Fálkinn - 23.05.1962, Side 11

„Afitaf fannst mér svo hátíðfegt að koma hér", segir sr. Bjarni
um gamla bæjarhluta. Séra Bjarni fellst
á að segja okkur nokkuð frá lífi fólks-
ins þegar hann var að alast upp í Mýr-
arholti.
Við lögðum leið okkar vestur að Litla-
Velli og gerðum boð fyrir Björn á ný.
Það urðu fagnafundir með þeim gömlu
mönnunum, Birni og séra Bjarna er
þeir hittust.
— Það er eins og ég hafi farið héð-
an í gær, sagði séra Bjarni og strauk
mjúkri hendi stofuþilið. Hér er allt ná-
kvæmlega eins og það var.
— Það er enn sama járnið í þakinu,
segir Björn, það hefur lítið þurft að
endurnýja það.
— Já, það er ekta, segir séra Bjarni,
— Ég sá hingað heim úr glugganum
á Mýrarholti, ég man hvað ég öfund-
aði þá sem bjuggu í þessum bæ. Heima
hjá mér var þakið úr torfi og það lak
þegar rigndi. Þá horfði ég heim að
Litla-Velli og hugsaði: gott eiga þeir
sem búa undir svona þaki.
Gömlu mennirnir sögðu okkur að
þrátt fyrir lágreist húsakynni hefði ver-
ið rýmra í kring en nú er. Þá fylgdu
kálgarðar hverjum bæ og einnig stakk-
stæði. Fólk hafði það sér til framfæris
að taka fisk af kaupmanninum og skila
honum síðan aftur fullverkuðum. Það
var hægt að láta krakkana snúast í því.
Örfáir höfðu kýr en séra Bjarni segir
okkur að í Seli hafi verið kýr og það-
an var seld mjólk um allan bæ.
— Ég seldi mjólk fyrir Ólöfu í Seli,
fór með fötur um bæinn, þá kostaði
pelinn 4 aura.
Séra Bjarni rifjar upp nöfnin á bæj-
unum sem hér stóðu og Björn kinkar
kolli við hvert nafn. Litli-Völlur, Mýri,
Mýrarholt, Götuhús, Sveinbær, Stein-
bær, Hansbær, Garðhús, Hausthús og
Miðbýli.
— Þá voru aðallega torfbæir en smátt
og smátt komu timburhús með járn-
þaki. Þá var hitað upp með mó og
stundum kolum. Mórinn var geymdur
í mótóttum. Þá var ekki mikið skraut
í híbýlum en fólk hafði plan úti fyrir
til sjálfsbjargar, þar voru börnin látin
breiða fisk. Fólk hafði alltaf eitthvað
fyrir stafni, en aldrei kvartaði neinn.
Margir voru við heyskap á sumrin,
notuðu svo haustið til að búa sig undir
vertíð og reru um veturinn.
Verkamenn og daglaunamenn unnu
þá 14 stundir á dag fyrir smánarlegt
kaup og án þess að matarhlé væri gert.
Allir voru skuldugir kaupmanninum og
hann réði því hvað launin væru há.
— En það var ekki kvartað og ekki
gerðar miklar kröfur, segir séra Bjarni,
það ríkti nægjusemi. En það hlaut að
koma að því að verkalýðurinn myndaði
með sér samtök, þetta voru eymdar-
kjör sem fólk bjó við. Það var mikil
nauðsyn er Dagsbrún og önnur verk-
lýðsfélög fóru að starfa.
Ég man við vorum í fiskvinnu í
Hafnarstræti, strákarnir. Eftir 14
stunda vinnu fengum við 94 aura í
kaup. Þó fengum við ekki útborgað í
peningum, það þekktist ekki. Það var
skrifað inn í vörureikning hjá kaup-
manninum. Og þó urðum við að láta
okkur lynda að fá vörurnar á hækkðu
verði. Þeir sem komu og keyptu fyrir
peninga, þeir fengu vörur á lægra
verði. — Þá var að vísu ekkert útsvar
og enginn skattur, enda var ekkert
gert. Það bjó hver að sínu.
