Menntamál - 01.10.1945, Blaðsíða 5

MENNTAMÁL
155
legra framfara, sem olli byltingu í atvinnu og lífsháttum
þjóðar, er um aldir hafði setið í sama farinu, verið ör-
snauð og kúguð, en tiltölulega auðug af mörgum andleg-
um verðmætum. Fræðslulögin voru sett af brýnni þörf
þjóðfélags, sem þurfti að taka stökk frá miðaldalegu
ástandi á mörgum sviðum, til þess að verða hlutgengt
meðal menningarþjóða, sem áttu langa tæknilega þróun í
atvinnuháttum að baki, og nauðsyn var á, að breytingin
til hlutgengisins yrði á sem skemmstum tíma.
Fræðslulögunum virðist í upphafi hafa verið tekið mis-
jafnlega. Þar sem kauptún voru í myndun er svo að sjá,
að mörgum forráðamönnum hafi verið nauðsyn skóla-
fræðslunnar augljós og þeir horft til hennar með meiri
bjartsýni og trú en oft hefur gætt síðar. Víða í kauptún-
um var brugðizt vel við og jafnvel höfðinglega, skólahús
voru reist af myndarbrag, sé tillit tekið til þeirra tíma,
og til þeirra ætlað það fyllsta, sem þá var heimtað af
áhöldum og gögnum.
Víða í sveitum virðist fræðslulögunum hafa verið tekið
af meira tómlæti, en sums staðar þó með nokkrum skiln-
ingi. Margir munu hafa átt erfitt með að átta sig á þörf
breyttra fræðsluforma og nauðsyn þess að eyða til þeirra
nokkru fé. Einstaka menn munu og hafa litið lögþvingun
fræðslulaganna sem eina af þeim plágum, sem yfir land
þetta hefur gengið.
Um aldir hafði íslenzk alþýðufræðsla hvílt að langmestu
leyti á heimilunum og mörg þeirra verið gjöful í þjóð-
legum fræðum, en voru þess ekki umkomin að annast þá
nauðsynlegu og hagnýtu fræðslu, sem krefjast varð með
breyttum háttum. Þess vegna varð hjálp skipulagðrar
skólafræðslu nauðsynleg.
Það má vera, að eitthvað af þjóðlegu uppeldi og fræðslu
heimilanna hafi farið forgörðum í umróti breytinganna
og skólarnir enn ekki getað bætt það upp í nýrri mynd.
Sagnir og ævintýri, kvæði og þulur kvöldvakanna voru