Vikan - 01.09.1960, Page 9

lagsins höfSu numið 15,5 milljörðum króna. Ár-
ið 1941 réð þó fyrirtækið aðeins 18,8% af
markaðnum. Engir reikningar voru lagðir fram
opinberlega það ár, en tekjurnar voru áætlaðar
h. u. b. 195 milljónir, sem er ótrúlega lítill arður
hjá fyrirtæki, þar sem fjárfestingin nam um 88
milljörðum króna, og ber einnig að lita á þá
staðreynd, að árið 1941 var mikið veltiár.
Orsökin til þessarar ólieppilegu þróunar var,
að því er talið er, sú, að Ford-fyrirtækið hafði
ekki fylgzt með tímanum. Það framleiddi reynd-
ar enn þá afbragðsbila og dráttarvélar, en það
fullnægði ekki lengur kröfum fólksins og tím-
anna. Og sölutæknin, sem einu sinni hafði ver-
ið fyrirmynd annarra í bilaiðnaðinum, stóð nú
langt að baki aðferðum Chryslers og General
Motors.
Bandarikin fóru i striðið, og tekjur Fords
jukust aftur upp i 175 milljónir króna á ári.
Þessi tíðindi ollu samt sem áður engum fögn-
uði hjá stjórnendunum. Það var augljóst, að
brátt mundi sækja í sama horfið aftur að stríði
loknu. Forstjóra fyrirtækisins grunaði, að
verri og ægilegri kreppa mundi skella yfir en
nokkru sinni fyrr, þegar friður yrði saminn.
Sambandið milli verkamanna og stjórnenda
hafði stórversnað. Á fjórum og hálfu ári urðu
735 verkföll í verksmiðjunum, og afköstin
minnkuðu með uggvænlegum hraða. En það,
sem olli þeim samt sem áður mestum áhyggj-
um, var, að við þessu risafyrirtæki hafði tekið
ungur og óreyndur maður, sem lítinn tíma
hafði haft til þess að átta sig á því verkefni,
sem fyrir honum lá, og þeir höfðu auk þess
ekki hugmynd um, hvers þcir gátu vænzt af
honum.
Edsel Ford, sem stjórnað hafði fyrirtækinu
frá 1919, dó 1943, og elzti sonur lians var val-
inn til starfsins af gamla einvaldinum og
stofnandanum í Fair Lane. Henry Ford II. leit
út fyrir að vera óttalegur meðalmaður. Honum
hafði gengið illa f skólanum, — hann hafði
óbeit á bóklegri þekkingu, en það hafði liann
sýnilega erft frá afa sinum.
— Þekking, sem ekki er hagnýt á neinn hátt,
er uppfinning djöfulsins og eyðir tlmanum til
einskis, sagði gamli Ford með áherzlu.
Þegar Henry Ford II. hóf skólanám sitt, liafði
hann eigin lifvörð, dulbúinn sem sundkennara.
Faðir hans hafði fengið barnaþjófa á heilann,
og blöðunum var bannað að birta myndir af
börnum hans, húsi eða óðalssetri. Ilann var
hræddur um, að slikar myndir mundu auðvelda
væntanlegum barnaþjófum „starf“ þeirra.
Henry Ford las við Yale-háskóla f fjögur
ár og nam ýmis fræði, m. a. þjóðfélagsfræði,
en tók ekki próf. Hann var talinn harðsviraður
kvenhatari, en vaknaði skyndllega til Hfsins,
er hann hitti fallega, gáfaða stúdinu, Anne
McDonald að nafni. Henni vildi hann ólmur
giftast, og ekki stóð á stúlkunni. En fjölskylda
hennar, sem var rammkaþólsk, krafðist þess,
að meþódistinn Henry Ford skyldi gerast
kaþólikki, og nú settist sjálfur bókahatarinn
niður og fór að lesa kaþólskn og trúfræði af
miklum dugnaði. Hann var tekinn i kaþólskan
söfnuð daginn fyrir brúðkaupið, sem fór fram
árið 1940.
