Vikan - 25.04.1940, Blaðsíða 14

14
VIKAN, nr. 17, 1940'
hann mjög gætinn yfirstjórnandi og hat-
aði alla ónauðsynlega fóm mannslífa. En
þrátt fyrir það vogaði hann í síðasta bar-
daganum nokkru, sem hvert einasta barn
gat séð að var hreinasta brjálæði. Maður
þarf ekki að vera herhöfðingi til þess að
sjá, að það, sem hann gerði, var æðis-
gengið. Nú, fyrsti dularfulli liðurinn er:
Hvers vegna enski hershöfðinginn tapaði
sér. Næsti dularfulli liðurinn: Hvers vegna
fylgdi Olivier ekki rödd síns göfuga hjarta
í þessari orustu. Það má kannske kalla
hann skýjaglóp, en jafnvel f jandmenn hans
urðu að viðurkenna, að riddaraleg göfug-
mennska hans væri óvenjuleg. Hér um bil
allir þeir menn, sem hann tók til fanga,
fengu frelsi, og menn, sem höfðu haft hann
fyrir rangri sök, gengu frá honum hrærðir
af yfirlætisleysi hans og ljúfmennsku.
Hvers vegna í ósköpunum gat svona mað-
ur allt í einu hefnt sín svo djöfullega? Já,
hvað finnst yður? Vitur maður breytir eins
og vitskertur, og góður maður verður að
djöfli í mannsmynd. Þetta er sagan í fáum
dráttum, og nú læt ég yður um að finna
ráðninguna.
— Nei, það gerið þér ekki, svaraði vin-
ur hans stuttlega. — Ég heimta eindreg-
ið, að þér haldið áfram.
— Nú, jæja þá, anzaði Pater Brown. —
Það koma tvö atvik fyrir seinna. Fyrir
það fyrsta opinberaði gamli heimilislæknir
hershöfðingjans heilan flokk af skýrslum,
þar sem hann hélt því fram, að hinn látni
hershöfðingi hefði þjáðst af trúarofstæk-
isbrjálæði. Auðvitað var þetta tekið trú-
anlegt, þar sem fólk vissi áður, að St. Clare
hafði verið mjög sérvitur í sinni hreintrú-
uðu guðrækni.
1 hinni ólánssömu herdeild, sem hóf hina
örvæntingarfullu árás við Black River, var
höfuðsmaður að nafni Keith. Keith þessi,
sem var trúlofaður dóttur St. Clare, var
einn af þeim, sem Olivier tók til fanga, en
hann var strax látinn laus. Tuttugu árum
seinna, þegar hann var orðinn offursti, gaf
hann út nokkrar endurminningar sínar,
sem hann nefndi: „Brezkur liðsforingi í
Birma og Brasilíu". En í þeim kapítula,
sem maður bjóst við að finna mjög merki-
lega frásögn um afdrif St. Clares, er lítið
á hann minnzt. — Presturinn tók nokkur
laus bókarblöð upp úr vasa sínum, og í
daufum tunglskinsbjarmanum las hann
eftirfarandi:
— Alls staðar í þessari bók hefi ég greint
frá atburðunum eins og þeir gerðust. Ég
hefi gengið út frá því sem gefnu, að heið-
ur Englands sé sjálfum sér nógur. Ósig-
urinn við Black River verð ég aftur á móti
af heiðarlegum og þvingandi einkaástæð-
um að fara fljótt yfir sögu. Ég vil þó
segja nokkur orð til réttlætingar á eftir-
mælum tveggja framúrskarandi manna.
St. Clare hershöfðingi hefir verið sakað-
ur um ódugnað við Black River, en ég get
staðfest, að breytni hans var bæði viturleg
og glæsileg. Olivier forseti hefir verið sak-
aður um óréttlæti. En í veruleikanum hefir
Olivier sýnt við þetta tækifæri óviðjafn-
anlega göfugmennsku. St. Clare var eng-
inn heimskingi og Olivier ekkert fúlmenni.
Þetta er allt, sem ég vil segja viðvíkjandi
ósigrinum við Black River, og engin dauð-
leg vera getur fengið mig til að segja eitt
orð meira.
Litli presturinn braut blöðin saman og
stakk þeim í vasa sinn.
— Nú veit ég það, hrópaði Flambeau
æstur, — ég held, að ég viti, hvernig það
atvikaðist. — Hann herti gönguna, svo að
htli presturinn átti fullt í fangi með að
fylgja honum eftir.
Þeir voru komnir út úr skóginum, veg-
urinn bugðaðist niður tunglskinslýstan dal-
inn, unz hann í f jarska hvarf inn í skógar-
þykkni.
— Nú veit ég það, nú veit ég það, end-
urtók Flambeau. — Nú get ég sjálfur lokið
við söguna.
— Ágætt, samþykkti vinur hans. —
Látið mig heyra.
Flambeau lyfti höfðinu í því að hann
lækkaði röddina. — St. Clare hershöfðingi
var af ætt, sem brjálæði var arfgengt í,
og hann leitaðist við að leyna því fyrir
dóttur sinni, og ef mögulegt væri fyrir
tengdasyni sínum tilvonandi líka. Með
réttu eða röngu áleit hann, að andlegt hrun
hans væri í aðsigi, og ákvað því að fyrra
sig lífi, og þegar herferðin nálgaðist, varð
hugur hans æ þyngri, og í augnabliks-
brjálæði fómaði hann skyldum sínum sem
hermaður í eiginn hag. Hann þeystist beint
út í bardagann í von um, að miskunnsöm
byssukúla gerði endir á lífi hans, en þegar
hann sá, að það einasta, sem hann hefði
hlotið var fangelsun og ærumissir, braut
hann sverðið sitt og hengdi sig.
