Vikan - 05.11.1987, Qupperneq 46

Næringarfræðingur
gerir athugasemd
Ritstjóri Vikunnar
Eftir lestur greinar um
óhollustu jurtafitu, sem birt-
ist í síðasta tölublaði Vik-
unnar (þann 22.10 1987) get
ég ekki látið hjá hða að gera
nokkrar athugasemdir. Oska
ég eftir að þessar athuga-
semdir verði birtar í blaði
þínu á ekki minna áberandi
stað en umrædd grein.
í greininni er brugðið upp
mjög einfaldaðri mynd af áhrif-
um fituneyslu á heilsufar. Aftur
á móti gleymist alveg að geta
þess að það eru margir þættir
sem spila saman hvað varðar
hjarta- og æðasjúkdóma. Vil ég
meðal annars nefha magn kól-
esteróls í blóði, hækkaðan blóð-
þrýsting, reykingar og streitu.
Um óhollustu Omega 6 fitusýra
skal ósagt látið (enda liggja ekki
endanlegar niðurstöður rann-
sókna fyrir). Hitt þykir aftur fúll-
sannað að mettuð fita getur auk-
ið magn kolesteróls í blóði, en
fjölómettuð fita getur lækkað
það. Þess vegna mæla næringar-
fræðingar með því að neysla
fjölómettaðrar fitu sé aukin á
kostnað mettaðra fitu.
Eftir lestur greinarinnar óttast
ég að hinn almenni lesandi
álykti sem svo að rétt væri að
hætta að borað jurtafitu og snúa
sér alfarið að dýrafitu. Blaða-
maðurinn hefur nefnilega alveg
gleymt að geta þess að sérfærð-
ingar ráðleggja fólki að minnka
fituneysluna til mikilla muna,
því öll ofheysla fitu er skaðleg.
í manneldismarkmiðum fyrir
íslendinga (sem Manneldisráð
hefur sent ffá sér) er mælt með
því að fitan veiti ekki meira en
35% af orku fæðunnar og að
hlutfall fjölómettaðrar fitu á
móti mettaðri fitu (F/M hlutfall)
verði ekki meira en 0,4.
Fituneysla blaðamannsins
þennan eina dag, sem um getur
er allt önnur. 59% af orku-
neyslu hans kemur úr fitu og
F/M hlutfallið er 1,5. Blaðamað-
ur þessi virðist ekki borða eins
og „meðal íslendingur" því sam-
kvæmt síðustu neyslukönnun
Manneldisráðs (’79— ’80)
reyndist um 41% orkunnar í
fæði íslendinga koma ffá fitu og
F/M hlutfallið var 0,2. Gefi þessi
dagur rétta mynd af fæðuvenj-
um hans virðist hann sem sagt
langt ffá því að borða eins og
„meðal Jóninn" á íslandi.
Það er ýmislegt við þessa
neyslukönnun blaðamannsins
að athuga:
1. Það er mjög ónákvæmt að
taka bara einn dag. Hvað borðar
hann hina 364 dagana? Gefur
þessi eini dagur rétta mynd af
neyslu hans? (Vonandi ekki,
hans vegna).
2. Næringarefhataflan, sem hann
notar við útreikninga sína er
ágæt til að áætla heildarneyslu,
en alltof ónákvæm til að athuga
mettunarástand fitunnar. Hann
hefði því þurff að útvega sér ná-
kvæmari næringarefhatöflu.
3. Það tíðkast yfirleitt ekki að
nota jurtaolíu í bakstur á jólak-
ökum og vínarbrauðm. Þess
vegna dreg ég mjög í efa að
blaðamaðurinn hafi borðað slíkt
bakkelsi (þar sem helmingurinn
Svar ristjóra
Kæra Brynhildur.
Því miður gefur bréf þitt ekki
tilefhi til að ég birti það á jafh
áberandi stað í blaðinu og grein-
ina um jurtafituna. Ég þakka þér
engu að síður fýrir bréfið, sem
er ágætt innlegg í umræðuna
um fituneyslu hér á landi.
Greinin um jurtafitu hefur að
vonum vakið mikla athygli, þar
sem hún fjallar um mál sem
varðar hagsmuni flestra neyt-
enda á íslandi.
Þú segir að greinin bregði
upp mjög einfaldaðri mynd af
áhrifum fituneyslu á heilsufar og
er það rétt. Plássið sem var ffá-
tekið í blaðinu fyrir umrædda
grein, var því miður ekki stærra
en svo, að ég neyddist til að
stikla á stóru, enda var greininni
ekki ætlað að vera tæmandi vís-
indaritgerð um hina ólíku
áhrifavalda heilsufars.
Ofrieysla á fjölómettuðum
fitusýrum úr jurtaríkinu, er
staðreynd, sem er tímabært að
vekja athygli á. Hins vegar var
aldrei gefið í skyn í greininni, að
menn ættu alfarið að hætta að
borða jurtafitu og snúa sér að
dýrafitu í staðinn. Eins og þú
bendir á, er öll ofneysla fitu
skaðleg, en það er einmitt of-
neyslan á jurtafitu sem greinin
fjallaði um.
