Vikan - 03.05.1973, Qupperneq 31

ÉG VARÐ ÁST-
FANGINN AF RÚNU
Framhald af bls. 29.
— Nii hefur veriö rætt um þaö,
aö leikhúsin réöu til sin rithöfund,
sem yröi fastur starfsmaöur.
Myndir þú taka sliku starfi, ef þér
byöist þaö?
— Ég veit ekki.
— Læröiröu á þvi aö fylgjast
meö æfingum á leikriti þinu?
— Ég læröi náttúrlega af þvi aö
fylgjast meö uppfærslunrii á leik-
ritinu, en þaö skifti engum
sköpum fyrir mig. Ég haföi þá
sannfæringu aö mér hentaöi ekki
aö skrifa i leikhúsi og ég hef enn
þá skoöún, aö ætli höfundur sér aö
vinna út frá sinni eigin persónu-
legu reynslu, þá veröi hann aö
hafa vit á þvi aö loka sig inni,
læsa huröinni og hleypa engu aö
fyrr en hann er búinn meö þaö
sem hann ætlar aö skrifa. Ef
höfundur hefur hins vegar fyrst
og fremst hugsaö sér aö veröa
handverksmaöur i leikhúsi, þá er
rétt fyrir hann aö vera sem mest
þar. Þaöer vitaskuld nauösynlegt
fyrir höfund, sem ætlar aö skrifa
leikrit aö læra aö sjá hvernig fólk
sem starfar i leikhúsi fer aö þvi
aö vinna og hann þarf lika að læra
hvernig er aö vera áhorfandi. Þaö
er ekki versti staöurinn til aö læra
i leikhúsi og sitja á áhorfenda-
bekk. Ef til vill er hann sá bezti
þegar allt kemur til alls.
— Gæti ekki verið hætta á þvi
fyrir rithöfund, sem ynni viö leik-
hús aö staöaldri, aö honum yröi
sett einhver þau skilyrði um
verkefnaval aö árangurinn yrði
ekki eins góöur og annars gæti
oröiö? „
— Þá á hann bara aö fara.
Segja upp vistinni.
— Ég heyröi einhvern tima haft
eftir Sigurði Nordal, aö þegar
hann var aö skrifa
„Uppstigningu” þá hafi per-
sónurnar farið að lifa sjálfstæðu
lifi. Varöstu nokkurn tima fyrir
þvi sama?
— Þegar ég var aö skrifa leik-
ritiö, þá fannst mér persónurnar
vera til og stundum talaöi ég bók-
staflega viö þær. Ég varö meira
aö segja ástfanginn af Rúnu. Ég
er marghertur i ástarsorgum, svo
ég liföi þaö af.
— Helduröu aö Pétur og Rúna
séu til i nútima islenzku þjóð-
félagi?
— Þau eru auðvitaö ekki til
bókstaflega, en margt fólk i okkar
þjóðfélagi er náskylt þeim. En ég
viidi óska aö þau væru til. Þá
myndi ég splæsa i eina meö Pétri
og syngja ,,Þú sæla heimsins
svalalind” með þeim og Manna.
— Myndi ekki grundvöllur
lifsgæöakapphlaupsþjóöfélagsins
hrynja, ef menn færu að dæmi
Péturs og hættu aö vinna meö
augun rauö fram á rauöar nætur?
— Þaö myndi aö minnsta kosti
fá geysilegt högg og þab högg sem
þaö á skiliö.
— Þú álitur þá aö þaö e'gi aö
hrynja?
— Þaö á aö hrynja. É^ er
sammálaPétri iþvi. Ég er aö visu
ekki sammála honum um allt, en
þar fyrir kann ég mjög vel viö
hann.
— Hefur þá eitthvaö brugöizt,
sem átti aö vinna gegn lifsgæöa-
kapphlaupinu? Sitja kannske
verkalýösleiötogarnir á finu
skrifstofunum sinum og brugga
meiri yfirvinnu eins og Manni
segir i leikritinu?
— Þeir hafa brugöizt og verka-
lýðurinn hefur brugöizt sjálfum
sér. Sannleikurinn er sá aö
verkalýöspólitík á tslandi hefur
ekki veriö rekin af neinni sann-
færingu eöa einlægni I mörg ár,
kannske áratugi. Verka-
lýösforustan hefur tekiö gildar
forsendur þess þjóöfélags, sem
hún raunverulega átti aö berjast
gegn. Þetta hefur gjörspillt allri
verkalýöshreyfingunni. Þaö er oft
ekki ólikt þvi aö tveir slyngir
kaupsýslumenn séu aö ræöast viö
yfir konlaksglasi- þegar verka-
lýðsforingi er aö tala viö atvinnu-
rekenda.
