Vikan - 07.07.1960, Page 16

Jón á grænum kjól
Framh. af bls. 15.
unn væri hress og kát og harmaði Jón ekki mikið.
Og þegar menn spurðu Steinunni, hver hefði
gefið henni ýmislegt skart, nefnilega silfurhnappa
eða því um líkt, sagði hún: „Mannvalið hann
Jón heitinn Ingimundarson"."
—o—
Við höfum nú látið tveim þjóðsagnamönnum
eftir að segja þessa sögu. Þrátt fyrir allt getum
við ekki neitað þeim um flugufótinn, og þótt minna
væri, skyldi þeim ekki legið á hálsi fyrir. Þeir
hafa skráð gagnrýnislaust sagnir af alþýðuvör-
um; hafi þeir kærar þakkir.
Séu nú athugaðar heimildir sem næst þessum
viðburðum standa í timanum, komumst við að
raun um að þær eru orðfáar og láta okkur um
það að geta í eyður sínar. Þær geta nú ekki leingur
fært okkur heim sanninn um draum Brynjúlfs
lærða, fríðleik systranna þriggja, samdrykkju og
glímur Jóns og Sigfúsar, lauslæti og mælgi Stein-
unnar Árnadóttur, iærdóm Jóns á grænum kjól
né ýms önnur atriði sem þarna hafa hjálpazt
að til að mynda heila sögu. Hinsvegar geta þær
státað sig af því að vita sumt betur og geta
hrakið sumt. — Hér skulu nú raktar slitróttar
samtímaheimildir, fyrst tvær annálagreinar.
Svo segir i Hrafnagilsannál:
„1729 .... Þann 2. Maii skeði sú óhæfa. að
maður nokkur. .Tón Ineimundarson. búandi i Eiða-
mannabinghá í Múlasýslu. mvrti nábúa sinn. Sig-
fús Eireksson. af orsök. að .Tón hafði áður viiiað
eiga stúlku bá. er Sigfús hafði bá nvkevnt. Skeði
morðið skammt frá bæ beim. er Gröf heitir. með
þvi móti. að .Tón skar Sigfús á háls. sem var bana-
sár. en hafði áður stungið hann átta hoistingi ofan
með vöneunum og um hálsinn. Ó1 fannst hjá þeim
veena. er Jón hafð' rennt, um fætur honum, og
oddhrntinn sjálfskeiðingurinn Jón skar hann með
Morðínginn meðeekk verkið og var færður til
Albíneis. höggvin af honum hönd og höfuð, sett
á stöng."
Ren segir oe f Diáknaannálum:
..1729 . . . 1R. iúií aftekinn á Albingi .Tón Tngi-
mnndarson frá Tiarnarlandi i Fliótsdalshéraði fvr-
ir bað hann hafði mvrt mann. Sigfús Eiríksson
að nafni. var likami hans. þá fannst. maresærður
af skurðum og stingjum og á háls beinskor-
inn......"
Fleiri annálar geta oe lftilleea um málið.
Það vekur strax eftirtekt að Diáknaannálar
kenna .Tón við Tiarnarland — en bað er einmitt
fiaimiii Steinunnar oe svstra hennar í bióðsöeu
Siefúsar Siefússonar. Það mun óhætt að afskrifa
bann bæ sem aðsetur beirra. f manntalinu 1703
b’fr bar Guðrún Hrlendsdót.tlr. ekkia Tngimund-
ar Jónssonar nýlátins. er þar hafði búið Hjá henni
eru fiögur bðrn þeirra: sonur, .Tón, 10 ára, og
brjár dætur. Tvfmælalaust er hér um að ræða
kunningja vorn, fórnarlamb böðulsaxarinnar, Jón
á grænum kjól.
