo sem
mótekju, heimreiðslu o. s. frv. var því
hvergi nærri einhlít til framfæris heilli
fjölskyldu. Það var því algengt að
margir daglaunamenn fóru í kaupa-
vinnu á sumrin. Flestallir stunduðu sjó-
inn jafnframt.
Mataræði alþýðu var fábrotið. Aðal-
fæðan var grautur og fiskur. Það var
vatnsgrautur, oftast óbættur, eða þá
með súrmjólk út á, undanrennu eða
sírópi. Fiskur var etinn hvenær sem
hans var kostur, soðinn með floti og
kartöflum ef til voru. Oft var ekki völ
á nýjum fiski og var hann þá borðað-
ur úldinn eða siginn. Venjulega var
borðað þrímælt, morgunverður um
klukkan 10, blautfiskur eða brauð og
kaffi á eftir, miðdagur klukkan 3, fisk-
ur og það sem fyrir hendi var, þorskhaus
ar og brauðbiti og klukkan 7 var graut-
ur. Það var aðalmáltíðin og brátt að
henni lokinni var farið í rúmið, að
minnsta kosti að vetrarlagi.
Húsakynni fólks voru þröng og lág-
reist. Húsin voru hlaðin úr grjóti, reft
með torfi og oft var moldargólf í eld-
húsinu. Stofan var þó með tréþiljum
og trégólfi. Sumir bæjanna voru tví-
loftaðir og tréstigi upp að ganga.
Innanstokksmunir voru af skornum
skammti, rúm, borð undir glugga tveir
eða þrír tréstólar, bekkur og kommóða,
stundum skatthol.
Smásaman var farið að vanda meir
til húsbygginganna eftir því sem efni
og ástæður leyfðu. Þakið var gert úr
járni og moldargólfin hurfu úr sögunni.
Skammt frá vesturenda Nýlendugöt-
unnar stendur enn gamalt hús, bak við
önnur hús. Það hefur á sér svipmót
fyrri aldar, enda reist fyrir 80 árum og
er þó enn vistlegt og hlýlegt. Fyrir
framan húsið er grasflötur og sést móta
fyrir gömlum kálgarði. Þetta hús er
eitt þeirra fáu sem enn standa og enn
er búið í, sem gefa okkur hugmynd
um horfinn svip höfuðborgarinnar.
Við knúðum dyra á Litla-Velli sól-
skinsdag fyrir skömmu. Þar býr Björn
Björnsson, hálfáttræður að aldri, en ern
vel og stundar vinnu daglega. I þess-
um bæ er hann fæddur og þar steig
hann fyrstu sporin, hér hefur hann átt
heima alla ævi. Það er vafasamt að þeir
séu margir í Reykjavík sem átt hafa
heima í 75 ár í sama húsi.
Björn tekur erindi okkar vel, en læt-
ur sér hægt, hann kveðst búinn að
gleyma því hvernig umhorfs var hér
fyrir aldamót.
— En séra Bjarni man þetta allt,
bætir hann við, séra Bjarni er fæddur
hér í Mýrarholti.
Og Björn bendir okkur hvar forðum
stóð fæðingarbær séra Bjarna spölkorn
frá Litla-Velli. Þar rís nú margra hæða
steinhús en gamla torfbæjarins sér
stað. Okkur þótti því bera vel í veiði
er við hittum séra Bjarna nokkrum
dögum seinna og vikum talinu að þess-
Séra Bjarni Jónsson og