Vikan - 28.12.1987, Blaðsíða 37

- Vikan ræðir við Matthías Viðar Sæmundsson
lektor um djöfulinn en frá því í haust hefur Matthías
kennt námsáfanga í háskólanum um þann gamla í
bókmenntum, bæði innlendum og erlendum.
sé fljótt á litið meira í stíl við guð-
íræði en bókmenntir en Matthías
er síður en svo sammála þeirri
skoðun.
„Við verðum að átta okkur á
því hvað bókmenntir eru. Þær
eru jú texti í lausu og bundnu
máli og það sem dregur mann að
djöflinum er að við getum ekki
skilið bókmenntir, eða eigið líf ef
út í það er farið, ef við skiljum
ekki það táknmál sem þær rísa á.
Táknmál kristnidómsins. Þar er
djöfullinn mjög stór þáttur og hjá
því verður ekki komist “
En er þá farið náíð út í hvemig
djöfúllinn kemur fram í íslensk-
um bókmenntum. Eins og þú
sagðir í upphafi þá em íslenskir
búandakarlar og kerlingar oft að
hvekkja hann. Er það kannski
leyfar af þeim hugsunarhætti sem
ríkti í ásatrúnni en þar vom guð-
irnir oft miklu mennskari en
gengur og gerist í öðmm trúar-
brögðum?
,Jú að hluta til er þetta rétt en
þegar kemur ffam á sautjándu
öldina breytist þessi hugsunar-
háttur. Þá fyrst festir kredduföst
trúhyggja kirkjunnar rætur hér.
Það íeiðir til þess að hinn magíski
vemleiki sem íslendingar bjuggu
í víkur fyrir kristnum og svárt/
hvítum vemleika.
Það em siðaskiptin sem hafa
þessi áhrif og þeim tekst næstum
því að eyðileggja það samræmi
sem íslendingar höfðu lifað í með
sjálfúm sér og náttúmnni, við
þetta myrkur. Lifðu með myrkrið
inn á sér án þess að tryllast út af
því. Með lúterstrúnni rofnar
þetta samræmi."
En það hefúr eimt af því lengi
vel. Sæmundur fróði og hans
samskipti við djöfúlinn em
kannski dæmi um það.
,Jú þær lifa þessar kómisku
sögur um djöfúlinn. Hinir góðu
galdramenn sem tekst að snúa á
djöfsa. Þær verða til og lifa meðal
almennings á ákveðnum svæðum
á landinu einkum Sunnanlands.
Sögur um menn eins og Sæmund
og fleiri. Þessar sögur lifa sam-
hliða gafdrafárinu og sýna að
þarna tókust á tvennskonar hugs-
unarhættir.
Áður fyrr horfðust fslendingar
í augu við ógnir næturinnar og
gátu tekist á við þær. Lútherstrú-
in eyðilagði baráttpgetu þeirra að
mikfu leyti og því er hún að mínu
mati einhver mestiu bölvaldur fs-
landssögunnar."
f máli Matthíasar kemur ffarn
að gaman er að skoða viðhorf fs-
lendinga til helvítis á þessum
tímum því það var ólíkt því sem
gerðist með öðrum þjóðum á
þessum tímum.
„Menn trúðu því um alian
heim að helvíti væri á íslandi og
að inngangurinn í það væri
Hekla. En íslendingar snérust
þannig við þessu að þeir bjuggu
til gamansögu úr því. Sögðu að
samkvæmt sjónarvottum hefðu
púkarnir við innganginn talað
saman á dönsku."
Kain og Abel
í lokin vill Matthías koma að
sögunni um Kain og Abel en
hann telur að Kain, fyrsti bróð-
urmorðingi sögunnar, sé mjög
misskilinn af almenningi.
„Kain er bölvað af guði fýrir
bróðurmorðið, en síðan er eins
og guð sjái að sér og bannar öll-
um að drepa Kain. Guð hafði vel-
þóknun á Abel sem fómaði hon-
um dýmm en Kain ræktaði jörð-
ina og guð líkaði það miður. En
þegar við leggjum merkingu í
þetta kemur í ljós að Kain er
fýrsti akuryrkjumaðurinn en Abel
er hirðingi og hefði Kain ekki
komið til sögunnar væmm við
enn hirðingjar. Kain hverfúr á
braut og byggir borg. Hann er
fýrsti borgarsmiðurinn í heimin-
um og hann og afkomendur hans
flnna upp tjaldið, hljóðf'ærið og
verkfærið. Kain sem sagt gerir
okkur að því sem við emm þrátt
fýrir hina neikvæðu mynd sem
dregin hefúr verið upp af honum
í gegnum tíðina.
Því er Adam ekki faðir mann-
ins heldur er það Kain. Bernhard
Shaw leggur svipaða merkingu í
þetta á skemmtilegan hátt í verki
sínu Back to Methusalem. Þar
býr hann til deilu milli Kain og
Adams þar sem Adam er að reyna
að ná stjóm á stráknum og sýna
hver valdið hefúr. Þegar öll rök
þrýtur segir Adam; Ég er nú einu
sinni fýrsti maðurinn.
Kain svarar þessu: Að vera
fyrsti maðurinn er eins og að
vera fýrsta plantan. Ég er fyrsti
morðinginn." — FRI
VIKAN 37