Vikan - 04.07.1940, Blaðsíða 11

Ferðir yfir Sprengisand
ENDURMINNINQAR
Ásgeirs Ásmundssonar frá Haga
SÍÐARI GREIN. -
Eftir þetta var ég
tíður gestur fyrir
norðan um nokk-
urt skeið, og skal ég nú
greina nokkuð frá þeim
ferðum. — Hermann Jón-
asson frá Þingeyrum, er
ættaður var úr Bárðar-
dal, var mikill framfara-
maður, og hugkvæmur um margt eins og
kunnugt er. Hann hafði um þessar mundir
lokið búfræðinámi, og dvaldi þá um tíma
í Reykjavík. Hann gekkst þá fyrir því að
nokkrir ungir bændasynir af Suðurlandi
færu norður í Þingeyjarsýslu til að kynna
sér sauðfjárrækt og fleira. Það gáfu sig
fram fjórir bændasynir úr Árnessýslu, og
útvegaði Hermann þeim vistir í Bárðardal.
Þeir, sem til fararinnar völdust, voru þess-
ir: Guðmundur Lýðsson á Fjalli á Skeið-
um, Sigurður Sigurðsson frá Langholti
(síðar ráðunautur), Jón Oddsson frá Há-
holti í Gnúpverjahrepp, og undirritaður.
Einnig útvegaði Hermann okkur styrk hjá
Hús- og bústjórnarfélagi Suðuramtsins;
mig minnir 20 krónur til hvers, og man ég,
er við faðir minn fórum að fá peningana
hjá Halldóri Friðrikssyni, sem var formað-
ur félagsins, að mér þótti hann nokkuð
hryssingslegur.
Við fórum svo norður. Lentum við Jón
Oddsson á Mýri í Bárðardal, en hinir á
Stóru-Völlum. Voru allir eitt ár þarna,
nema ég var tvö ár. Fór ég aftur suður
síðari hluta sumars 1888. Kom faðir minn
þá norður með hesta okkar Jóns Oddsson-
ar, því að hann var enn fyrir norðan.
Gnúpverjahreppsmenn höfðu beðið mig að
útvega sér fyrir norðan nokkrar kindur til
kynbóta, og koma með, er ég kæmi suður.
Við keyptum svo 70 kindur og lögðum af
stað með þær suður yfir Sprengisand. Við
fórum þá í Nýjadal og vorum þar dag um
kyrt. Smöluðum við leit þessa fyrir norðan-
menn. Fundum 5 lömb að norðan og 7 úr
Holtum, og rákum allt suður. Mjög vill
fé verða sárfætt á þessari leið, einkum
hrútar, og urðum við að búa til skó handa
sumum þeirra, og með því móti komust
þeir af sandinum. Svo bar ekkert sögulegt
til, fyrr en við komum að Tungná, þá vildi
það til, er við höfðum náttstað fyrir innan
ána, að við töpuðum nokkrum kindum.
Ekki var farið að smala afréttinn og því
vont að leita. Vissum við líka, að Holta-
menn voru að fara í fjallaferðina, og
myndu þeir finna kindurnar. Enda reynd-
ist það svo, þeir komu með þær, utan dilká
tveggja vetra, sem ég átti. Sáu þeir hana
innarlega á afréttinum, en töpuðu henni
aftur. I seinna safni fannst hún ekki. Um
veturinn fékk ég bréf að norðan, og þar
var mér sagt, að ærin væri komin norður
að Mýri í Bárðardal. Fannst hún í byrjun
janúar fremst á tungusporði, sem mynd-
ast, þar Sem Mjóadalsá rennur í Skjálf-
andafljót. Var ærin viktuð, þegar hún
fannst og vóg 96 pund. Nú var hún lamb-
laus, en um vorið, þegar smalað var til
rúnings, kom útigengin gimbur með marki
mannsins, sem ærin var frá, og hefir það
víst verið gimbrin mín, en ég gat ekki
sannað það, því að ég var ekki búinn að
auðkenna hana neitt. Ég hefi verið fjöl-
orður um þetta, því að það eru víst ekki
dæmi til, að kind hafi farið eins langa leið,
og yfir annað eins hagleysi til að leita
uppi átthagana.
Ég fór svo norður aftur næsta ár,
og var í kaupavinnu á Mýri í Bárðardal
um sumarið. Fóru þá fleiri ungir menn úr
Hreppum norður. Þá voru ekki margar
leiðir opnar fyrir sveitapilta til að skoða
sig um í heiminum; að fara norður í land
var það langmesta, sem hægt var að hugsa
til, og var það þó mjög sjaldgæft að sveita-
menn af Suðurlandi færu norður í kaupa-
vinnu. Þeir, sem fóru slíkar ferðir, voru
oftast með töluvert af hestum, einkanlega
á suðurleið; maður hafði stundum hesta-
kaup, og tók einnig hesta upp í kaupið,
og braskaði með, þegar suður kom. Um
haustið urðum við samferða þrír suður
Sprengisand. Hinir voru Ingimundur Bene-
diktsson í Kaldárholti og Guðmundur í
Dalbæ, báðir mestu beljakar og karlmenni.
