Vikan - 06.03.1975, Blaðsíða 39

Birgir Bjarnason
tók saman.
Greinar um
stjörnufræði.
I áttundu grein i þessuni
greinaflokki var talaö um, aö sá
alheimur, sem viö veröum vör
viö, sé aö þenjast út, llkt og
blaöra, sem blásin er upp. Af
þessu leiöir, aö eitthvaö hlýtur aö
valda útþenslunni, og einhvern
tima hefur hún byrjaö. Stjörnu-
fræöingar geta reiknaö út, hve-
nær útþenslan hófst meö því aö
snúa dæminu viö — reiknislega
hafa þeir dregiö stjörnuhvelfing-
ar alheims aftur saman, ef svo
má segja. tJtkoman veröur sú, aö
hafi þenslan ávallt veriö jöfn,
byrjaöi hún fyrir um 18 þúsund
milljónum ára I mesta lagi. Llk-
legt þykir aö stjörnuhvelfingarn-
ar hafi ekki alltaf fariö meö sama
hraöa og nú, og megi þvl segja, aö
aldur alheims, eins og viö þekkj-
um hann, sé kringum 15 þúsund
milljón ár. Þessi tala, eins og
margar aörar, gæti þó f framtlö-
inni eitthvaö breyst.
Til eru fleiri aöferöir viö aö á-
kvaröa aldur alheimsins. Heims-
fræöingar geta greint aldur
stjörnuhvelfinga meö hreyfingar-
fræöilegum aöferöum, og hafa
þeir komiö meö svipaöar tölur, en
lægri. Nýlega hafa tveir stjörnu-
fræöingar ákvaröaö aldur kúlu-
þyrpiiiga mestan um 13 þúsund
milljón ár, en aö sjálfsögöu eru
þæryngri en alheimurinn. Niöur-
stööur frá þessum aöferöum, sem
eru óllkar, eru svo svipaöar, aö
þær geta ekki veriö tilviljun.
Flestir stjömufræöingar állta
þvl, aö alheimurinn hafi „skap-
ast” fyrir þessum geysilega ára-
fjölda, hann hafi þá veriö „lftill”
kökkur og engar stjörnuhvelfing-
ar veriö til. Einhvers konar
sprenging hafi slöan komiö út-
þenslunni af staö. Þetta upphaf
útþenslunnar er kallaö spreng-
ingin mikla.
Þó aö þessi tilgáta sé ekki sönn-
uö, er hún llklegust af þeim, sem
komiöhafa fram.og nokkur atriöi
styöja hana eindregiö. Til dæmis
tala menn um örbylgjur djúpt ut-
an úr geimrúminu — og þar meö
aftan úr fortlöinni — sem „berg-
mál sköpunarinnar” eöa upp-
hafssprengingarinnar. Og enn ein
stoöin er væntanleg. Ef menn
finna, aö stjörnuhvelfingar eru
þéttar saman í mikilli fjarlægö
frá okkur en nær, þá er þaö ein
sönnunin fyrir sprengingunni
miklu, vegna þess aö mikil fjar-
lægö þýöir um leiö meiri fortíö,
þ.e. nær upphafinu.
Menn vita ekki enn, hvaö kom
þessum „litla” kekki —-sem einn-
ig er kallaöur hiö upprunalega at-
óm — til aö þenjast út, hvaö olli
sprengingunni, né hvort alheim-
urinn og tlminn hafi yfirleitt veriö
til, áöur en þessi sprenging varö.
Sennilega veröur aldrei hægt aö
svara þeim spurningum, en til
eru kenningar um, aö alheimur-
inn sé sífellt aö þenjast út og
dragast saman á vlxl og eigi þ’ar
meö ekkert upphaf.
UPPHAF?
Hér er komiö aö spurningu,
sem er ákaflega erfiö, þannig aö
eins og við erum I dag getum viö
ekki svaraö henni skynsamlega.
Meö vlsindalegri afstööu er ekki
hægt aö tala um aö alheimurinn
hafi upphaf eöa hins vegarekkert
upphaf. Hvor niðurstaöan sem er
ógnar rökréttri hugsun. .
Ef hann á sér upphaf, hvernig
varö þá heimurinn til? Af sjálfu
sér? Hvaö hratt öllu upphaflega
af staö? Er stætt á þvl aö segja,
aö um þetta sé ekki hægt aö
hugsa?, aö þessar spumingar
megi ekki bera saman viö hinn
venjulega heim?
En ef alheimurinn á sér ekkert
upphaf, þá rennur fortiöin út i hiö
óendanlega, sem viö takmarkaö-
ar verur getum ekki heldur
höndlaö. Hér má skjóta inn þeirri
spurningu, hvort viö verðum allt-
af sömu takmörkunum háöar?
Venjuleg hugsun getur ekki
skiliö, aö tilveran hafi einhvern
tlma byrjað, þvi hvaö var þá á
undan þeirri byrjun? Og hugsun
okkar getur heldur ekki sæst viö
þaö aö heimúrinn eigi sér ekkert
upphaf, enga hyrjun. Eru til fleiri
möguleikar? Stendur ekki rökrétt
hugsun á hvolfi? Sem betur fer er
rökrétt hugsun aöeins brot af
þeimmöguleikum, sem maöurinn
getur notaö. Viö höfum aðeins
gert þá skyssu aö hefja rökrétta
hugsun til vegs umfram aöra
hæfileika.
Þegar vlsindamaöurifin er far-
inn aö eiga viö sllkar spurningar,
eins og um upphaf eöa ekki, þá er
hann kominn ákaflega nærri hin-
um trúarlega huga. Ekki þeim
huga, sem telur sig hafa endanleg
svör og krefst þess, aö allir sam-
þykki þau, heldur hinum, sem
stendur frammi fyrir spurning-
unni ósvaraöri. Og þegar maöur-
inn stendur frammi fyrir þvi, sem
hann skilur ekki, hlýtur eitthvaö
nýtt aö koma inn I vitundarsviö
hans. E.t.v. veröur þaö aöeins ný
vitneskja eða möguleiki, e.t.v.
verður þaö annars konar viömið-
un eöa ný llfssýn. A slikum mörk-
um mannlegs skilnings eru
möguleikar þróunar, breytinga,
sem maðurinn getur notaö sér,
annaö hvort til aö gera llfiö fyllra
eöa til aö gera þaö ömurlegra.
Hann getur einnig veriö sofandi
fyrir þessum möguleikum og
misst af þeim. Valið er hans.