Við spurðum um andlegt líf fólks-
ins.
— Þetta var kirkjurækið fólk og
guðsorð var haft um hönd, svarar séra
Bjarni, húslestrar voru lesnir og passíu-
sálmar sungnir, öllum helgisiðareglum
fylgt. Og menn lásu fleira. Unglingar
vöndust fornsögum, og las þá eins mik-
ið og seinna meir. Þá þótti sjálfsagt
að lesa Islendingasögur og þau fáu
blöð sem voru til.
10
FALKINM
þvi að þakið Sak ekki eins og heima".

Fremri mynd:
Gamli bærinn Ný-
lenda mun vera tæp-
lega aldargamall, og
er nú notaður sem
beituskúr. Þarna bjó
áður fátækrafulltrúi
hverfisins. Nú eru 10
ár liðin frá því hætt
var að búa í húsinu.
Aftari mynd:
Björn Björnsson
fyrir utan gamla bæ-
inn Litla-Völl, en þar
er hann fæddur og
hefur átt heima alla
ævi. Húsið er reist
fyrir 80 árum og
heldur sér það vel,
að enn hefur ekki
einu sinni þurft að
endurnýja járnið á
þakinu. Björn er
ekkjumaður og býr
þarna ásamt dóttur
sinni, Björgu
Fólk hafði lítinn tíma aflögu til
skemmtana en skemmti sér þess betur
þegar færi gafst. Það var unnið af á-
huga og gleði og hélzt góð og trygg vin-
átta með fólkinu.
Fólk gerði sér dagamun á jólunum,
menn gengu þá í kirkju og áttu gleði-
stundir innan hennar. En þess utan var
hver dagurinn öðrum líkur og menn
gátu lítið veitt sér. Þá voru ekki marg-
brotnir réttir. Þá þótti mikil tilbreyt-
ing ef borðuð var kjötsúpa, annars var
brauð og soðning aðalfæðan. Steik sást
aldrei á borðum og aldrei kræsingar.
Og þá var ekki farið til skraddara til
að láta sauma plöggin utan á sig. Kjörin
voru bág og fátæktin sár, kröfur fólks-
ins byggðust á réttlæti. Það verður
maður að viðurkenna hvar sem maður
er staddur í pólitík nú. Þó ég yrði
milljónamæringur, þá gleymi ég aldrei
lífi þessa fólks. — En það var oft glatt
á hjalla og menn voru hvorki niðurlútir
eða píndir.
— Mér er aldamótakvöldið minnis-
stætt, segir séra Bjarni, — gamlársdag-
ur árið 1900. Þá var slagviðri allan
daginn, feikna rigning og stormur. Hús-
mæður voru önnum kafnar í torfbæj-
unum að setja ílát undir lekann, torf-
þökin voru biluð og vatnið streymdi
inn. Það leit ekki út fyrir að hátíðin
yrði glæsileg. En um sex-leytið stytti
upp og varð þurrt veður og gott og
héldu þá allir fyrir miðnætti niður að
Austurvelli. Þar var nýju öldinni fagn-
að jafnt af ríkum sem fátækum og
allir í hátíðaskapi.
Og tilefnið til fagnaðar - mundi sum-
um þykja broslegt nú á tímum, heldur
séra Bjarni áfram og rifjar upp gamlar
minningar. — Nú logar allt í rafmagni,
lýðurinn í skrúðgöngu er kveikt var á
lampanum. Nú er kveikt á götuljósum
um allan bæ í einu vetfangi án þess að
nokkur taki eftir. En mér er í minni
að rétt fyrir 1895 fréttist það út að
seja ætti upp ljósker á gatnamótum
Vesturgötu og Bakkastígs. Fór þá æsku-
lýðurinn í skrúðgöngu er kviekt var á
luktinni. Við fórum prúðbúin og stóð-
um í þéttum hóp sem næst ljósinu svo
að hin skæra birta léki um okkur.