Hrepptum við þá úrkomu mikla (slyddu)
á Sandinum, og þegar við komum að Þjórs-
árkvíslum voru þær mjög miklar, og eftir
allmikið drasl sáum við okkur ekki fært
að geta komizt yfir í Arnarfell. Tókum
við það þá til bragðs að reyna að komast
fyrir kvíslarnar á jökli. Gekk það ágæt-
lega, en er þó sjaldan fært fyrir hesta.
Við tjölduðum svo í Arnarfelli og vorum
þar um nóttina. Næsta morgun var orðið
heiðskírt, og komið frost og allur vöxtur
hlaupinn úr kvíslunum. Gekk svo ferðin
vel eftir þetta. (I 8. árg. Nýrra félagsrita
1848 er fróðleg lýsing á þessari Sprengi-
sandsleið eftir séra Magnús Gíslason).
Góður vetur.
Ég ætla að skjóta hér inn í frásögn af
einkennilegri Sprengisandsferð, sem Jón
Ingjaldsson á Mýri sagði mér frá. Sú ferð
átti sér stað veturinn 1856. Vetur þessi
var annálaður fyrir milda
veðráttu. Var jörð lengst
af snjólaus og klakalaus,
og gekk fé víða úti sjálf-
ala.
Sumarið áður hafði
gengið skæð hundapest-
á Norðurlandi, svo að til
vandræða horfði með
f járhunda. Tóku Bárðdælingar þá það ráð
að senda menn suður í Hreppa til að út-
vega hunda. Þeir voru þrír, sem til ferðar-
innar réðust, og var Jón Ingjaldsson einn
þeirra.
Það var seinni part Góu, er þeir lögðu
af stað. Þeir voru með sleða, og komust
með hann suður yfir Sand, en þá var svo
snjólaust, að þeir urðu að skilja hann eftir.
Þeim varð all vel til með að fá hundana.
Sérstaklega nefndi Jón Gest á Hæli (eldri
Gest), sem hefði verið þeim hjálpsamur.
Eitthvað fengu þeir í Rangárvallasýslu af
hundum. Þeir fóru yfir Þjórsá í byggð og
fengu fylgd og ferju inn yfir Tungná. Illt
hafði verið að komast af stað með hund-
ana. Fluttu þeir suma í laupum, og svo
á klökkum inn að Tungná, en úr því fóru
þeir að elta. Ég man ekki, hvað þeir voru
margir, — eitthvað milli 10 og 20. Nokk-
uð hlánaði meðan þeir félagar voru fyrir
sunnan, og hljóp í fannir á Sandinum á
leiðinni norður.
Til marks um það, hvað tíðln hafði verið
góð, sagði Jón Ingjaldsson mér, að meðan
hann var í ferðinni hefði verið byggð f jár-
hús og hlöðutóft á Mýri (Gísli Vigfússon,
sem var uppalinn á Reykjum á Skeiðum,
sagði, að ekki hefði verið gefið þar full-
orðnu fé þenna vetur. Þá var þar gott
sauðland, en eyðilagðist síðar af sandfoki,
þó að nú hafi verið nokkur bót á því ráð-
in).
Síðasta norðurferðin.
Þá kem ég að síðustu ferð minni yfir
Sprengisand, sem átti sér stað fyrir rétt-
um 20 árum. Tildrög þeirrar ferðar voru
þau, að Þórður Flóventsson, sem var víða
kunnur hér á landi fyrir áhuga sinn og
ferðalög viðvíkjandi silungaklaki, þurfti að
fara norður til að sækja fé sitt og séra
Erlendar, sonar síns, sem þá var orðinn
prestur í Odda á Rangárvöllum. Þórður
hafði lengi búið í Svartárkoti í Bárðardal,
en var nú fluttur að Odda til séra Erlend-
ar, sonar síns. Þórður hafði aldrei farið
Sprengisand, og þurfti því að fá með sér
kunnugan mann, en þá var ekki völ á nein-
um, sem kunnur var leið þeirri, sem farin
er með fé yfir Sandinn, nema mér. Ég bjó
um þetta leyti í Kálfholtshjáleigu í Holt-
um. Kom Þórður seint í ágústmánuði út
eftir að finna mig og biðja mig að koma