Vikan - 18.05.1939, Blaðsíða 3

Nr. 20, 1939
VIKAN
3
Um kveðskap
• .< *#*-'
Látrci'Bj argar.
Björg Einarsdóttir, sem alþekkt er
undir nafninu Látra-Björg, er fædd
í byrjun 18. aldar og lifði fram yfir
1780. Björg var afar einkennileg í hátt-
um sínum og öllu líferni. Þó er það auðséð
á sögnum þeim, sem af henni ganga, að
hún hefir verið greind kona og merkileg
á ýmsa lund. Kunnust er Björg fyrir kveð-
skap sinn, sem að vísu er ekki allur mkils
virði, en margt bendir þó til óvenjumikillar
orðfimi og hagmælsku. Sumar af lausa-
vísum Bjargar hafa gengið um allt land
og verið húsgangar á hverjum bæ. Það
bendir einnig á vinsældir hennar sem hag-
yrðings, hversu mikill fjöldi af uppskrift-
um vísna hennar er til á Landsbókasafn-
inu. Þar munu vera varðveittar nokkuð á
annað hundrað lausavísur eftir Björgu,
sumar í tugum uppskrifta.
Ekki átti Björg langt að sækja hag-
mælsku sína. Einar Sæmundsson, faðir
hennar, var lipur hagyrðingur. Mest af
kveðskap hans mun nú vera glatað, en þó
eru til fáeinar vísur, sem honum eru eign-
aðar.
Björgu Einarsdóttur er þannig lýst, að
hún hafi verið allra kvenna stærst og fer-
legust ásýndum. Einkum var til þess tek-
ið, hve hálslöng hún var og hvað henni
var hátt til hnés. Björg lifði ógift alla æfi
og gekk aldrei í vistir eins og annað kven-
fólk. Leiddist henni jafnan allt nostur og
dund, en svo nefndi hún hin venjulegu
kvenmannsstörf, matreiðslu, heyskap og
tóvinnu. Framan af æfi dvaldi hún jafnan
á Látrum á Látraströnd, enda var hún
kennd við þann bæ. Ekki voru húsakynni
þar góð, og víkur Björg að því í vísu, sem
hún kvað um bæinn á Látrum, sem var
rakasamur úr hófi fram:
Aldrei Látra- brennur bær
— bleytan þessu veldur —
allt þar til að Kristur kær
kemur og dóminn heldur.
Meðan Björg dvaldi á Látrum, reri hún
til fiskjar með karlmönnum. Það starf féll
henni vel, og var hún talin róa til jafns
við þá sjómenn, sem röskir þóttu. Fiskin
var Björg í bezta lagi, en einkum þótti
mönnum hún veiða vel, þegar aðrir fengu
varla bein úr sjó. Var því almennt trúað,
að hún „kvæði fisk að sér“, enda átti hún
að vera kraftaskáld, sem kallað var. Eitt
sinn var það, meðan Björg dvaldi á Látr-
nm og reri þaðan, að aflafátt var. Þá kvað
hún:
Sendi drottinn mildur mér
minn á öngul valinn
Eftir Gils Guðmundsson.
flyðru þá, sem falleg er,
full hálf þriðja alin.
Fylgir það sögunni, að von bráðar drægi
hún flyðruna.
Ýmsar af sjávar- og siglingavísum
Bjargar eru mætavel kveðnar. Skulu hér
birt nokkur dæmi.
Ekki langt frá Látrum er sker það, sem
Bekkjarsker nefnist. Það var einhverju
sinni í ljúfum byr, að Björg sigldi þar
fram hjá. Þá kvað hún:
Golan lýðum geðfeld er,
galar hún og strengur.
Báturinn fyrir Bekkjarsker
býsna mikið gengur.
I næstu vísu lýsir Björg hamförum sjáv-
arins:
Grenjar hvala grundin blá
geðs af kala stórum,
berg við gala og brotna þá
bylgjur Valakletti á.
Þá er þetta fjörleg og hressileg lýsing
á því, þegar sjór ýfist og umhverfist á
undan ofviðri:
Orgar brim á björgum,
bresta öldu hestar,
stapar standa tæpir,
steinar margir veina.
Þoka úr þessu rýkur,
þjóð ei spáir góðu,
halda sumir höldar
hríð á eftir ríði.