Ég hafði stundum gaman af að hlusta
á tal eldri manna þegar ég var ung-
lingur. Ég heyrði þá einu sinni deila
um það hvað hver ætti að borga í út-
svar. Einn sagði: „Á hverju byggist
það að þeir hafa hækkað útsvar mitt
úr 6 krónum upp í 8 krónur?“ Þá segir
annar: „En hvað segirðu um hann
Ámunda, sem á að borga 16 krónur.“
Þá voru peningar alls ekki til og það
var lítið um framkvæmdir. Þá var ekki
verið að asfaltera göturnar eða leggja
heitt vatn í húsin. Þá voru menn að
koma sér upp litlu húsi með erfiðis-
munum fyrir 4000 krónur.
Þeir ganga út á hlaðið, Björn á Litla-
Velli og séra Bjarni, verkamaðurinn og
vígslubiskupinn, hér léku þeir sér forð-
um. Við spurðum þá hvort þeir hefðu
verið leikbræður í bernsku. Svarið er
neikvætt, 6 ára aldursmunur er breið-
ara bil í æsku en elli. — Ég hefði getað
kúskað hann Björn þegar við vorum
strákar, segir vígslubiskupinn og þríf-
ur þéttingsfast í axlirnar á honum.
Þó þekkja þeir báðir sömu leiksvæðin.
— Hér niðri í fjörunni, skáhallt und-
an brunnstígnum var Kríusteinn, þar
var samkomustaður okkar strákanna.
Þar var sund iðkað og fuglar veiddir.
Og hér komu sjómenn að landi, hér er
Hlíðarhúsvör, Bakkavör, Garðavör og
Selsvör. Og í okkar ungdæmi var Grand-
inn út í Efferey óspilltur. Þar var þá
gott um að litast. Þá voru börnin send
út í granda eftir eldivið. Þá fundum
við margt í fjörunni, ýmislegt rekið úr
skipum. Þar hét Grandahaus þar sem
grandinn út í Effersey og grandinn út í
Hólmann mættust. Það var um að gera
að komast í land áður en flæddi. Það
kom oft fyrir að við urðum seinir fyrir,
stóðum tepptir á Hausnum í bókstaf-
legum skilningi þegar flæddi yfir
grandann. Þá grenjaði maður allt hvað
af tók þangað til skotið var út báti og
maður sóttur úr landi. Þetta upplifði
ég par sinnum.
— Og þarna var líka hann Gröndal
að tína sjávardýr, skýtur Björn inn í.
Hann var í brókum eins og sjómenn-
irnir og óð í fjörunni. Hann gaf -okkur
oft brjóstsykur og var góður við okkur.
— Já, ég man ég færði honum eitt
sinn sjaldgæfan fugl sem ég hélt að væri,
segir sér Bjarni, hann gaf mér 25 aura
fyrir.
Þeir standa nokkra stund þöglir
gömlu mennirnir og liðni tíminn færist
nær.
— Manstu hvað jólin voru heilög?
Þá loguðu kertaljós í öllum. híbýlum.
Og á jóladagsmorgunn var farið
snemma á fætur og hlustað á húslestur
og hlakkað til að fá morgunkaffi. Full-
orðna fólkið var sístarfandi og leikir
okkar barnanna voru endurspeglun af
lífi fólksins.
— Ég man við fórum í búðarleik,
segir Björn og séra Bjarni heldur á-
fram:
— Þá þótti sá mestur sem fékk að
leika kaupmanninn. Og við komum í
„búðina“ og það var beðið um lán. „Ég
ætla að fá eitt pund af kaffi.“ Þá svar-
aði kaupmaðurinn: „Er ekki nóg hálft
pund handa ykkur?“ Já, það þótti heil-
mikið embætti að vera kaupmaður.
Unglingarnir höfðu líka með sér mál-
fundafélag, æfðu sig í ræðusnilld í
Framhald á bls. 32.
FALKINN 11