Það var stórkostlegur viðburður, og brúðar-
meyjarnar urðu að fara til kirkjunnar I stræt-
isvagni og standa alla leiðina, til þess að kjól-
arnir þeirra skyldu ekki hrukkast.
Edsel, faðir brúðgumans, gaf ungu hjónun-
um litið, en þægilegt hús rctt utan við Detroit.
í fyrsta hádegisverðarboðinu, sem Anne Ford
hélt, vakti það mikla athygli meðal bilakóng-
anna, að hún las fimm minútna borðbæn, áður
en gengið var til snæðings.
Hugmyndin var að láta Henry Ford II. vinna
sig upp. Hann gaf sér góðan tfma, vann sem
smyrjari, bilstjóri og gerði hitt og þetta. En
skyndilega gripu forlögin i taumana. Edsel
Ford lézt cftir stutta legu, saddur lifdaga, og
Með nokkurs konar stjórnlagarofi náði
<3 Henry Ford annar undirtökunum, — og
síðan er hann algerlega einráður.
Ein af þeim fáu myndum, sem til eru af Henry
Ford öðrum og fjölskyldu hans. Hræðsla hans
við barnsrán er svo mögnuð, að enginn fær að
taka mvndir af börnunum eða á heimilinu. Ein-
hverjum slyngum náunga hefur samt tekizt að
ná þessari mynd af Henry, Anne, konu hans,
dætrunum tveimur og litla „krónprinsinum“.
þar með hafði sonurinn ekki lengur tima til
þess að byrja neðan frá, — hann varð að
taka við.
Hinn áttræði afi hans, sem tók við stjórninni
tim stundarsakir, gerðist kennari unga manns-
ins. Henry Ford II. fékk nú f fyrsta sinn ein-
hverja hugmynd ttm aðsföðu fyrirlækisins, og
hann varð næstum fyrir áfalli, er hann upp-
götvaði, að þetta fyrirtæki, sem afi hans hafði
skapað og gert að stórveldi á sviði bílaiðnaðar-
ins, riðaði nú á barmi gjaldþrots.
Henry Ford I. var alltaf sérvitur snillingur,
og með aldrinum gerðist hann æ ráðrikari.
Undirmenn hans eigruðu í kringum sjálfa sig
án nokkurra ákveðinna fyrirskipana, — stund-
um lá þeim við að fara til spákpnu til þess að
fá skýringu á, hvað aðalforstjórinn, sem þeir
næstum aldrei sáu, ætlaðist eiginlega fyrir.
Söludeildin var orðin algert hneyksli. Eitt
dæmi um söluaðferð'r Fords var skipun hans
um, að hvar sem Fordhilasala væri, skyldi
reisa aðra hinum meg'n við götuna. Þetta slcyldi
gert til þess að klekkja á keppinautunum og
auka söluna. Skipun þessi var framkvæmd, þótt
furðulegt megi virðast, en var dregin til baka,
er gamli maðurinn uppgötvaði, að á þennan
hátt er ekki hægt að selja bfla. Verðáætlanir,
kostnaðaráætlanir og endurskoðun þekktist
varla hjá Ford-fyrirtækinu. Gamli Ford hataði
bókhaldara og skrifstofufólk, scm hann kallaði
einskisnýt snfkjudýr.
En hættulegasta og óþarfasta fyrirbærið hjá
fyrirtækinu var maður nokkur, Harry Bennett
að nafni. Henry Ford hafði gert hann að líf-
verði sínum árið 1916, og seinna varð liann
helzti trúnaðarmaður gamla mannsins. Því óút-
reiknanlegri og ósamvinnuþýðari sem gamli
maðurinn varð, þeim mun valdameári varð
Harry Bennett, og að lokum varð hann eins
konar framkværiidastjóri án afmarkaðs starfs-
sviðs. Hann stjórnaði með því að flytja fyrir-
skipanir frá Fair Lane, sem enginn jiorði að
mótmæla. — Hr. Ford vill, að þetta verði
svona ... Hann liefur ákveðið jjetta og þetta
... Hann bar jafnan á scr stóra marghleypu,
sem hann skaut stundum úr til jæss að leggja
áherzlu á þær fyrirskipanir, sem hann öskraði
til hinna stjórnendanna, og hann umgekkst
ýmsa náungu, sem voru skuggalegir ásýndum.
