Fréttablaðið - 28.10.2009, Side 14

14 28. október 2009 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
S
á sem hefur vanið sig í langan tíma á eyðslu umfram
efni á oft bágt með að breyta hegðun sinni. Hann er
orðinn værukær og allir kringum hann eru orðnir góðu
vanir. Menn kunna sér ekki hóf. Þannig er nú komið
fyrir íslenska ríkinu, stjórnsýslunni, hinu opinbera,
hvað sem við viljum kalla embættismannakerfið.
Enda er úr vöndu að ráða þegar spara verður í kerfinu.
Reynsla liðinna mánaða sýnir að þar er mönnum þægilegast
að skera niður sjóðina, fækka verkefnum og draga úr fram-
kvæmdum, frekar en hitt að ráðast í endurskipulagningu á
skrifstofunum, skoða hvernig vinnuferlar eru, auka vinnu á þá
sem skipta raunverulegu máli í afköstum, en láta hina fara sem
eru gagnslitlir. Frumkvæðið að slíku kemur sjaldnast fram á
gólfinu, nálægðin er of persónuleg, kerfið verndar sína í þögulli
samstöðu. Var nokkur von til þess að fyrrverandi formaður
BSRB gæti gengið fram í niðurskurði sem skipti máli í endur-
skipulagningu á heilbrigðiskerfinu? Enda gafst hann upp með
tylliástæðu og tryggði sér afsökun sem leit vel út.
Rekstrarkostnaður hins opinbera, bæði sveitarfélaga, ráðu-
neyta og undirstofnana, hefur þanist út ár eftir ár á síðustu
og verstu tímum. Inn í kerfið er samningsbundin hemill sem
torveldar niðurskurð á mannafla. Og umræða um takmörkun í
rekstri hinna opinberu kerfa einkennist af mótsögnum: sagt er
að stjórnsýslan hafi veikst á sama tíma og hún hefur stækkað í
mannafla og kostnaður við hana aukist. Því er borið við að pól-
itísk spilling eigi þátt í því, ráðningar skoðanabræðra, flokks-
gæðinga, jafnvel ættingja sé almenn regla í hinum opinbera
rekstri og um leið að rík afskipti hins kjörna framkvæmdavalds
hafi dregið úr faglegum vinnubrögðum. Til hins opinbera velj-
ist þeir til starfa sem eigi síður erindi á vettvang einkareksturs.
Er stundum talað um verndaða vinnustaði í því sambandi.
Á erfiðleikatímum er brýnt að ráðamenn hugi að sparnaði í
rekstri opinberra eininga. Skorti ráðamenn til þess kjark verða
kjósendur að heimta það. Og skiptir þá minnstu þótt fram komi
ótti um skerta þjónustu. Sú röksemd að betra sé að hafa gagns-
litla starfsmenn í vinnu en á atvinnuleysisskrá dugar ekki í
þessari tíð. Þegar allur almenningur verður að spara við sig og
taka á sig verulegar álögur er það siðferðilega rangt að halda úti
kerfi sem hefur um árabil þanist út og skiptir þá litlu hvort það
er skjól þeim sem hæfir að hygla og hafa rétt flokksskírteini.
Auka þarf gegnsæi í opinberum ráðningum, falla frá endur-
ráðningu án auglýsingar eftir fimm ára ráðningu og tryggja að
kerfi ríkis, sveitarfélaga og stofnana búi við sífellt endurmat
um aðferðir, mannahald og verkefnaskil.
Við höfum næga reynslu frá liðinni öld um að kerfin búa
yfir þeim sterkasta mætti að halda verndarhendi yfir þeim
sem eru komnir inn og hólpnir, oftast til lífstíðar, á kostnað
skattgreiðenda.
Það verður að skera niður í mannahaldi.
Hið opinbera þand-
ist út og svo …
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Um miðjan september batt kona ein sem starfaði hjá
franska símafyrirtækinu France
Télécom enda á sína ævidaga
með því að stökkva út um glugga
á skrifstofu sinni á fjórðu hæð í
aðalstöðvum fyrirtækisins í París.
Menn urðu mjög slegnir, ekki síst
vegna þess að þetta var í tuttug-
asta og þriðja skiptið á einu og
hálfu ári sem einhver starfs maður
þessa sama fyrirtækis fargaði
sér, og fyrir utan þessa menn var
vitað um þrettán aðra sem gert
höfðu tilraun til slíks eða lagt
hendur á sjálfa sig. Nýlega var t.d.
sagt frá því að einn tæknimað-
ur símafyrirtækisins í bænum
Troyes hefði stungið sig hnífi í
kviðinn á vinnustað, fyrir fram-
an samstarfsmenn sína, en honum
var bjargað.
