Vikan - 10.06.1948, Blaðsíða 7

VIKAN, nr. 24, 1948
7
IMyndir barna

66
Framhald. af bls. 3.
námið og sjálfsvitundin, en
markmið menntunar á að vera,
að sjálfsvilji og hæfileiki til að
njóta, fái að lifa áfram og þrosk-
ast á þessu skeiði mótunar.
Síðan á endurreisnartímabil-
inu hefur evrópsk list verið á
stigi ungæðislegrar ástríðu á
þekkingu, vísindum og siðgæði.
Ef til vill er hún nú reiðubúin
af hef jast á nýtt stig frumrænn-
ar sameiningar, sem er ofar öll-
um hugmyndum um gott og illt
— stig, sem sameinar töfraheim
barnsins og þroskaða vitund
hins fullorðna manns — í ætt
við þá list, sem skapaði pýra-
mídana.
Nútímalistamenn hafa oft við
tilraun sína til að finna aftur
rætur listar sinnar leitað til
barnanna, sem tjá sig heil og
óskipt, en ekki til hálfs, með
heilanum eingöngu. Það, sem
stóð listinni fyrir þrifum á öld-
inni sem leið, var ekki svo mjög
skortur eða misnotkun á sköp-
unarmættinum, heldur miklu
fremur ofnotkun á hugsun
(kryddaðri siðferðisprédikun-
um), á kostnað tilfinninga og
þekkingar. Bamið notar algild,
frumstæð tákn einmitt af því,
að þekking þess er lítil og hug-
ur þess ómótaður. Það er eins
og öll verund þess sé samþjöpp-
uð í hinni einföldu, myndrænu
tjáningu þess — persónu, húsi,
borg; það brestur ekki kjark
til að sýna alheiminn með ein-
földu tákni.
Böm hafa næma skynjun og
tjá hana á einfaldan hátt, því
að þau vita raunverulega mjög
lítið. Fullorðinn maður veit svo
mikið, að þekkingin raskar
skynjun hans á hlutunum sem
heild; þekking hans myndar
einskonar brynju utan um
skynjun hans, og til þess að tjá
sýn sína, verður hann að rjúfa
þessa brynju og finna sýninni
einfaldara form.
Þegar ég var barn, spurði ég
eitt sinn gamian sjómann,
hvernig hann gæti alltaf vitað,
hvernig veðrið yrði. Hann sagði:
..Ég veit ekki mikið, en það, sem
ég veit, það veit ég.“ Þessi teg-
und þekkingar eða hugsýni fæst
með því, að samsamast fram-
vindu náttúrunnar, án þess að
raska henni.
Saga um Paul Klee skýrir
þetta. Þegar Kleé átti heima í
Diisseldorf, hafði hann lítinn
garð, sem hann ræktaði í sveppi.
Nágranni hans sá, að hann tíndi
aldrei sveppina og ályktaði af
því, að hann kærði sig ekki um
þá, og dag nokkurn tók hann
nokkra sveppi í matinn handa
sér. Daginn eftir var kominn
miði við hvern svepp og stóð á
þeim: „Góði, láttu mig vera.“
Nágranninn varð vandræðaleg-
ur og baðst afsökunar. „Ég hélt
þér kærðuð yður ekki um þá,“
sagði hann. „Jú,“ sagði Klee,
„ég hef yndi af að sjá þá vaxa
og rotna.“
I sérhverri góðri mynd er líf-
rænt vaxtarmegn, sem er fólg-
ið í verkunum efniviðar og hug-
myndar málarans hvort á ann-
að. Fullorðnum tekst sjaldan að
ná þeim frjálsleik í niðurröðun
og ferskleik í litavali, sem ein
kennir mynd barnsins. Það eru
þessir eiginleikar samfara
þroskaðri leikni og heilsteypt-
um persónuleika, sem skapa hið
bezta í nútímalist.
Það eru margir ónotaðir
möguleikar í myndum barna. Við
skulum athuga nokkra þeirra
frá tveimur hliðum — með hlut-
lægri rannsókn á eðli barnsins,
og huglægri rannsókn á barn-
inu í manninum.
Þegar við höfum unun af
börnum og verkum þeirra, er
það ekki lengur út frá því til-
finningasjónarmiði, að hér sé
um að ræða blessaða sakleys-
ingja að leikum. Við vitum nú
með vissu, að á bernskuárunum
mótast ekki aðeins skapgerð
einstaklingsins, heldur einnig
framtíð mannkynsins. Af hegð-
un barnsins má ráða hina blund-
andi möguleika mannkjmsins.
