Vikan - 16.11.1967, Blaðsíða 10

SAGAN QTRULEGA
Tsíen Hsúe-sén. Hann var talinn einn af fremstu vísindamönnum
Bandaríkjanna í eldflaugatækni, og honum var þakkað hve fljótt
Kínverjum tókst að smíða eldflaugar með kjarnorkuhleðslu.
Það vakti mikla furðu,
hve fljótt Kínverjum
tókst að smíða sér
kjarnorku- og vetnis-
sprengjur og eldflaug-
ar til að bera þær. En
skýringarinnar þarf
ekki lengi að leita. Þeir
tveir vísindamenn, sem
öðrum fremur eiga
heiðurinn af þessum
afrekum, námu fræði
sín við beztu skóla
Bandaríkjanna í sér-
greinum sínum og voru
sjálfir árum saman í
röð fremstu eldflauga-
og kjarnorkufræðinga
Ameríku. Þarværu þeir
líklega ennþá, ef Mc-
Carthy og fleiri ólukku-
fuglar hefðu ekki kom-
ið til sögunnar.
Þann sextánda október 1964,
klukkan nákvæmlega þrjú sam-
kvæmt Pekingtíma, sveið eld-
hnöttur hausthimininn yfir Lop
Nor og eyðimörkinni Takla
Makan í fylkinu Sinkíang, sem
Rauða-Kína ræður yfir. Ógn-
vekjandi, purpuralitum bjarma
sló á ófrjóa flatneskjuna. Til-
finninganæmar „nasaholurnar"
á bandarísku flugvélunum af
þeirri frægu gerð U-2, sem ristu
rákir í geyminn í háloftunum
yfir Kina, drógu að sér geisla-
virkt ryk.
Hinum megin á hnettinum, í
heils heims fjarlægð frá Lop
Nor, höfðu fá Ijós enn verið
kveikt í Washington. Flestir
Bandaríkjamenn sváfu svefni
hinna réttlátu er símahringing-
ar rufu kyrrðina í Pentagon og
Hvita húsinu. Þegar kom fram á
daginn, fullvissuðu leiðtogar
Bandaríkjanna þjóð sína um að
fyrsta kínverska kjarnorku-
sprengjan væri klaufalega gerð
og frumstæð, eftir því sem gerist
um slík vopn.
Johnson forseti sagði: „Hern-
aðarleg þýðing þessa atburðar
skyldi ekki ofmetin. Frá fyrstu
tilraun með kjarnorkusprengju
hljóta að líða mörg ár, uns til
verða birgðir af öruggum kjarn-
orkuvopnum og nothæf tæki til
að beita þeim.“
í Moskvu var Rússum aðeins
sagt frá atburðinum með ólund-
arlegri einnar línu tilkynningu
í blöðunum. Þar í landi voru
menn allir í uppnámi vegna falls
Níkíta Krúsjeffs, sem steypt
hafði verið af stóli daginn áður.
En gagnstætt Bandaríkjamönn-
um, er voru grónir við þá hug-
mynd að Kínverjar væru svo
langt aftur úr hinum stórveld-
unum á tæknilega sviðinu, að
svo til vonlaust væri alð þeir næðu
þeim nokkurn tíma, þá gerðu
Rússarnir sér engar gyllivonir
varðandi getu eða vangetu Kína.
Það var meinlegt bragð af sög-
unnar hálfu að Bandaríkin og
Rússland, sem bæði höfðu eitt
sinn litið á Kína sem áreiðan-
legan bandamann og bæði veitt
því talsverðan stuðning til að
komast inn í kjarnorkuklúbbinn,
skyldu nú vera allra ríkja
skelfdust yfir líkunum á þátt-
töku Kínverja í þeim hinum
sama klúbbi. Áhyggjur þeirra
færðust allar í aukana tæpum
þremur árum síðar, þegar Kína
sprengdi sína fyrstu vetnis-
sprengju.
Rússar höfðu hjálpað Kínverj-
um af stjórnmálaástæðum. Hjálp
Bandaríkjanna til sömu aðila var
á þann veg, að margir aðilar í
ábyrgðarstöðum kölluðu þá
framkvæmd óviðjafnanlegan
aulaskap. Móðursýkilegur ótti
við að „rauðliðar“ lægju í leyni
undir hverju rúmi kom Banda-
ríkjamönnum til að láta frá sér
fara þýðingarmikla menn — tvo
sérstaklega — sem breyttu
Rauða-Kína fljótlega úr nem-
anda í kjarnorkuklúbbnum í
fullgildan meðlim, með því að
koma kjarnorkusprengju fyrir í
oddi eldflaugar.
Það var því ef til vill tími til
þess kominn fyrir Tsíen Hsúe-
sén og Sjaó Sjung-jaó, tvo að-
almennina í kjarnorkuáætlun
Kína, og aðra kínverska vísinda-
menn, sem þjálfaðir höfðu verið
á Vesturlöndum, að kjamsa á
sætbeisku bragði hefndarinnar.
Eldflaugasnillingurinn Tsíen
og kjarnorkusprengjusmiðurinn
Sjaó, útskrifaðir úr California
Institute of Technology, mundu
báðir vel Bandaríkin, þegar
galdraofsóknir McCarthy-tím-
ans gerðu þá þar óvelkomna
gesti.
Einhverjir í Bandaríkjunum
minntust nú orða eins þarlends
embættismanns um dr. Tsíen:
„Ég mæli með því að hann sé
fremur skotinn en látinn yfir-
gefa landið. Hann veit of mik-
ið.“
En Tsíen fór. Það gerði Sjaó
líka. Það gerðu líka um átta-
tíu aðrir efnilegir kínverskir vís-
indamenn, sem á tímabilinu
milli 1930 og ‘50 höfðu gelið sér
gott orð við suma fremstu há-
skóla Bandaríkjanna. Þeir tóku
með sér ósköpin öll af beiskju
og dýra sjóði af upplýsingum,
sem þeir höfðu aflað sér meðan
leiðtogar Bandaríkjanna litu á
þá sem vini og bandamenn. Eðl-
isfi-æðingurinn Sjaó hafði áður
góðfúslega fengið að fylgjast
með kjarnorkuáætlun Banda-
ríkjanna, en síðan var tekið að
sýna honum tortryggni, og sú
skuggalega saga endaði með því
að hann slapp frá Bandaríkjun-
um, þrátt fyrir örvæntingarfull-
ar tilraunir yfirvaldanna þar til
að stöðva hann. Kvalræðasaga
Tsíens, hins ljúfmannlega snill-
ings í eldflaugatækni, varð
lengri. Hinum bandaríska heimi
H. S. Tsien, eins og hann kallaði
sig meðan hann var í Kaliforníu,