Vikan - 17.05.1956, Blaðsíða 16

UGGA
GÁLGANS
r
G man hvernig þetta byrjaði, man það eins ljóslega og það
hefði verið í gær. Það byrjaði með þvi að Nick Lepesky rak
upp öskur. Hann öskraði af öllum lífs og sálar kröftum,
og þegar Nick Lepesky beitti raddböndunum á annað borð,
þá var ekki svefnfriður í tveggja mílna fjarlægð.
Við hefðum leyft honum að öskra, ef hann hefði ekki tekið til við
klefahurðina, af því við vorum ekkert sérstaklega sólgnir í að tala
við Nick þegar þessi gáll var á honum. En þegar hann byrjaði að lumbra
á klefahurðinni, eins og vitskertur maður, var ekki til setunnar boðið, og
við réíumst fjórir til inngöngu með kylfurnar á lofti og eftir svosem
fimmtán mínútna bardaga tókst einhverjum okkar að rota hann, og
þá vorum við ekki seinir að setja hann í járn.
Nick Lepesky var heljarmenni að burðum, en hann var undir venju-
legum kringumstæðum ósköp hægur og dagfarsgóður. Hann hafði drepið
mann í ryskingum í þriðja flokks bjórkrá, og fyrir það fékk hann tíu ár.
Það gerði hann ósköp beizkan. Það var vitanlega ekki venjan á þessum
árum og á þessum slóðum að dæma menn í fangelsi þótt þeir væru svolítið
harðhentir í heiðarlegum slagsmálum, en sá látni reyndist vera frændi
fylkisstjórans eða eitthvað þessháttar, og þá er ekki að sökum að spyrja.
Jæja, Nick var semsagt fyrirmyndarfangi að mörgu leyti, og okkur
vörðunum var flestum vel við hann. Mér þótti það að minnsta kosti veru-
Iega leitt að þurfa að rota hann þarna og leggja hann í járn. En hvað
á maður að gera þegar maður eins og Nick byrjar að öskra eins og naut
og býst til að brjótast út úr klefanum sínum? Og hvað á maður að gera,
þegar fangelsið er í þokkabót eins og púðurtunna og það þarf ekki nema
örlítinn neista til að hleypa öllu í bál?
öskrin í Nick túlkuðu nefnilega tilfinningar fanganna þetta kvöld
■— já, og reyndar líka sumra varðanna. Svo mikið er víst, að mér leið
bölvanlega. Skrítið að tarna. Enginn hafði neytt mig til þess að gerast
fangavörður. Ég hafði valið starfið frjáls og óþvingaður. Ég hafði raunar
ekki hugsað mér að ílendast í því í meir en ár. Ég hafði litið á það
Sem einskonar stökkpall; það átti að gefa mér tóm til að velta því fyrir
mér í fullri alvöru, hvað ég ætti að leggja fyrir mig. Og svo varð árið
að tveimur árum, og ég uppgötvaði 26 ára gamall, að ég hafði áhuga á
þessari vinnu og þóttist jafnvel geta látið ýmislegt gott af mér leiða.
Fahgelsi voru fangelsi í þá daga. Þau hétu líka fangelsi. Fyrir fimm-
tíu árum hafði engum enn dottið í hug að kalla þau betrunarhús eða hvað
þau nú heita nú á dögum. Fangelsi voru stofnanir þar sem lögbrjótar voru
lokaðir inni, til þess að þeir gætu ekki haldið áfram að brjóta lögin.
Fangelsið var land í landinu. I því Iandi voru tvennskonar menn, tvær
stéttir. Yfirstéttin gekk í fjári snotrum, svörtum einkennisbúningum og
bar riffla, haglabyssur og kylfur. Hún réði Iögum og lofum. Undirstéttin
— almúginn — klæddist röndóttum, sniðlausum, svellþykkum tukthús-
búningi, bar númer á bjóstinu og hlýddi — skilyrðislaust.
Það var járnagi. Það voru öll fangelsi yfirfull, eins og þau hafa alltaf
verið og munu víst alltaf verða, og fylkisfangelsið í Georgiu var engin
undantekning. Það var byggt fyrir 1400 fanga. Þeir voru tæplega 2000
þegar ég tók til starfa, og það var með herkjubrögðum að okkur tókst
að hindra að þeir yrðu ennþá fleiri. Auk þess voru um 1500 fangar í
„útibúunum" okkar — fangelsisvögnunum, sem hægt var að flytja hvert
þar á land sem fangavinnu var þörf. Það var ekki hægt að halda þess-
um múg í skefjum nema með járnaga. Það eina sem dugði var kylfan
og byssan.