Lítill vafi lék á því að þessi
sjálfsvígabylgja – sem virtist
vera að aukast fremur en hitt,
því að sjö af þessum tuttugu og
þremur höfðu fargað sér á tveim-
ur mánuðum, síðan um miðjan
júlí – stóð í beinu sambandi við
aðstæður á vinnustað. Það var
alveg ljóst um níu þessara manna,
og birti blaðið Le Parisien mynd
af bréfi sem einn þeirra, arkitekt
með þrjátíu ára starfsreynslu hjá
fyrirtækinu, hafði skrifað. Þar
mátti lesa: „Ég farga mér vegna
starfsins hjá France Télécom. Það
er eina ástæðan. Stöðug streita,
ofþjökun í vinnu, engar leiðbein-
ingar, öllu skipulagi fyrirtækisins
riðlað, ógnarstjórn! Þetta hefur
algerlega brotið mig niður. Það er
betra að binda enda á þetta allt.“
Önnur sjálfsvíg virtust vera af
svipuðu tagi, konan sem stökk
út um gluggann var nýbúin að fá
tilkynningu um að það ætti að
„endur skipuleggja“ hennar deild,
eina ferðina enn.
Þeim sem höfðu fylgst vel með
umræðum kom þetta ekki mikið
á óvart. Í Frakklandi hefur mikið
verið rætt um eina hlið frjáls-
hyggjunnar, sem ég veit ekki
hvort Íslendingar þekkja af eigin
raun en hefur verið mjög á dag-
skrá erlendis, og hún er sú að fara
illa með starfsfólk, traðka á því
á kerfisbundinn hátt og brjóta
það niður. Síðan símafyrirtækið
France Télécom var einkavætt
árið 1996 hefur stöðugt verið að
„endurskipuleggja“ það til að
gera það „samkeppnishæft“ og
auka gróðann. Stefnt var að því
að fækka starfsmönnum mjög
mikið, og þannig losaði fyrirtækið
sig við fjörutíu þúsund þeirra á
fáum árum en á fremur auðveld-
an hátt, aðallega með því að setja
menn á eftirlaun, stundum fyrir
tíma. En það þótti ekki nóg, þess
vegna var hrundið í framkvæmd
áætlun sem nefnd var „Next“ –
því að í nútímavæðingunni verður
að skíra allt upp á engilsaxnesku
– og miðaði að því að losa fyrir-
tækið við tuttugu og tvö þúsund
til viðbótar. En þeir sem sátu nú
eftir voru yfirleitt ekki á þeim
buxunum að hætta, og því var
gripið til þeirra ráða að ofsækja
menn og fara sem harkalegast
með þá þangað til þeir gæfust upp
og færu af sjálfsdáðum. Arkitekt-
inn sagði t.d. sínum nánustu frá
því að á hverjum morgni fengi
hann nafnlausan tölvupóst þar
sem hann var m.a. spurður hvort
honum fyndist ekki kominn tími
til að breyta um og gera eitthvað
annað. Svo var það algengt að
mönnum væri tilkynnt fyrirvara-
laust að það ætti að leggja niður
þeirra deild og þeir yrðu fluttir í
aðra deild, en í öðrum bæ kannske
50 eða 100 km í burtu. Sífellt var
verið að breyta, auka vinnuálagið
meir og meir, færa menn til,
skipta um yfirmenn o.þ.h. til að
koma í veg fyrir að nokkur félags-
leg tengsl mynduðust milli starfs-
manna, hárra og lágra. Með þessu
móti hefur yfirmönnum hins
einkavædda fyrirtækis nú tekist
að losna við þennan ákveðna
fjölda, flestir sögðu upp eða voru
reknir, en svo voru einstaka menn
sem völdu aðra aðferð. Og þá er
spurningin: hver verður „next“?
Vitanlega hefur þessi
stjórnunar tækni – sem er kennd
í skólum og ber heitið „manage-
ment“ – ekki aðeins þann tilgang
að losna við menn, einnig er stefnt
að því að gera þá sem eftir eru
hrædda og öryggislausa, t.d. með
því að láta þá aldrei vera lengi
í sama starfinu innan um sömu
félagana, til þess að þeir verði
hlýðnir og undirgefnir og hægt sé
að bjóða þeim hvað sem er, gera
sífellt meiri kröfur til þeirra. Og
á því er ekkert lát. Eftir að konan
fargaði sér með því að stökkva
út um gluggann sagði einn af
yfirmönnum France Télécom að
þetta væri afskaplega hörmulegur
atburður, en þó yrði ekki gert hlé
á „endurskipulagningunni“, eins
og stéttarfélög höfðu farið fram
á, fyrirtækið mætti ekki dragast
aftur úr í „samkeppninni“.
Kannske er rétt að nefna að það
hefur ekki einungis verið samin
„Svört bók kommúnismans“,
einnig er til „Svört bók frjáls-
hyggjunnar“, en á henni er sá galli
að hún úreldist skjótt, í rauninni
þyrfti stöðugt að bæta við hana.