Susan Isaacs orðar þetta svo
í bók sinni Vitsmunaþroski ung-
barna: „Vitsmunaþroski birtist
í sálrænu samhengi; en þetta
samhengi er gætt fjaðurmagni
og hreyfanleik lifandi fram-
vindu, ekki rígskorðað í form
rökvíss kerfis . . . mismunandi
tegundir athafna taka fyrir-
hafnarlaust við hvor af annarri,
leikur barnsins að ,,látast“ get-
ur á hverri stundu breytzt í
raunsæja spurningu.“
Öll börn teikna og bera í sér
vísi að listamanni og skáldi. Því
miður er menntun enn að mestu
fólgin í kerfisbundnum boðum
Það er gott, þegar framkvæmdir
fólks miða að þvi að þjóna mörg-
um nytsömum málefnum í einu. Svo
'er um bamaleiksýningar Kvenfélags-
ins Hringurinn á leiknum „Grámann“
eftir Drífu Viðar, en þegar þetta er
ritað hefir hann verið leikinn þrisvar
sinnum við húsfylli í Austurbæjar-
bíó í Reykjavik og búist við, að enn
verði hann a.m.k. leikinn tvisvar í við-
bót og ekki talið ólíklegt, að sýningar
á honum verði aftur teknar upp i
haust.
1 fyrsta lagi er Kvenfélagið Hring-
urinn ákaflega nytsamt félag, sem
meðal annars hefir það stórfellda
hlutverk á stefnuskrá sinni að koma
hér upp barnaspítala, sem afar brýn
þörf er á, og rennur ágóði af
þessum barnaleiksýningum í barna-
spítalasjóðinn. 1 öðm lagi er mjög
gott að gefa bömum bæjarins kost
á skemmtunum við hæfi þeirra, því
að ekki er of mikið gert fyrir all-
an þann sæg af bömum, sem eru í
þessum bæ. 1 þriðja lagi læra þau að
skilja og meta leiksýningar og i
f jórða lagi hafa bömin, sem taka þátt
i leiksýningunni, undir stjóm kunn-
áttumanns á þessu sviði, gagn af því
að hafa fengið þetta tækifæri til
að þjálfa sig við slika starfsemi.
Öllum aðilum þessara sýninga ber
því að þakka og styðja þá í starf-
seminni.
Leikritið er gert eftir æfintýrinu
um Grámann, en það er í þjóðsög-
Framhald á bls. 15.
Karlinn (Valur Gústafsson) og kerl-
ingin (Anna Stína Þórarins).
Kóngurinn (Ingibjörg Stephensen) og drottningin (Klara Óskarsdóttir).
og bönnum, í stað kerfisbund-
innar þróunar, og barnið missir
sjónar á upprunalegustu eigin-
leikum sínum. En veikt bergmál
þeirra verður þó eftir, og ef
barnið fæst við skáldskap eða
málaralist eftir að það er orð-
ið fullvaxið, er þetta bergmál
dýrmætasta eign þess. Því ein-
lægar sem rpaðurinn leitast við
að tjá þennan kjarna sjálfs sín,
sem þegar bezt lætur getur verið
algildur, þeim mun meir mun
hann verða knúinn til að ausa
úr nægtabrunni endurminning-
anna frá bernskurárunum.
Einkenni listamannsins er, að
hæfileiki hans til að undrast og
leika sér vex með auknum þroska.
Þegar hann þroskast og öðl-
ast skilning á þeim leyndardóm-
um, sem rugluðu hann í bernsku,
finnur hann æ fleiri leyndar-
dóma í þeirra stað. Það eru
vissulega ný rannsóknarefni í
lífi mannsandans, og nýir
þroskamöguleikar; sérhver okk-
ar hefur sitt eigið svið til að
hagnýta og sérhver okkar verð-
ur að finna sína eigin aðferð til
rannsóknar og tjáningar. Mikil-
vægast af öllum er, að innsæi og
sjálfstraust glatast ekki á náms-
árunum, og að sífellt sé stuðl-
að að samræmdum þroska huga
og handar, anda og líkama.
List er ekki innsæi eitt sam-
an, og ekki heldur tjáning ein
saman; hún er rannsókn. Hún
er ekki eitthvað, sem beri að
notfæra sér, miklu frekar er hún
eitthvað, sem lætur veggi alls
heimsins leysast upp. Slíkt geta
börnin; og því meira sem við
málum, því meira mun barnið
í okkur láta til sín taka.