Vikan - 28.12.1987, Side 34

Áætkmir um
vopnoð rón
óíslensku
handrkunum
Texti: Magnús Guömundson
Starfsfólk Árnasafns í
Kaupmannahöfn var
hætt að láta sér bregða
við heimsóknir ungs
manns, sem sýndi öllu
er viðkom þessum ís-
lenska þjóðararfi,
óvenju mikinn áhuga.
Maðurinn, sem var
nálægt þrítugu, kom
nokkuð oft í safnið á
nokkurra vikna tímabili,
sumarið 1961. Heim-
sóknimar voru með
nokkuð óregulegum
hætti, þannig að þær bar
aldrei upp á sama tíma
dagsins. Maðurinn bar
af sér góðan þokka og
brátt voru menn orðnir
svo vanir honum að
heimsóknir hans voru
teknar sem sjálfsagður
hlutur.
Áhugi hans á þessum gömlu
ritum var mikill, en það var
augljóst að hér var tiltölulega
lítt menntaður leikmaður á ferð,
en starfsmenn stofhunarinnar
svöruðu spurningum hans samt
af þolinmæði, þótt þær hafi oft
hljómað barnalega.
Starfsfólk Árnasafns hefði
sennilega ekki tekið heimsókn-
um mannsins jafh alúðlega, ef
það hefði getað fylgst með því
sem hann hripaði í litla dagbók,
þar sem hann settist oft á afvik-
inn stað í safhinu.
Leiðtogi öfgamanna
Hinn ókunni maður, sem var
svo áhugasamur um íslensku
handritin þetta sumar árið
1961, var Daninn Hans Hetler,
sem síðar átti eftir að verða
landsffægur í heimalandi sínu í
tengslum við njósnahneyksli,
sem setti allt á annan endan um
tíma í dönsku þjóðlífi á seinni
hluta áttunda áratugarins.
Heimsóknir hans í Árnasafn
þetta örlagaríka sumar, voru í
raun njósnaleiðangrar í safnið,
til þess eins að undirbúa rán
aldarinnar á þessum menningar-
verðmætum íslensku þjóðarinn-
ar. Hans Hetler var ákafúr þjóð-
ernissinni og hann ætlaði með
einhverjum hætti að koma í veg
fyrir að handritin yrðu afhent ís-
lendingum afitur.
Á þessum tíma voru uppi
miklar deilur í Danmörku um
réttmæti þess að skila handrit-
unum aftur til íslands og sýndist
sitt hverjum. Margir Danir litu
svo á í einlægni, að handritin
væru ekki síður danskur þjóðar-
arfur, en íslenskur og að þau
væru best geymd í Árnasafhinu í
Kaupmannahöfh.
Deilurnar um afhendingu
handritanna voru æði heiftugar
á köflum og þrungnar tilfinn-
ingahita. Margir Danir áttu erfitt
með að skilja að Árni Magnús-
son hafi verið íslendingur, þar
sem þeir litu svo á, með nokkr-
um rétti að hann hafi verið
danskur þegn og hafi starf hans
því verið unnið í þágu dönsku
þjóðarinnar.
í hita leiksins voru þeir menn
oft kallaðir þjóðníðingar sem
héldu með íslendingum í þessu
máli.
Hans Hetler lagði á ráðin um ránið á íslensku handritunum. Síð-
ar varð hann foringi fyrir ólöglegum njósnaflokk sem stundaði
persónunjósnir á dönskum ríkisborgurum í samvinnu við leyni-
þjónustu danska hersins. Vegna þeirrar starfsemi, slapp hann við
ákæru fyrir handritamálið, en síðar varð dóms- og vamarmála-
ráðherra landsins að segja af sér, er upp komst um starfsemi
Hetlers.
í þessu öfgakennda andrúms-
lofti tók Hans Hetler þá fífl-
djörfu ákvörðun að ræna hand-
ritunum. I raun gekk áætlun
hans út á að taka íslensku hand-
ritin í eins konar gíslingu til að
þvinga dönsk og íslensk stjórn-
völd til að samþykkja að þau
yrðu áffam geymd í
Kaupmannahöfn.
Það var ræða forstöðumanns
Árnasafns í Kaupmannahöfn á
miklum átakafundi í Stúdenta-
félagi Hafnarháskóla, sem réði
úrslitum um ákvörðun Hans
Hetlers.
Dr. phil. Johannes Bröndum-
Nielsen, forstöðumaður Árna-
safns var mikill andstæðingur
þess að handritunum yrði skilað
til íslendinga. Hann sagði m.a. á
fúndi stúdentafélagsins: „Við
munum ekki leyfa að undir-
stöður gamallar danskrar
vísindagreinar verði brotnar
niður á pólitískum forsend-
um, og við munum beita öll-
um brögðum í baráttunni
gegn þeirri tilhneigingu að
staðfesta gamlar fullyrðingar
um sjálfseyðingu Danmerk-
ur.“ Málfluningur Bröndum-
Nielsen sem var nokkuð öfga-
kenndur á köflum, féll í sérlega
góðan jarðveg hjá manni sem
sat á áheyrendabekknum þetta
kvöld, en það var Hans Hetler.
Hans Hetler hafði mjög öfga-
kenndar skoðanir í stjórnmál-
um, þar sem þjóðerniskenndin
og trúin á konunginn, aðalinn
og föðurlandið var honum að
leiðarljósi.
Ef förstöðumanni Árnasafns
hefði rennt grun í þau áhrif sem
ræða hans hafði á einn áheyr-
anda hans á fúndi stúdentafé-
lagsins, myndi hann væntanlega
hafa valið orðum sínum annan
stað. Það er því kaldranalega
hjákátlegt að orð forstöðu-
mannsins skyldu hafa orðið
kveikjan að áætlun til að ræna
þeim fjársóði sem hann bar svo
mjög fýrir brjósti.
Djarfar áætlanir
Hans Hetler var sannfærður
um að hann yrði að taka í taum-
ana til þess að koma í veg fyrir
að dönsk stjórnvöld létu Islend-
inga kúga sig til hlýðni í hand-
ritamálinu. Hann fékk nokkra
34 VIKAN