Við sama manntal býr á Tókastððum I Eiða-
þinghá Eirfkur Pálsson 33 ára með bústýru, Guð-
rúnu Styrbjörnsdóttur 23 ára. Ekki er þar fleira
manna i helmlli. Þegar við gætum til samanhurð-
ar ummæla Sigfúsar Sigfússonar um bvgeð Eiriks
föður Sigfúsar hins myrta ,,að Snjóholtl eða Tóka-
stöðum", þurfum við varla að efast, um að hér sé
um að ræða foreldra Sigfúsar. en hann ófæddan:
enda er ekki öðrum nöfnum til að dreifa þar I
sveit.
f fljótu bragði virðist hinsvegar erfitt að finna
þriðju persónu harmleiksins. Steinunni Arnadótt-
ur (eða Sturludóttur). Það hvarflar jafnvel að
manni I fyrstu að sagan um hana sé fleipur eitt,
ekki sizt. þegar þess er gætt að raunveruleea
nefndi Jón Ingimundarson einea orsök tll morðs-
ins einsog við sjáum síðar. Við finnum hana hvergl
né hennar fólk 1703. Það er fvrst í manntali 1762
sem við rekumst á húsráðanda á Tókastððum:
Steinunni Arnadóttur 51 árs. Heimilismenn aðrir
eru þrír, tvö vinnuhjú og niðursetningur.
Það er þá hendi næst að fikra sig afturí tim-
ann eftir því sem tök eru á. Bændatal 1753 nefnir
bónda á Tókastöðum Bjarna Einarsson f bænda-
tali 1734 er þar bóndi Jón Árnason. — Og hér
leitar á mann nærgöngul spurning: er ekki hér um
að ræða bróður Steinunnar, sem ræðst til bús með
henni eftir fráfall Sigfúsar Eirikssonar? og er
ekki Bjarni Einarsson siðari maður hennar, en
látinn þegar manntal er skráð 1762?
Þegar um jafn slitróttar heimildir sem þessar
er að ræða, er oft spurt án þess að svar fáist. En
ef við viljum I þessu tilfelli slá því föstu að Jón
Árnason sé bróðir Steinunnar. liggur næst fyrir
að leita hans fyrir þennan tíma, því Steinunnar
getur ekki I þessum nafnaregistrum fyrr en 1762.
Og verður þá aftur fyrir okkur manntalið 1703.
Þá er bóndi að Breiðavaði Árni Magnússon.
Börn hans eru mörg, það yngsta fárra mánaða;
þeirra á meðal er Jón Árnason 10 ára — Stein-
unn Árnadóttir er ekki fædd fyrr en 1711, og hér
er freistandi að geta sér þess til að hún sé eitt
af börnum Árna Magnússonar Við sjáum hvort
sem er að það er rangt hjá Sigfúsi Sigfússyni
sem segir um uppruna hennar á Tjarnarlandi. Hér
hefur ruglingur átt sér stað, sem oft vill verða.
Svo langt affærð sem saga S. S. er, er þó frá-
saga Magnúsar Bjarnasonar minning ein óljós i
samanburði við hana. Þó varðveitir hún nokkur
höfuðatriði málsins og á þau sum að ýmsu leyti
sameiginleg með Sigfúsi. Gæti það bent. til þess
að sannleiksneisti sé varðveittur í þeim tilfellum.
Um það er héreftir örðugt að dæma.
Albingi 1729 var óvenju fjölsótt af Austurlandi.
Mætt.u þar ásamt .Tens sýslumanni Wíum Hall-
erímur sýslumaður Thorlacíus og fjórir lögréttu-
menn.
Op1 flettnm nú unn í Albingisbók 1729 nr. V.
