Vikan - 21.12.1939, Blaðsíða 14

12
VTKAN, tir. 51, 1939

Hún sagði mér
hún amma mín ..
Það er merkilegt, hvað sumt gamla
fólkið kann mikið af vísum og kvæð-
um, sögum og sögnum. Ég er t. d. rétt
viss um, að ef ég ætti að skrifa upp allt,
sem hún amma kunni og fór með fyrir
okkur unglingana, bæði í bundnu og
óbundnu máli, þyrfti ég fleiri mánuði eða
jafnvel ár til þess, því að það myndi fylla
2—3 bindi, hvert á stærð við löngu skáld-
sögumar nútíma rithöfundanna. En eins
og við vitum, spara þeir hvorki svertima
né pappírinn, hvað sem um annað er. Þið
þurfið nú samt ekki að halda, að ég hafi
mennar. Var þar þá oft margt saman kom-
ið af ríkum mönnum og tignum og þeirra
skylduliði. Margt kvöldið og nóttina voru
hinir glæstu salir Vestborgarhallar upp-
ljómaðir af ótal ljósum og dundu við af
hljóðfæraslætti og dansi, hlátmm og glasa-
glaumi. Veizlur Vestborgar vom því mjög
eftirsóttar, ekki sízt af hinum ungu aðals-
mönnum. Og var það í almæli, að það væri
ekki síður að þakka konu húsráðanda —
hallarfrúnni — en honum sjálfum, sem
var hvort tveggja hin höfðinglegasta og
skörulegasta í sjón og allri framkomu. En
allra mest mun þó hafa dregið að, að þau
áttu dóttur eina bama, er Dagný hét, sem
orðin var fullvaxin mær, er saga þessi
gerðist. Var hún talin bera af öllum meyj-
um þar um slóðir, og þótt víðar væri leitað,
að fegurð og glæsileika, glaðværð og
frjálsmannlegri framkomu; enda hafði
Ævintýri eftir Ingibjörgu Þorgeirsdóttur.
erft gáfuna hennar ömmu. Ó, nei, síður
en svo. Þótt mér þætti oft ofur gaman að
hlusta á fróðleik gömlu konunnar, þá var
eins og lítið gæti í mér tollað til lengdar
af þessum sögum og Ijóðum hennar. Hinar
daglegu nýjungar úr austri og vestri, blöð-
in og bíóin, — Iangdregnu, orðmörgu, öfga-
fullu og kitlandi skáldsögumar og áfenga
kaffihúsamúsikin komu og máðu jafnharð-
an burt úr minninu ferskeytlurnar og þul-
umar, þjóðsögumar og ævintýrin hennar
ömmu, án þess þó að setjast þar sjálft að
sem betur fór — það skildi aðeins tómið
eftir. Þó er það helzt nú í seinni tíð, sem
sumt af hendingunum og sögubrotunum
hennar ömmu skýtur upp í huga mínum,
■— sem hefir eins og gróið fast í meðvit-
und mína og orðið eitt af því, sem hefir
gefið henni fyllingu og innihald. Eitt hið
gleggsta af þessum brotum er einmitt sag-
an eða sögubrotið, sem ég ætla nú að
segja ykkur. Ég er auðvitað ekki viss um
að muna það nándar nærri orðrétt, eins
og hún amma sagði það, — an aðalefnið
— innihaldið er það sama, þótt búningur-
mn hafi ef til vill fengið eitthvað annað
snið við það að liggja og meltast í huga
minum. En sagan er þá í stuttu máh svona,
í þeim búningi, sem ég minnist hennar:
Langt úti í löndum var eitt sinn ríkur
aðalsmaður, er Sigvarður hét. Bjó hann á
stóru og fögru aðalssetri, er Vestborg
nefndist, og átti eignir miklar, bæði í lönd-
um og lausum aurum, enda barst hann
mikið á og hélt oft veizlur miklar og fjöl-
hún frá blautu barnsbeini vanizt prúðbún-
um gestum og íburðarmiklu samkvæmis-
lífi. Hún var líka auk frábærs fríðleiks og
ytri glæsileika góðum gáfum gædd. Glöð
og ástúðleg í viðmóti, fjörug og orðhepp-
in í viðræðum og hugkvæmin á það að
finna upp tilbreytni í skemmtunum fyrir
gesti sína. Söngvin var hún með afbrigð-
um, hafði bæði fagra söngrödd og lék vel
á hörpu. Skemmti hún því oft með söng
sínum og hljóðfæraslætti. Það var því ekki
að undra, þótt unga fólkið hændist að