Aróðurinn gegn dýrafitunni
af fitunni er ómettaður).
Ályktanir blaðamannsins um
að neysluvenjur hans séu ekki á
nokkurn hátt ffábrugnar neyslu-
venjum þorra fólks á Reykjavík-
ursvæðinu er álíka fjarstæðu-
kenndar og ef er gerð neyslu-
könnun meðal nokkra félaga
minna í næringaffæðingastétt og
ályktað út frá því hvernig aðrir
borða. Nei, neyslukönnun þarf
að gera á stórum hópi fólks ef
það á að vera nokkurt vit í
henni.
Öll ofheysla fitu er skaðleg.
En fituneysla er líka nauðsynleg.
Arakídonsýra er mikið rædd í
greininni. Hún ummyndast í lík-
amanum í meira en 30 mismun-
andi efrii, sem geta haft ólík á-
hrif á hjarta- og æðakerfi. Sum
valda slökun á æðaveggjum, en
önnur valda samdrætti. Þau eru
nauðsynlegir þátttakendur í
eðlilegri stjórnun á starfsemi
líkamans. Enda er bent á það í
greininni að ómettaðar fitusýrur
séu ekki alfarið af hinu illa.
Tilefhi þessara skrifa er að
benda á að orsakir hjarta- og
æðasjúkdóma eru samspil
jf '
J. - i»:
Pj t. 21
margra þátta. Það er til lítils að
hætta alveg að borða jurtafitu,
en snúa sér alfarið að dýrafitu
og auka þannig líkur á hækkuðu
kólesteróli í blóði. En hækkað
kólesteról í blóði er einmitt tal-
inn áhættuþáttur hjarta- og æða-
sjúkdóma. Við ættum ffekar að
snúa okkur að því að minnka
heildarfituneyslu.
Brynhildur Briem,
næringarfræðingur.
hefur beinlínis orsakað þessa
ofheyslu, sem vísindamenn um
heim allan, telja stórvarasama.
Og eitthvað eru viðhorf vísinda-
manna til dýrafitunnar líka að
breytast. Frægur kanadískur líf-
efhaffæðingur, Ackerman að
nafhi, sagði m.a. á vísindaráð-
stefnu sem haldin var í Reykja-
vík fýrir nokkrum misserum, að
kanadískir læknar séu í óða önn,
að taka smjör af bannlista, þegar
um er að ræða fæðu hjarta-
sjúkra, þar sem vísindamenn í
næringarefhafærði eru farnir að
hallast að því að smjör, sem er
náttúrufæða, sé þrátt fyrir allt
ekki óholl til neyslu.
Sem næringarffæðingur ættir
þú einnig að vita, að vísinda-
menn í næringarefnaffæði, eru
stórlega farnir að draga úr þýð-
ingu F/M hlutfalis, þ.e. hlutfalli
fjölómettaðrar og mettaðrar
fitu, í fæðu, heldur er nú fýrst og
firemst rætt um hlutfall fitusýr-
anna Omega 6 úr jurtaríkinu og
Omega 3, sem er ríkjandi í fiski-
olíum.
Ég viðurkenni fúslega að töfl-
unni yfir neyslu blaðamannsins
var í mörgu ábótavant, m.a. var
þar prentvilla sem sýndi 250
gramma brauðsneyðar í stað 25
gramma. Flestir hafa væntanlega
áttað sig á því. Tekið var fram að
mælingin var ekki gerð sam-
kvæmt ströngustu vísindalegum
kröfum, hins vegar er umrædd
dagsneysla alls ekkert ffábrugð-
in neyslu þorra fólks á Reykja-
víkursvæðinu, hvað sem neyslu-
áskorun Manneldisráðs líður.
Hins vegar var þessi dagsneysla
aðeins úrtaksprufa, en engin al-
menn könnun og lesendur voru
hvattir til að bera prufúna sam-
an við eigin neyslu.
Þú segir að það tíðkist ekki að
nota jurtaolíur í bakstur á jóla-
kökum og vínarbrauðum. Það er
greinilega langt síðan þú hefur
bakað, því ég get frætt þig á að
flestir nota herta jurtaolíu í
bakstur, eða réttara sagt smjör-
líki. Fæstir nota smjör, þar sem
það er dýrt og fólk trúir því al-
mennt að það sé líka óhollt.
Þú bendir á að Arakídonsýra
ummyndist í líkamanum í yfir
30 nauðsynleg efni, sem hafi
ólík áhrif á hjarta- og æðakerfi.
Þú hrekur hins vegar ekki niður-
stöður vísindamanna, að of-
neysla á plöntufitu og þar af
leiðandi Arakídonsýru orsaki
líka offramleiðslu í líkamanum á
neikvæðum fitusýruhormónum,
sem grunur leikur á að eigi sök á
illvígum og alvarlegum menn-
ingarsjúkdómum um heim
allan.
Með góðri kveðju,
Magnús Guðmundsson
ritstjóri.
46 VIKAN