..Strax eftír bað löemaðurinn Kier hafði fengið
fulla nefnd að snnnan og austan í löprréttunni kom
fvrir réttinn sýslumaðurinn úr Múlabingi. Signor
•Tens Wíum. og færði með sér delinnventen Jón
Ingimundason hvör so vel fvrir héraðsrétt' fvrr-
nefnds sýslumanns sem bessum Uögbingsrétt.i laus
og Hðugur meðkennt hefur að hann é næstliðnum
vetri hafi orðið Sigfúsa heitnum Eirekssvni að
bana hvar fyrir hann i héraði var af sýslumann-
inum Wíum dæmdur frá lífinu og skvldugur að
bola framar unDá Lögbingis dóm, hvörn .Tén segist
nú gjarnan líða vilja né nokkurt hafa sér til máls-
bóta að framfæra. Er bví að sökinni gaumeæfi-
lega rannsakaður hér lögmannsins Kiers solátandi
dómur unpsagður bann 14. .Tulii fvrir miðdag að
áhevranda Jóni Ingimundasyni og i viðurvist signor
Wiums.
Morðineinn Jón Ineimundason sem so vel fvrir
héraðsréttinum sem þessum Löehingisrétti laus og
liðugur eóðviljuglega meðkennt hefur að hann sé
banamaður Sigfúsa heitins Eirekssonar án allra
af Sigfúsa heitnum gefinna orsaka. skal missa sitt
líf fvrir líf hins dauða sem hann mvrt hefur.
En bar processen i’itvisar að brír dánumenn sem
fundu benna dauða líkama hafi r-.eð eiði stað-
fest að hann var margsærður með skurðum og
stingum og á háls beinskorinn. sem skrækkeligt
var fyrir guðs börn að hevra að ein manneskia
vann svo við sinn sannkristinn náunga að höndla,
sem er Sine exemplo nú í voru minni. þar fyrir
hafði þessi maður forhént að leggjast á steglu og
hiól. en þar hér í landi voru hvorki þau meðöl
að fá sem þar til brúkast. langt síður þann mann
sem það skyldi gjöra. og hér ei nú bá hefur verið
brúkað so menn viti, þá ber þó þessi maður aumur
vesællingur Tón Ingimundason exemplariter að
straffast vondum mönnum til viðvörunar fyrir hans
ódáðaverk. Því skal hans hægri hönd sem hann
hnífnum meðhélt og þann saklausa með myrti,
honum lifandl af höggvast. bar næst hálshöggvast
með öxi hér á þinginu, síðan líkaminn grafast á
aftökustaðnum en hans höfuð þar UDpyfir á stjaka
setjast og hin afhöggna höndin neglast þar undir.
— Sýslumaðurinn Jens Wíum hefur að lögum að
útvega þessum Jóni Ingimundasyni prest sem fyrir
honum umtali og veiti honum sín sáluhjálpar
meðöl undir dauðann ef hann þess óskar. og siðan
Executionen á honum eftir þessum dómi forsvar-
anlega (sem vera ber) að láta fram fara innan
sex daga frá þessa dóms dato. Dómurinn er byggð-
ur á Islenzku laga Mannhelgi 14C. item Norsku
laga Lib.: 1.C22. A:55. item lib. 6. C:6. A.l. Sömu
bókar C:9. A:1 og 12. Samt öðrum þingsins lögum
og forordningum. — Þann 18. Julii framfór E’xe-
cutionen eftir þessum dómi á Jóni Ingimunda-
syni fyrir tilhlutan sýslumannsins Wíums."
Þann 21. sept. 1726 skrifar Jens sýslumaður
stiftamtmanni Christian Gyldenkrone bréf; þar í
er svohljóðandi kafli:
„— — — Deres exellence forlanger at vide,
hvad andet her kunne forefalde, da haver her
ikke andet forefaldet en et forskrækkelig (svo)
mord i foraaret, som misdæderen selv bekendte
at han havde gjort foruden nogen der tilgiven
orsaag ad den bortdode. Gerningen var so for-
skrækkelig at den dode da han fanst ude paa
Marken var stukken atte sting i halsen og struen
(svo) skaaren alt ind i halsben. Denne forskræk-
kelige misdæder (svo) forte jeg med stor bekost-
ning til lovtinget i sommer, hvor han udstod sit
fortjente straf som var efter lovmændenes dom at
han skulle miste sin hojre haa;id og siden hovedet,
som derefter skulle paa stejles sættes, hvad ogsaa
var gjort."---------
—o—
Eins og fyrr er drepið á, er ekki að sjá að Jón
hafi feingizt til að geta orsakar til verknaðar síns.