Eitt sinn réri Björg á sama bát og mað-
ur sá, er Stígur hét. Stígur þessi þótti hið
mesta væskilmenni og eftir því latur. Hann
átti að róa á móti Björgu og þótti henni
sér gerð óvirðing með því. Dag nokkurn,
þegar leti Stígs keyrði úr hófi fram, kvað
Björg vísu þessa:
Taktu á betur, kær minn kall,
kendu’ ekki í brjósti um sjóinn.
Þó harðara takirðu herðafall
hann er á morgun gróinn.
Ekki þótti Björg nein hispurskona og
var talin heldur ókvenleg í mörgu. Hataði
hún skraut allt og sundurgerð. Þegar
Björg tók að reskjast og var farin að
þreytast á sjóróðrum, lagðist hún í flakk
og fór víða um land. Fékk hún víða góðar
viðtökur á ferðum þessum, þótt sumir öm-
uðust heldur við. Naut hún kveðskapar-.
gáfu sinnar hjá ýmsum, en aðrir tóku
henni með óttablandinni lotningu, vegna
orðróms hennar sem ákvæðaskáld.
Björg var jafnan þannig búin á ferðum
sínum, að hún var í sauðsvartri úlpu, sem
tók henni á mitt læri, og hafði hettu mó-
rauða á höfði. Var hún þá hin tröllsleg-
asta og höfðu börn mikinn beyg af henni.
Það var einhverju sinni, þegar Björg
kom á bæ, að lítið barn stóð í dyrum úti.
1 fyrstu starði það á hana, sem steini lost-
ið, en tók svo að gráta hástöfum. Þá kvað
Björg:
Get ég að sé ég grýla barna
af guðunum sköpt í manna líki.
Á mig starir unginn þarna
eins og tröll á himnaríki.
< Oft mun Björg hafa orðið að lifa við
þröngan kost á vergangi sínum. Einkum
var það þegar illa voraði, að menn skirrð-
ust við að gefa henni að éta og hýsa hana,
nema þá í mesta lagi nótt og nótt. Eitt
vor kom hún í Ólafsf jörð og gisti þar á bæ
einum. Var þá bjargarskortur mikill
manna á meðal. Björg fer að tala um það,
morguninn eftir, að hún verði víst að fara
að hafa sig á kreik. Húsbóndinn, sem hét
Nikulás, þóttist finna það á tali hennar,
að hún veigraði sér við að fara, en kæmi
sér ekki að því að biðja um að vera leng-
ur. Kvaðst hann nú ætla að heita á hana
og lofa henni að vera í viku, ef hann afl-
aði eitthvað um daginn, en hann var þá á
leið að draga fyrir silung. Þessu svarar
kerling með vísu:
Af önd og munni ég þess kýs,
að þér lukkan blási,
silungsaflinn sé þér vís,
sjálfum Nikulási.
Bóndi veiddi vel og lofaði kerlingu að
vera í mánuð.
Ekki var Björgu vel við sýslumenn og
hreppstjóra, fremur en flestum öðrum
flökkurum. Gerðu þeir stundum tilraunir
til að hefta flakk kerlingar, þótt ekki bæri
það mikinn árangur. Eitt sinn skipaði Jón
sýslumaður Benediktsson henni að hætta
að flakka og fór hörðum orðum um ónytj-
ungsskap hennar og leti. Björg reiddist
við og kvað:
Dómarinn Jón, þú dæmir mig,
dómurinn sá er skæður.
— Dómarinn sá mun dæma þig,
sem dómunum öllum ræður.
Það var einhverju sinni á efri árum
Bjargar, að hún kom að Möðruvöllum í
Hörgárdal. Þar bjó þá Stefán amtmaður
Þórarinsson. Gazt honum illa að vergangi
og betli og vildi koma í veg fyrir það.
Hann var maður ör í lund og gat verið
fljótur til að reiðast. Þegar amtmaður fær
fregnir af því, að Björg sé á leið heim að
bæ hans, gengur hann heldur snúðugt út
á móti henni. Björg heilsar honum kump-
ánlega og segir: „Sæll vert þú, Stefán
minn.“ Amtmaður varð nú hinn reiðasti
og spyr, hví flökkukerling sú dirfist að