samkvæmunum í Vestborg, sízt af öllu
létu ungu aðalsmennirnir sig vanta. Ekki
vantaði það þá líka heldur, að farið væri
að stinga saman nefjum um það, hver
myndi verða hlutskarpastur og hreppa
hamingjuna, — hina glæsilegu, tiginbornu
mey, með hinum ríka heimanmundi, sem
átti auk þess í vændum að erfa hið fagra
og stóra aðalssetur að lokum. — En vand-
lát mun hún verða, sagði fólk, — og ekki
munu foreldrar hennar, eftir stolti þeirra
og ríkilæti, ætla henni neitt smámenni,
hvorki að ætt né upphefð. Ef til vill yrði
hái, hermannlegi aðalsmaðurinn, sem setið
hafði tvær seinustu veizlurnar í Vestborg,
sá útvaldi. Hann var sagður vel kunnugur
við hirðina og jafnvel í ætt við sjálfan kon-
unginn. Eða ef til vill yrði það sonur gamla
hertogans, þessi glóhærði, skrautbúni, ungi
maður, með bláu, síbrosandi augun og
hvítu, mjúku hendurnar, — eða ef til vill
ungi, útlendi furstinn með dökku, dreym-
andi augun, svarta hárið og tígulega vöxt-
inn. Já, var ekki von, að fólk spyrði? Því
að sannleikurinn var, að allir þrír vildu þeir
koma sér í mjúkinn hjá aðalsmeynni.
Kongsfrændinn var alls staðar, þar sem
hann var stöðugt reiðubúinn að láta henni
í té aðstoð sína og auðsýna henni sína
riddaralegu kurteisi. Brosleiti hertogason-
urinn, sem sjálfur lék prýðilega á hljóð-
pípu, fékk aldrei nógsamlega dásamað
hennar yndislegu rödd og strengleik, og út-
lendi furstinn, er tilbað fegurðina og hinar
fögru listir, og átti meira að segja mál-
verkasafn eftir sjálfan sig, — taldi Dag-
nýju hina fullkomnustu fegurðarmjmd, er
hann hafði fyrir hitt. Enda fékk hann hana
til að „sitja fyrir“, og málaði hana svo í
nær fullri stærð sem ,,gyðju vorsins".
Eins og gefur að skilja var Dagný heldur
ekki ósnortin af allri þessari athygli og að-
dáun, sem hún hlaut hjá öllum, ekki sízt
hjá þessum þremur aðalsmönnum. Henni
fundust þeir hver öðrum glæsilegri og
kurteisari og laugaði þá óspart í velþókn-
unarbrosum sínum. En enn þá hafði hún
ekkert ákveðið, hvem hún skyldi velja,
þegar til kæmi. Þótt hún hins vegar vissi,
að áður en mjög langt um liði myndi sú
stund upp renna, að hún yrði að taka
ákvörðun. Voru foreldrar hennar líka bún-
ir að láta skírt í ljósi við hana, að hún
væri nú komin á þann aldur, að hún þyrfti
að fara að skoða um huga sinn, enda ætti
hún nú svo góða úrkosti, sem frekast yrði
ákosið. En gæfuhjól manna leikur oft á
kvikum ás. Öðar en nokkum varir getur
það hverft niður hinni gullnu hamingju-
hlið sinni, en upp hinni svörtu ólánsrönd.
Skyndilega kom upp samsæri gegn kon-
unginum við hirð hans. En hann var a£
ýmsum talinn nokkuð misvitur stjómari,
og enda harðstjóri mesti, er því var að
skipta. Vom nú margir menn teknir hönd-
um og líflátnir, sem gmnur lék á að ættu
þátt í samsærinu, en aðrir, — frændur
þeirra og vinir, — einkum þeir, sem auð-
ugir vom og háttsettir, voru fangelsaðir
og sviftir eignum, tign og embættum. Nú
vildi svo óheppilega til, að einn af aðal
forsprökkum samsærismanna var náfrændi
aðalsmannsins á Vestborg. Var það nóg til
þess, að daginn eftir að samsærið komst
upp sendi konungur af stað riddarasveit
til Vestborgar til að handtaka Sigvarð, og
um leið var auðvitað aðalssetrið og aðrar
eignir Sigvarðs gerðar upptækar af kon-
ungi. Kona Sigvarðs og dóttir urðu þá og
samstundis að yfirgefa höllina. Var þeim
í bráðina leyft að setjast að á litlum bú-
garði í nágrenni Vestborgar. Þannig var
á einum degi hinni stóra höll, sem ómað