Þetta gekk framar öllum vonum, það verð ég að segja. En það var
ekki fyrir taugaveiklaða að búa þarna. Ég á ekki við fangana; þeir
bjuggu þarna hvort sem þeim líkaði betur eða verr. Ég á við okkur
efftir William Gaston jr.
fangaverðina. Fyrsta árið, sem ég starfaði í fangelsinu, höfðum við á
annað hundrað morðingja. Einn hafði sjö mannslíf á samviskunni. Hann
hafði verið úrskurðaður geðveikur; því var hann ekki hengdur. Hinir
höfðu fengið dauðadómnum yfir sér breytt í ævilangt fangelsi af ýms-
um ástæðum — flestum heldur lélegum satt að segja.
Og svo voru það þeir, sem við hengdum.
Það voru að meðaltali hengdir tólf á ári hjá okkur, og það var furðu-
legt hve lítið það raskaði hinu daglega lífi í fangelsinu. Butler vakt-
stjóri sendi þá inn í eilífðina og fékk fimmtíu dollara á stykkið. Þeir
komu venjulegast til okkar svosem viku fyrir aftökuna. Við höfðum
tvo ,,dauðaklefa,“ eins og þeir voru kallaðir, og stundum voru báðir setn-
ir samtímis. Hinum föngunum virtist standa nokkurnveginn á sama.
Þeir voru kannski svolítið eirðarlausari en ella kvöldið fyrir aftöku, en
það var allt og sumt. Sá dauðadæmdi var gleymdur um leið og snaran
hertist að hálsinum.
Og svo var Gwen Benson flutt í dauðadeildina og Nick Lepesky byrj-
aði að öskra.
ÉG HEF alla tíð verið heldur á móti því að taka fólk af lífi. Hvaðan kem-
ur okkur rétturinn? En úr því verið er að lífláta fólk, sé ég enga ástæðu
til að gera þar neinn greinarmun á kvenfólki og karlmönnum. Því var
það, að ég tók komu Gwen Benson með jafnaðargeði. Ég hafði samúð
með henni eins og hverjum öðum dauðadæmdum fanga, og ég hefði
ekki viljað bregða snörunni um háls hennar fyrir nokkra peninga. En
ég var ekki hneykslaður ef svo mætti orða það. Samkvæmt landslögum
mátti dæma morðingja til dauða. Kviðdómur hafði komist að þeirri nið-
urstöðu, að Gwen Benson væri sekur morðingi og þeir, sem völdin höfðu,
höfðu hafnað náðunarbeiðni hennar. Það var kannski fjári hart, þegar
þess var gætt, að sjöfaldur morðingi hafði hlotið náð fyrir augum þess-
ara sömu manna. Já, hart var það óneitanlega, hugsaði ég, og eitthvað
er þarna grunnt á réttlætinu. En ég lét ekki þessar hugsanir koma mér
í uppnám.
Og svo sá ég Gwen Benson. Ég átti leið fram hjá dauðadeildinni, og
Rustam gamli Stern kallaði á mig og spurði hvort ég ætti í pípu. Dauða-
klefarnir voru nákvæmlega eins og hinir klefarnir, að þvi undanskildu,
að á þeim var enginn gluggi. Þetta voru gráir steinskápar, fjögra feta
breiðir og sjö feta djúpir. Framhliðin var „opin“; það er að segja að
fyrir henni voru gildir járnrimlar, eins og eru á búrum í dýragörðum.
Rustam sat á stól fyrir framan rimlana, þar sem hann gat haft auga með
fanganum. Rustam var naumast til neins hæfur lengur nema gæta
dauðadæmdra fanga.
Ég gekk inn ganginn og fékk honum tóbakspunginn minn og á meðan
hann var að fylla pípuna, gat ég ekki á mér setið að horfa inn í klef-
ann. Ég sá samstundis eftir því.
Hún gat innst á klefabríkinni og horfði beint á mig. Ég sá grannt
andlit, sem eins og lýsti út úr rökkrinu. Ég sá rautt hár, sem kembt
var beint upp frá enninu og féll rennislétt niður á axlirnar. Ég sá stór,
dapurleg, spyrjandi augu. Og ég sá hálfopinn munn, sem bærðist ekki,
þurrar, dauðar varir, sem voru eins og stirðnaðar af skelfingu.
Ég flýtti mér að líta undan. Ég tók við tóbakspungnum og flýtti mér
út. Um kvöldið, þegar Rustam kom af vakt, beið ég eftir honum í varð-
stofunni. Mér var naumast sjálfrátt. Ég vissi, eða þóttist vita, að ég gæti
Þessi saga er byggð á sannsögulegum atburðum. Höíundur segir um söguhetjuna: „Gwen Benson er dul-
nefni. En stúlka með svipuðu nafni rataði í þær raunir sem hér er lýst. Ást hennar, hugrekki og þraut-
seigja — allt á þetta j-ætur í atburðum, sem gerðust í raun og veru.“
16