— Leikritiö deilir ákaflega
mikiö á þaö, sem Pétur kallar
„komaséráframveikina.” Hefur
þú aldrei fundið fyrir þvi aö þessi
sjúkdómur væri aö gera vart við
sig i sjálfum þér?
— Ég held ekki. Ég hef alltaf
gert mér grein fyrir þvi aö þetta
er eins og óargadýr, sem situr
fyrir hverjum manni á öllum
götuhornum og ég held aö mér
hafi svona nokkuð vel tekist aö
forðast þaö. Svo megum viö
náttúrlega ekki gleyma þvi að
leikritiö er ekki um mig og ég hef
ekki I hyggju að fara að stæla
Pétur. Ég- held að það færi ákaf-
lega illa fyrir höfundi, sem tæki
upp á því aö fara aö stæla sögu-
persónur sinar. Hvað myndir þú
til dæmis segja um það, ef Kiljan
hefði fariö aö búa eins og Bjartur
I Sumarhúsum?
— En hefuröu þá ekki orðið aö
halda þér mjög vel vakandi til
þessaðvarast þetta? Er fólk yfir-
leitt ekki svo næmt fyrir þessari
sýki, aö það megi vara sig mjög
mikib á henni?
— Þaö er náttúrlega ekkert
vafamál, aö I þessu þjóðfélagi,
sem viö búum i, þá fellur fólk unn-
vörpum fyrir „komaséráfram-
veikinni”, ekki eingöngu vegna
þess aö fólk sé svo veikt fyrir,
heldur er ástandiö þannig i þjóð-
félaginu að fólk bókstaflega
neyöist til þess að taka þátt i
leiknum og þaö er ekki heiglum
hent aö risa upp gegn þvi, sem er
alls ráðandi, jafnvel þótt viljinn
sé fyrir hendi. Þegar menn eru
einu sinni komnir af stað þá er
mjög erfitt aö hætta og þaö er líka
ákaflega erfitt aö foröast þaö ab
fara ekki af staö. — Það er búið aö
ljúga upp verömætum I þessu
samkeppnisþjóðfélagi, sem fólk
aö þvi er viröist veröur aö trúa á.
öll þekkjum viö hamingjutákn
velferöarþjóöfélagsins. Ljóst og
leynt er unnið að þvl aö telja fólki
trú um aö þaö sem samkeppnis-
þjóöfélagiö hefur upp á aö bjóöa,
séu hin einu sönnu verömæti. Og
þaö er svo erfitt fyrir einn lltinn
einstakling eöa tvo aö berjast
gegn þvl, sem er viöurkennt og
gjaldgengt.
— Ef f jöldi fólks er náskyldur
þeim Pétri og Rúnu, er þá ekki
von til þess aö fólk hætti smám
saman að trúa á þessi hamingju-
tákn og fari aö leita
hamingjunnar meira hjá sér
sjálfu en hlutunum I kringum sig?
— Ég held aö þaö sé vaknandi
von til þess. Hún sýnir sig fyrst og
fremst núna i hamingjuleysi hjá
þvi fólki, sem hefur fjötrast af
hamingjutáknum velmegunar-
þjóöfélagsins. Þaö finnur til ófull-
nægju og þaö finnur aö þaö er aö
gera rangt gagnvart sjálfu sér.
Fyrst kemur þetta fram sem
þreyta, lifsleiöi og ennþá meiri
eftirsókn eftir vindi. En þaö eru
til einstaklingar, sem átta sig á
þvi aö það er raunverulega verið
aö seigseindrepa menn meö
þessum hætti. Auövitaö koll-
varpast þetta velmegunarþjób-
félag okkar ekki eins og aö smella
saman tveim fingrum. En þaö er i
dauðateygjunum, þab held ég að
fari ekki milli mála. Þaö er
kannske misjafnt meö hve
skjótum hætti dauðdaginn veröur
eftir þvl hvar er I heiminum. En
ég held aö þaö sé augljóst aö
kapitalisminn er á undanhaldi,
þrátt fyrir allt. Menn eru æ meira
aö átta sig á þvi aö kapitalisminn
gerir samfélagið æ ómennskara
og æ fleiri menn standa orðið uppi
meö þá hugsun að lif þeirra sé
ósköp lítils virbi. Aö þaö sé búiö
að taka merginn úr þvi aö vera
maöur.