Það var samt sem áður hættulegast við Bennett,
að liann hataði verkalýðsfélögin heilu hatri og
stórspillti að sjálfsögðu. sambúðinni við starfs-
fólkið. Hann hafði Edsel Ford gersamlega í
vasanum, en hann var stjórnarformaður fyrir-
tækisins, og gat hann ekkert gert, vegna þess
að gainli maðurinn þoldi alls ekki, að Bennett
væri gagnrýndur. Er mjög líklegt, að ósam-
komulagið við Harry Bennett hafi dregið Edsel
Ford svo snemma til dauða sem rauiwbar vitni.
Elzti sonur Edsels var Iiins vegar allt of
mikill ákafamaður og duglegur, til jiess að nokk-
ur gæli haft hann í vasanum. Hann var hunds-
aður af Bennett, jafnvel eftir að hann var orð-
inn varaforseti fyprirtækisins árið 1944, og all-
ar tillögur hans voru kæfðar í fæðingu, jiar
sem Bennett hafði troðið sínum mönnum i
flestar æðstu stöður innan fyrirtækisins. Henry
II. sór þess dýran eið, að annaðhvort yrðj
Bennett að fara eða hann sjálfur. Honum
heppnaðist að safna um sig 10—12 andstæðing-
um Bennetts, jiar á meðal Jolin Buggas, sem
var ritari fyrirtækisins.
Vorið 1945 veiktist gamli Ford. Hann var
orðinn fjörgamall, og jafnvel sjálfur Bennett
fékk ckki að heimsækja liann. En ekki hindraði
það gamla manninn i því að láta alls konar
fyrirskipunum rigna yfir undirm'enn sina. En
um haustið, er liðan gam'.a mannsins fór dag-
versnandi, ákvað sonarsonur hans að láta til
skarar skriða. Hann efndi til samsæris innan
fjölskyldunnar, — ekkert nánar er vitað um
það, — en endalokin urðu þau, að einvaldur-
inn f Fair Lane undirritaði tilskipun jiess efnis,
að sonarsonur hans, Henry II., skyldi taka við
sein stjórnarformaður Ford Motor Company, en
liann sjálfur skyldi láta af störfum fyrir fullt
og allt, Liklega átti Clara, eiginkona hans, mest-
an jiátt f, að gamli maðurinn lét undan.
Daginn eftir urðu mikil umbrot í stjóruar-
herbergi fyrirtækisins. Þau hófust með því, ,að
Henry Ford II. settist i sæti stjórnarformanns,
sendi eftir Bennett og skipaði honum að tæma
öskubakkana. Málþola af reiði skaut jiess fyrr-
verandi lifvörður einvaldsins öllum skotunum
úr byssu sinni upp í loftið.
— Neitið þér að framkvæma fyrirskipanir
niínar? spurði Henry yngri kuldalega.
— Ég skal kenna þér að jiekkja mig, strák-
hvolpurinn þinn! öskraði Bennett.
— Þér neitið þá sem sagt. Yður er hér með
sagt upp. Tæmið skrifborðsskúffurnar yðar, og
hafið yður á brott úr húsinu innan klukku-
stundar. Tveir dagar liðu, áður en Bennett gerði
sér grein fyrir, að hann var sigraður. Næstu
mánuði var flestum fylgismönnum hans spark-
að. Þeir, sem starfað höfðu við fyrirtækið frá
upphafi, þekktu nú aftur aðferðir gamla Fords.
Nýi stjórnarformaðurinn fækkaði forstjórunum
miskunnarlaust, en þeim hafði fjölgað fskyggi-
Framhald á bls. 34.
Gamli Henry Ford og kona hans í fyrsta bíln-
um, sem hann framleiddi, árið 1896.
VIKAN
9