Allar líkur benda því til að það sem heimildir
eldri sem yngri segja um keppni þeirra um konu,
sé frá almannarómi runnið. Hrafnagilsannáll er
skrifaður af sr. Þorsteini Ketilssyni á Hrafnagili
(pr. þar 1717—1754). Hann fæddist um 1687 á
Svalbarði í Þistilfirði, en ólst upp á Fljótsdals-
héraði (í Gilsárteigi, Vallanesi og víðar). Frétt sú
er hann skráir úr sinni æskubyggð við árið 1729
sannar hvorki rié afsannar þetta atriði. En það
er okkur þó til styrkingar, að sú kona sem munn-
mælin nefna í þessu sambandi, er fundin sem
staðreynd og ber sama nafn. Það sýnir okkur að
hún hefur fylgt sögunni frá öndverðu, vafalítið
verið gefin Sigfúsi Eirikssyni — og að síðustu:
ást Jóns 'á grænum kjól hefur verið í almæli.
Og þarmeð yfirgefum við þessa dulu sögu blóðs-
úthellinga, ástar og afbrýði.
—o—
Heimildir:
ÞjóOsögur Sigfúsar Sigfússonar I.
ÞjóÖsagnakver Magnúsar frá Hnappavöllum.
Annálar IjOO—1800.
Djáknaannálar (lB. 3, jto.).
Alþingisbækur.
Bréf til stiftamtmanns í Þjskjs.
Manntöl 1703 og 1762.
Bœndatöl 1734 og 1753.
r———-— --------— ----------------------—-—-7
— Við tökum einn slag í viðbót. —
Ég legg undir þrjár ljóshærðar.
Hvar hvar hvar
Framhald af bls. 15.
— Hafa fleiri ferðafrömuðir skrifað í bókina?
— Jón Eyþórsson, forseti Ferðafélags Islands,
hefur skrifað forustugrein í bókina, sem hann
nefnir, „Heiman ek fór“. Svo hefur Þór Guðjóns-
son, veiðimálastjóri, ritað um lax- og silungsveiði
og Gísli Guðmundsson, fulltrúi, hefur ritað ferða-
lýsingu um Mýrar og Snæfellsnes.
— Hvers vegna um Mýrar og Snæfellsnes?
— Það er tilraun. Við þurfum að sjá, hvernig
því verður tekið og ef bókin kemur úr árlega,
verður öðrum héruðum bætt í lýsinguna þar til
komnar eru ferðalýsingar af öllu landinu. Svo má
geta þess að í bókinni eru ábendingar frá lögregl-
unni til ökumanna og Ingólfs Apótek hefur látið
í té skrá yfir lyf og útbúnað til hjálpai á ferða-
lögum.
— Mér sýnist bókin faileg og vel úr garði gerð.
Hverjir hafa myndskreytt?
— Það hafa þeir gert Atli Már Árnason og Svend
Eric Jensen. Atli hefur teiknað forsíðuna og
skreytingar, sem prentaðar eru í lit undir texta.
Mig langar til þess að taka það fram hér, að ég
er mjög þakklátur öllum þeim aðilum, sem ég
varð að leita til og hafa samstarf við. Það varð
að ganga ákaflega hart til verks, vegna þess að
tíminn var svo naumur, en undirtektirnar voru
líka mjög góðar.
— Nokkuð fleira nýstárlegt við bókina?
— E'itt er enn ótalið. Það er nýjung, að Þrír
aðilar eiga ferðaáætlanir sínar límdar inn í bók-
ina og það setur sérstakan svip á hana. ★
16
VIKAN