Vikan - 01.02.1940, Blaðsíða 3

3
VIKAN.
Bellman 200 ára.
Kvæði Bellmans hafa unnið alþýðuhylli fyrir ærslafullan
gáska og algleymi ásta og söngva, en að baki gleðinnar
dylst andvaka þunglyndi, hugboð og grunur um fallvelti
lífsins og nálægð dauðans.
Eftir Jón Magnússon, fil. cand.
vika vetrar og sama blíðskapartíðin
* helzt enn óbreytt að heita má frá
vetrarbyrjun. Snjór hefir ekki sézt í borg-
inni eða nágrenni hennar síðan fyrir jól.
Skíðafólki borgarinnar er þetta mikið
áhyggjuefni, því að árangurinn af hinum
geysimikla og í sjálfu sér lofsamlega
áhuga fyrir skíðaíþróttinni, sem gaus upp
hér í bænum á fyrra vetri, hefir orðið ærið
lítill í vetur. Kunningi minn er þó þakk-
látur forsjóninni fyrir hlákurnar. Hann
kemst ekki á skíði í vetur, hvort sem er,
því að hann snerist um öklann í sinni
fyrstu skíðaför snemma á vetrinum. Fyrst
eftir þetta áfall voru hin dýru skíði og
skíðabúningur þymir í augum hans, en nú
hlakkar í honum í hvert skipti, sem hann
lítur þessa kostagripi í geymslunni. Sælt
er sameiginlegt skipbrot.
Annars hefir tíðarfarið sparað lands-
mönnum meiri erlendan gjaldeyri til kola-
kaupa en allar sparnaðarhugvekjur og allt
eftirlit með kolakaupum. Þar sem fyrir-
hyggju er gætt, er kolaeyðslan í einkahús-
um í mesta lagi þrír f jórðu hlutar af eyðsl-
unni á sama tíma í fyrra. Annað mál er
um kolaeyðsluna í leiguhúsum. Þar er í
svo mörg horn að líta, að kyndingin verð-
ur dýrari heldur en í einkahúsum, og
veldur þetta daglegum árekstrum, ekki
sízt, þar sem sumir leigjendur eru nægju-
samir, en aðrir heimtufrekir og gera verð-
ur báðum til geðs.
Það sér nú senn fyrir endann á áhyggj-
um bæjarbúa út af kolakaupum og kynd-
ingu, þar sem hitaveitunni miðar áfram
og von er til þess, að hún komist í fram-
kvæmd á tilsettum tíma. Það er full ástæða
til að líta framkvæmd þessa mikla verks
björtum vonaraugum, og borgararnir
leggja þess vegna glaðir á sig margvísleg-
ar umferðatálmanir, sem stafa af götu-
grefti og jarðraski framan við dyr þeirra.
En það eru leiðinleg tíðindi, að mannvirki
og munir verkhafanna skuh ekki fá að vera
í friði fyrir skemmdarfýsn götuslæpingja
og annarra spellvirkja. Það er einhver
ónáttúra í sumu fólki, einkanlega á vissum
aldri, en getur enzt ævilangt, eins og t. d.
lýsir sér í tilhneigingunni að mölva gler,
rúður í mannlausum húsum og flöskur.
Annars bíðum við eftir snjó til að iðka
vetraríþróttirnar.
Karl Mikael Bellman er fæddur 4. dag
febrúarmánaðar 1740. Hann var
elzta barn efnaðra foreldra, sem
fengu honum í æsku góða kennara og
sendu hann síðan til Uppsala 18 ára að
aldri. Þar stundaði hann að vísu aldrei
nám í eiginlegum skilningi, en las fagrar
bókmenntir og aflaði sér yfirgripsmikill-
ar en yfirborðskenndrar menntunar. í
Uppsölum hafði afi hans verið prófessor í
latneskri mælskufræði (prófessor eloquen-
tiae). Hann var skáld gott, bæði á latínu
og sænsku, svo að Bellman átti ekki langt
að sækja hæfileika sína á þessu sviði. Ár-
inu áður en Bellman innritaðist við Upp-
sala háskóla hafði hann náð í stöðu við
sænska ríkisbankann og hvarf aftur að
því starfi eftir skamma dvöl í Uppsölum.
Um þetta leyti var hann farinn að yrkja
og birta kvæði sín almenningi, en þau voru
flest guðrækilegs eðlis, sálmar og andleg
ljóð eða þá heimsádeilur í stíl Dalins, svo
að fáa mun hafa órað fyrir því, hvað síðar
mundi koma frá hendi þessa unga höf-
undar. Þó bregður fyrir snjöllum mann-
lýsingum í skáldskap hans frá þessum ár-
um. En ekki var guðrækninni fyrir að fara
annars staðar en í kvæðunum, því að
snemma gerðist Bellman nokkuð gjálífur
og olli þar um bæði aldarandinn og skap-
gerð skáldsins. Þá var sukk mikið og
næstum sjúkleg skemmtanafýsn í Stokk-
hólmi, eins og oft vill verða á tímum um-
brota, kreppu og öryggisleysis í fjármál-
um. Sjálfur lýsir Bellman borgarlífinu á
þessa leið: „Sífelld boð, endalaus dans,
fiðluleikur og hörpusláttur án afláts og
trumba slegin dag og nótt fyrir dyrum
gildaskálanna." Það er því sízt að undra,
þótt Bellman teygðist til að taka þátt í
samkvæmislífinu meira en góðu hófi
gegndi og hollt var pyngju hans. Sjálfur
var hann söngmaður góður, lék á lútu, orti
drykkjukvæði að þeirrar aldar tízku og
þótti hvarvetna hrókur alls fagnaðar, svo
að betri borgarar og aðalsmenn kepptust
um að bjóða honum í hóf sín, og félögum
hans í bankanum þótti engin gleði, nema
Bellman væri með. En dáleikarnir fóru af í
bih, þegar Bellman varð gjaldþrota og
neyddist til að flýja til Noregs til að forða
sér frá skuldafangelsi. Þaðan kom hann
þó bráðlega aftur og tók upp fyrri hætti,
en nú var fjárhagurinn enn þá þrengri,
því að hann átti ekki afturkvæmt að bank-
anum, og faðir hans hafði neyðst til að
selja hús sitt vegna skulda. En Bellman
kærði sig kollóttan, söng og orti sem áð-
ur og gerði nú flestar af sínum góðkunnu
skopstælingum úr biblíunni, t. d. „Joakim
uti Babylon“, „Gubben Noak“ (Gamli
Nói), o. fl. o. fl. Til gamans fer hér á
eftir fyrsta erindið í „Gubben Noak“, svo
að lesendur geti borið það saman við ís-
lenzku þýðinguna eða réttara sagt stæl-
inguna:
Gubben Noak, gubben Noak
var en hedersman.
Nár han gick ur arken,
plantera han pá marken
mycket vin, ja, mycket vin, ja,
detta gjorde han.
Þessi skopkvæði urðu fljótlega land-
fleyg, sem bezt sést á því, að klögumálin
streymdu að hvaðanæva frá prestum og
öðru guðhræddu fólki, er þótti þess hátt-
ar kveðskapur fram úr máta guðlaus og
siðspillandi, en Bellman lét sér ekki segj-
ast og alþýða manna ekki heldur.
Um þessar mundir var Stokkhólmur
sannkölluð gróðrarstía allskonarleynilegra
félaga, áþekkum Frímúrara og Oddfellow
reglunum. Þar spruttu upp riddarareglur