Áætlunin „Next“
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Álag á vinnustað
UMRÆÐAN
Halldóra Kristjánsdóttir skrifar
um vændi
Hvað dettur ykkur helst í hug þegar hugtakið „þjónusta“
er nefnt? Öldrunarþjónusta, góð
þjónusta á veitingastað, þjón-
ustuver stórra fyrirtækja- og
stofnana, eða …? Það er örugg-
lega hægt að hugsa sér margs
konar þjónustu sem bæta mætti við upptalning-
una. En þegar t.d. þrælar vinna fyrir þrælahald-
ara, stunda þrælarnir þá þjónustustörf? Er hægt
að kaupa sér þrælaþjónustu?
Í opinberri umræðu, bæði í fjölmiðlum og í
stjórnsýsluplöggum, heyrist hugtakið „kynlífs-
þjónusta“ sífellt oftar. Þetta hljómar eins og hver
önnur sjálfsögð þjónusta!
Rannsóknir sýna að þær konur sem stunda
vændi á Norðurlöndunum, að Íslandi meðtöldu,
eru í flestum tilfellum erlendar, komnar frá
Austur-Evrópu eða utan Evrópu. Eins og
glögglega hefur komið í ljós á undanförnum
vikum er mjög líklegt að þær konur sem stunda
vændi hér á landi séu fórnarlömb mansals.
Mér finnst einhvernveginn skrýtið að líta á
þessar konur sem þjónustuaðila og að kalla
kaup á aðgangi að líkama þeirra kaup á „kynlífs-
þjónustu“, eins og um sé að ræða kaup á einhverri
sjálfsagðri og „hvítþveginni“ þjónustu. Það er eins
og það sé verið að segja að vændi sé fyrir hendi
vegna þess að það er einhver tilbúin til að veita
þessa þjónustu, þegar reyndin er sú að ef engin
eftirspurn eftir vændi væri fyrir hendi, væri sú
„þjónusta“ heldur ekki fyrir hendi.
Einhvernveginn tekst okkur alltaf að beina sjón-
um að konum þegar kemur að umræðu um vændi,
nauðganir eða annað kynferðislegt ofbeldi; hvað
gætu konurnar gert öðruvísi eða hvernig þær
hefðu átt að haga sér áður en að ofbeldismaðurinn
lét til skarar skríða. Hvernig væri að við færum
að beina sjónum okkar að þeim sem brjóta lögin,
nefnilega að kaupendum vændis. Þeir eru ekki
að kaupa sér þjónustu heldur eru þeir að kaupa í
krafti valds síns aðgang að líkama kvenna sem
hafa verið hnepptar í fjötra vegna efnahagslegs
og kynbundins misréttis. Það þjónar engum til-
gangi að læðast eins og köttur í kringum heitan
graut; köllum hlutina það sem þeir eru í raun og
veru. Tilvist vændis byggir á ójafnrétti kynjanna.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Kvenréttindafélags Íslands.
Um þjónustu
HALLDÓRA
TRAUSTADÓTTIR
Óperunjósnarinn
DV greindi frá því í gær að Ríkis-
endurskoðun rannsakar nú meint
misferli innan Varnarmálastofnunar.
Í frétt DV er Ellisif Tinnu Víðisdóttur,
forstjóra Varnarmálastofnunar, meðal
annars gefnar venslaráðningar að
sök; bent er á að Björn Ingi-
berg Jónsson, óperusöngv-
ari og frændi Ellisifjar,
sé einn þeirra sem
ráðnir hafi verið á
greiningar Varnar-
málastofnunar. Í for-
síðufyrirsögn segir DV
óperusöngvarann vera
á skólabekk hjá NATO
að læra njósnir.
M. Björn Ingiberg
Björn Ingiberg væri þá ekki fyrsti
óperusöngvarinn til að leika tveimur
skjöldum; um það fjallar til dæmis
leikritið (og kvikmyndin) M. Butterfly,
sem byggt er á sönnum atburðum, en
það er allt önnur Ella. Mótrök Ellisifjar
gegn ávirðingum um vensla-
ráðningar gætu aftur á móti
einmitt byggt á óperu-
söng frænda hennar,
til dæmis að hún
hafi leitast við að
ráða einhvern
sem veit
hvað hann
syngur.
Rekinn eða ekki rekinn
Rétt er þó að halda því til haga að
DV getur brugðist bogalistin í for-
síðufyrirsögnum. Til dæmis í síðasta
helgarblaði, þar sem birtist mynd
af Sigga Stormi með fyrirsögninni:
„Feginn að hafa verið rekinn.” Í gær
birti DV hins vegar áréttingu um að
Siggi Stormur teldi sig ekki hafa
verið rekinn af Stöð tvö, heldur
hefði hann hætt sjálfviljugur.
Rétt fyrirsögn hefði því verið:
„Feginn að hafa gert samkomu-
lag um starfslok sín og hætt
af fúsum og frjálsum
vilja.“
bergsteinn@frettabladid.is
Stilling hf. • Sími 520 8000 • www.stilling.is • stilling@stilling.is
Bílavarahlutir