— En nú er fólk kannske sizt
sælla I rikjum, þar sem er sósia-
listlskt eða kommúnistiskt þjóö-
skipulag. Heldurðu að I þeim
rikjum sé lika einhver hreyfing i
þá átt aö fólk geri sér frein fyrir
hinum raunverulegu verö-
mætum?
— Já, ég held þaö. Ég held aö
allar tilraunir til þess að um-
skapa fólk i eina ákveöna mynd
séu dæmdar til að mistakast i
nafni hvers sem það er gert. Það
er ljóst mál aö til dæmis I Sovét-
rikjunum, þar sem ýmsum
ómissandi mannlegum réttindum
hefur verið komið fyrir bak við
lás og slá, sjáum viö að komiö er
fram ákveöiö andóf hjá mennta-
fólki, listafólki og þvi fólki, sem
allt helsi reynir mikið á.
Maöurinn lifir ekki af einu saman
brauöi, það vitum viö. Þetta
andóf I sóslalistiskum rikjum á án
efa eftir aö hafa mikil áhrif.
— Eru þá ekki öll kerfi and-
snúin manninum?
— Þaö hefur ekki tekizt svo ég
viti aö skapa þjóöfélag, sem hefur
manneskjuleg verömæti aö al-
gjöru leiöarljósi. Ekki ennþá. Þaö
er ekki aðeins spurning um kerfi,
þaö er lika spurning um mann-
lega þróun. Maöurinn sjálfur er
ekki sú vera, aö hann geti ein-
göngu lifaö eftir þvl sannasta pg
bezta i sjálfum sér, en viö
skyldum vona aö honum eigi eftir
aö takast þaö. Og ég held aö þaö
leibi af sjálfu sér aö eftir þvl sem
mannleg þróun færist I
mennskari átt, þá sigrast
maöurinn á þvi sem honum er
andstætt, hvort sem það kemur
fram I kerfi sem hann lifir viö,
eöa honum sjálfum sem ein-
staklingi. Ég állt aö eitt frum-
skilyrði þess aö maöurinn þróist
til hins bezta I sjálfum sér sé aö
kollvarpa hinu kapitallska kerfi,
sem er ómennskt, þvl aö eina
raunverulega fööurland þess er
peningurinn. En þar meö er ekki
sagt aö sagan sé búin, þvi aö viö
höfum talandi dæmi um þaö, aö
þau þjóöfélög sem byggö hafa
veriö upp I nafni sósialismans
hafa orðið hættuleg líka. Til þess
aö sósialismi geti þróast þarf
vakandi auga þeirra, sem viö
hann búa. Ef valdhöfum tekst að
slökkva á þessu auga þá er voöinn
oröinn.
— Hverja telur þú orsök þess aö
stefnan i sóslalistlskum þjóö-
kerfum hefur alltaf veriö sú að
auka miöstjórnarvaldiö?
— Ég er nú ekki sérfræöingur I
sovétmálum. Kannske tekst þeim
betur I Kina. En mér virðist aö
þegar eitthvert vald byrjar aö
tryggja sig I sessi sjálfs sin vegna
og fer aö leggja sjálft sig sem
viðmiðun á þjóðfélagið og
manninn I þjóöfélaginu, þá notar
þaö oli tiltæk ráö til þess aö knýja
sjálft sig fram. Þetta vald er aö
sjálfsögðu af hinu illa. En ég er
svo mikill bjartsýnismaöur aö ég
trúi þvi að þegar fram liöa
stundir þá grafist undan þessu
valdi. Meö hinni stööugu viöleitni
mannsins til þess aö bæta lif sitt
þá hlýtur þaö óhjákvæmilega aö
gerast að því veröi kollvarpað,
sem stendur i vegi fyrir þeirri
viöleitni. Vegna ófullkomleika
sins lætur maöurinn oft afvega-
leiöast og er afvegaleiddur. Þess
vegna skapar hann sér stööugt ó-
hamingju i sinni hamingjuleit. En
ég er ekki einn þeirra manna,
sem trúa þvi aö þaö sé ævarandi
lögmáli, aö manninum mistakist
allt, sem horfir til hins betra.
— Eiga afkomendur okkar þá
von á einhverju betra?
— An vafa. Þaö eru ekki nema á
aö gizka 500 milljón ár slðan maö-
urinn varö til og það er ekki
Framhald á bls. 34
18. TBL. VIKAN 31