Þeir nálguðust skóginn. — Það var eins
og vegurinn hyrfi í kolsvart gínandi gin.
— Viðbjóðsleg saga, sagði hann.
— Viðbjóðsleg saga, endurtók prestur-
inn og drjúpti höfði, — en ekki sú rétta.
Hann hristi höfuðið í örvæntingu og hélt
áfram: — Því miður, útskýring yðar var
fögur, hrein, ærleg, augljós og tær eins
og mánaskinið, sem lýsir okkur. Brjálæði
og örvænting er saklaus og afsakanleg
ástæða. En það eru verri hlutir til, Flam-
beau..
Flambeau leit á tunglið, skógargrein
skyggði á Ijósan flöt þess.
— Pater Brown, kallaði hann með
ákafa, — meinið þér virkilega, að það sé
verra ?
— Það er verra, svaraði litli presturinn
með rödd, sem hljómaði eins og dularfullt
bergmál. Eftir augnabliks þögn hélt hann
áf ram:
— Hygginn maður felur laufblað í skóg-
inum. En hvað gerir hann, ef enginn skóg-
ur er til?
— Já, hvað gerir hann, hvað gerir
hann? spurði Flambeau ergilega.
— Hann skapar nýjan skóg, svaraði
presturinn með brostinni röddu, — og
drýgir mikla synd.
— Heyrið þér nú, sagði vinur hans reið-
ur og óþolinmóður, því að dimmur skógur-
inn og myrkt tal þeirra var farið að fara
í taugamar á honum. — Ætlið þér að
segja mér þessa sögu eða ekki? Hafið þér
yfirleitt nokkurn hlut til að styðjast við?
— Það em þrjú atriði, sem maður get-
ur stuðst við. Nú skuluð þér hlusta á.
Fyrst og fremst höfum við frásögn Oliv-
iers sjálfs, sem er mjög greinileg. Hann
stóð með tvær eða þrjár herdeildir á hæð-
unum, sem liggja niður að Black River.
Annars vegar við þær er jarðvegurinn lág-
lendur og fenjóttur. Lengra burtu hækkar
landslagið aftur og þar stóðu ensku út-
verðimir, studdir af herdeildunum, sem
lágu að baki þeim. Enski heraflinn var
mörgum sinnum fjölmennari, en útverð-
irnir voru svo langt frá aðalbækistöð her-
deildarinnar, að Olivier var að hugsa um
að vaða yfir mýrarnar og einangra þá frá
aðallínunni. En um sólarlagsbil ákvað
hann samt að halda kyrru fyrir um hríð.
En í dögun næsta morguns varð hann
skelfingu lostinn af að sjá þessa fáu Eng-
lendinga komna yfir fljótið, án aðal her-
liðsins, og standa í mýrarfeninu fyrir neð-
an hann. Að þessi litli hópur ætlaði að
hef ja árás gegn hinni sterku, brasilisku að-
stöðu, var ótrúlegt, og Olivier sá annað,
sem var enn merkilegra, að í stað þess að
velja sér heppilegt aðsetur, áður en þeir
hófu sóknina, ruddust þessir ólmu, ensku
útverðir áfram og sátu fastir í leðjunni
eins og flugur í sírópi. Það er óþarfi að
skýra frá því, að Brasilíumennirnir báru
hærri hlut. En þrátt fyrir mikið mannfall
misstu ensku útverðirnir ekki móðinn. Að
lokum hröktu Brasilíumennirnir óvinaher-
inn í fljótið, og tóku St. Clare hershöfð-
ingja og nokkra liðsforingja til fanga.
Oberstinn og majórinn féllu í bardaganum.
Olivier endar frásögn sína með hreinskiln-
islegri viðurkenningu á hugprýði og vask-
leika þessara vitfirrtu manna. — En við-
víkjandi því, sem seinna kom fyrir St.
Clare, er hann jafn þögull og Oberstlöjten-
ant Keith.
— Nú, nú, hrein í Flambeau, — látum
okkur fá næsta hlekk í sönnunarkeðjunni.
— Næsta hlekk, svaraði Pater Brown,
— var ég lengi að finna, en þó tekur mig
ekki langan tíma að segja frá því. Ég fann
gamlan hermann í fátækrahúsi í Lincoln-
shire, sem hafði verið með í orustunni við
Black River, og hafði verið hjá Oberst-
inum, þegar hann dó. Oberstinn, sem hét
Claney, var risastór Iri, og hefir sjálfsagt
miklu fremur dáið af ofsa-reiði heldur en
af byssukúlum. Hann var ekki ábyrgðar-
maður þessarar geggjuðu árásar, en var
fyrirskipað það af hershöfðingjanum. Síð-
ustu orðin, sem Oberst Claney sagði, eftir
frásögn heimildarmanns míns, voru eftir-
farandi: — Og svo hefir þessi déskotans
gamli asni fengið sverðsoddinn brotinn af
sverðinu sínu, betur að það hefði verið
hausinn af honum sjálfum. — Maður verð-
ur að veita því eftirtekt, að í næstum því
öllum frásögnum um bardagann við Black
River er minnzt á hið brotna sverð St.