Vikan - 28.12.1987, Blaðsíða 36

„í æsku vorkenndi ég engri persónu jofnmikið oð Idekkja á honum og skiljo hann eftir í sórum. Sú
og djöflinum. Til þessa lógu tvær óstæður. Sú fyrri seinni að hann var dæmdur til að standa á haus í
að íslenskir búandakariar og keriingar voru alHof glóandi díki um alla eilífð."
Samræður
i
djöffulmn
Sá sem segir þetta er Matthías
Viðar Sæmundsson lektor í Há-
skóla íslands en þar kennir hann
m.a. námsáfanga á cand.mag. stigi
sem ber heitið „Djöfullinn í bók-
menntum".
Það er skemmtileg tilviljun að
nemendur Matthíasar í þessu
námi eru fimm konur og ættu
númeralógíumenn örugglega
getað fundið sitthvað út úr því,
og ég hef heyrt að í háskólanum
gangi Matthías undir nafhinu
„dernó" í vissum kreðsum sem ku
vera dregið af nafninu demónísk-
ur. Þið fyrirgefið sletturnar.
Við sitjum á Hrafninum, hverf-
iskránni í Skipholtinu. Það er ró-
legur bar á fimmtudagskvöldi.
Einn miðaldra maður situr við
barborðið. Tveir strákar sitja við
eitt borðanna í salnum og á öðru
borði er hópur fólks með fúllt af
plöggum fyrir ffaman sig. Það tal-
ar með miklum ákafa í röddinni.
Af upphrópunum þaðan má helst
skilja að verið sé að ræða um
sveitarstjómir eða eitthvað sem
sumir vina minna mundu kalla
„hevý“ mál.
Er við faum okkur sæti við eitt
borðanna byrjar Matthías á að
kveikja á kertinu á því.
„Héma inni sér maður þrjá liti
djöfúlsins að fomri trú. Rauðan,
svartan og gylltan," segir hann.
„Em þeir allir til staðar á
bamum?“ spyr ég.
,Já, já,“ segir Matthías og hlær.
Ætlunin er að ræða við Matt-
hías um djöfúlinn og tilurð þessa
náms hjá honum.
„Ég fékk áhuga fyrir þessu við-
fangsefhi því ég taldi djöfúlinn
margræðari merkingar en mér
hafði verið talin trú um í æsku.
Undirrótin að þessu em því for-
vitni og ég læri um leið og nem-
endur mínir," segir Matthías en
vill jafhffamt að fiam komið að
hér sé fyrst og eingöngu um að
ræða umfjöllun um djöfúlinn
sem tákn í bókmenntum, sem
leið að skilja þær bókmenntir.
„Undanfárin ár hef ég gefið út
tvær bækur, önnur fjallar um ang-
ist í íslenskum bókmenntum, hin
um ástina í íslenskum bókmennt-
um og mig gmnaði að djöfúllinn
tengdi þetta tvennt saman á ein-
hvem hátt, það er þjáninguna og
nautnina.
Mynd djöfúlsins er ein öflu-
gasta táknmynd allra tíma og fólk
sem trúir ekki á tilvist hans er sí-
fellt að vitna til þessa afls sem
það þekkir ekki og trúir ekki.
Maður spyr sig af hverju?"
Meðal þeirra bóka sem farið er
yfir, fyrir utan Biblíuna að sjálf-
sögðu, má nefha þjóðsögur og
bókmenntir m.a. Píslarsögu Jóns
Magnússonar sem Matthías
kallar: „Stórkostlegt bókmennta-
verk sem fjallar um djöflatrúnna."
Fallið mikla
í spjalli okkar er Matthías um-
hugað um að nokkrar staðreynd-
ir um djöfúlinn, eins og hann
kemur honum fyrir sjónir komist
á hreint áður en lengra er haldið.
„Ég tel að djöfúllinn sem
slíkur, hafi aðra merkingu en þá
sem kristin hefð hefúr lagt í hann.
Og þar styðst ég við Biblíuna
sjálfa. í mínum augum eru guð og
djöfúllinn eins konar dúett, tákn-
myndir fyrir ítrustu andstæður
mannlegrar tilveru. Annarsvegar
valdið og hinsvegar ffelsið.
Minna verður á að djöfúllinn
er upphaflega Lúsifer eða ljós-
engillinn sem gerir uppreisn, er
fyrsti uppreisnarmaðurinn sem
sögur fara af. Hann gerir uppreisn
gegn óréttmætu valdi eða órétt-
mætri kröfú. Afleiðing þessarar
uppreisnar eru fallið rnikla og
Satan verður til. Þetta fall á sér
sína samsvörun í falli Adams í
Aldingarðinum og loks drápi
Kains á Abel.
Goðsögnin fjallar sem sagt um
þrjá atburði sem endurspegla
hver annan.
Allar þessar þrjár fígurur gera
uppreisn gegn því að vera
skapaðar verur, þær eru að leita
að eigin sjálfstæði eða frelsi."
Frelsishugtakið sem tengist
uppreisn djöfúlsins er Matthíasi
hugleikið viðfangsefni því eins og
hann segir:
„Hefði Satan ekki komið til í
garðinum reikuðum við að öllum
líkindum um þar enn á stigi
dýrsins, án vitundar, án vilja og
án nautnar.
Með freistingunni og fallinu
upplifir manneskjan fyrst sjálfa
sig og öðlast meðvitund um eigin
valkosti.
Ég hef orð á því að þetta nám
36 VIKAN