Vikan - 05.11.1987, Blaðsíða 29

Roosevelt og Churchill kveðjast eftir að fundum þeirra bar saman I Placentaflóa á Ný-
fundnalandi 4.-18. ágúst 1941. Elliot, sonur forsetans, styður föður sinn.
„Farið ekki, hr. forseti. Forsætisráðherra
Stóra-Bretlands hefur ekkert að fela fyrir
forseta Bandaríkjanna."
Churchill var þrisvar boðið að ávarpa
Bandaríkjaþing, sem þótti óvenjumikill
heiður sýndur útlendingi. Þó var hann
bandarískur í aðra ættina því móðir hans var
fædd og uppalin í New York. Eitt sinn er
Churchill hélt ræðu í boði þingheims,
minntist hann þessa og sagði að hefði faðir
hans en ekki móðir verið bandarískur hefði
hann eflaust komist í þingsali Bandaríkja-
þings upp á eigin spýtur. Vöktu þessi um-
mæli milda kátínu meðal viðstaddra.
Churchill lá undir gagnrýni og hnjóði
heima fyrir árið 1942. Roosevelt var þá orð-
ið hlýtt til síns umsetna vinar og var fullur
samúðar. Gerði hann ýmislegt til stuðnings
er hjálpaði Churchill að festa sig að nýju í
sessi.
Risarnir þrír
Risamir þrír, leiðtogar þriggja voldug-
ustu ríkja bandamanna, þeir Roosvelt,
Churchili og Stalín, komu saman í fyrsta
sinn til fundar í Teheran í íran í nóvember
1943. Þar beitti Roosevelt persónutöffum
sínum til hins ítrasta til að öðlast traust og
trúnað Stalíns. Þetta hafði í för með sér
gagnrýni forsetans á ýmsar hugmyndir
Churchills, ef til vill meiri gagnrýni en for-
sætisráðherrann gat auðveldlega fellt sig við
auk þess sem honum fannst Roosevelt
hampa Stalín meira en góðu hófi gegndi. í
kvöldverðarboði þann þrítugasta sama mán-
aðar skiptust leiðtogarnir á að skála. Þrátt
fyrir gagnrýni Roosevelts var Churchill jafh
hlýtt til vinar síns og lýsti í skálaræðu sinni
forsetanum sem manni, „ ... er helgað hefur
líf til varnar og viðhalds málstaðar hinna
minna megandi og hjálparþurfl auk þess að
hafa staðið vörð um þær meginreglur sem
liggja til grundvallar lýðræðissamfélögum."
Annar fundur leiðtoganna þriggja var á
Jöltu á Krímskaga við Svartahaf í febrúar
1945. Andríki Churchills naut sín í sím-
skeyti sem hann sendi Roosevelt þegar
undirbúningur stóð sem hæst og verið var
að velja heppilega ferðaleið til Jöltu: „No
more let us falter! From Malta to Yalta! Let
nobody alter!“ Þetta gæti útlagst á íslensku
sem: „Lát stórum stika! Frá Möltu til Jöltu!
Frá engu hvika!“
Fundurinn afhjúpaði alvarlegan ágreining
meðal bandamanna. Churchill var tortrygg-
inn í garð Stalíns og tók orð hans ekki trú-
anleg. Hann óttaðist það sem síðar kom á
daginn að Sovétmenn myndu ekki láta af
hendi þau landsvæði sem herir þeirra lögðu
undir sig í styrjöldinni heldur innlima þau í
sístækkandi heimsveldi sitt. Roosevelt, sem
bar traust til Stalín, gat ekki ímyndað sér að
þetta gæti gerst. Hann lifði ekki að sjá
hversu dýru verði þessi mistök hans voru
keypt því aðeins tveim mánuðum eftir fund-
inn á Jöltu lést hann. Styrjöldin var þá á
enda. Bandaríkin sáu á bak mikilhæfum leið-
toga en Churchill góðum vini.
Dómur sögunnar
Ekki er ljóst hvernig farið hefði ef ekki
hefði komið til hið góða samstarf banda-
manna gegn sóknarþunga Möndulveldanna.
Það leikur þó enginn vafl á því að það sam-
starf styrktist til muna vegna persónulegra
kynna og vináttu Churchills og Roosevelts.
Eitt sinn er Churchill bar á góma meðan á
styrjöldinni stóð sagði Roosevelt með til-
finningaþrunginni röddu að enginn hefði
getað átt sér betri eða staðfastari banda-
mann en þann aldna íhaldsjálk.
Hin óvenjugóða samvinna þessara
tveggja manna sýndi heiminum hvað hægt
er að afreka gegnum staðfestu en þó Iipurð
í mannlegum samskiptum í baráttu fyrir
sameiginlegum málstað. Þeir lögðu rækt við
vináttuna og þá gagnkvæmu virðingu sem
milli þeirra ríkti þó vígð væri í eldi styrjald-
arátaka. Sagan sýnir okkur að vinátta þessara
merku leiðtoga varð Vesturlöndum til
bjargar í þeirri viðsjálustu styrjöld sem
mannkyn hefur yfir sig leitt.
VIKAN 29