Heima er bezt - 01.05.1952, Síða 13

Nr. 5
Heima er bezt
141
virðist óþarfi, og getur þar að
auki haft ýms vandkvæði í för
með sér.
Ættarnöfn virðast hér á landi
ekki aðeins óþörf, heldur jafn-
vel skaðleg, þar sem þau geta
komið til leiðar misskilningi og
réttaróvissu. Vilji menn samt
taka upp slík nöfn, fyrir for-
dildar sakir, virðist sanngjarnt,
að menn borgi ríflegan nafn-
bótarskatt, eins og einnig virð-
ist ástæða til að selja leyfið til
að taka upp ættarnöfn nokkuð
dýrt.“
Flutningsmaður bendir einnig
á það í greinargerð sinni, að sá
siður sé forn og rótgróinn hér
á landi, að kenna sig við föður
sinn eða móður. Hafi hann áður
verið algengur um öll Norður-
lönd, en þó íslendingar einir
hafi haldið honum eftir, eins og
þeir einir hafi varðveitt þá
tungu, sem áður var töluð um
öll Norðurlönd, virðist engin
ástæða til að leggja hann niður
og taka upp ættarnöfn í stað-
inn.
Frumvarp þetta dagaði uppi
og var aldrei borið fram aftur,
enda sat flutningsmaður ekki á
fleiri þingum. Var nú hljótt um
ættarnafnamálið um skeið, en
þó fjölgaði þeim smám saman,
sem tóku upp ný ættarnöfn. Fór
nú að brydda á því, að menn
völdu sér ættarnöfn af íslenzk-
um stofni, en misjafnlega ís-
lenzk að blæ, og var stofninn
ýmist heiti á manni, stað eða
hugmynd. Oftast var gripið til
staðarnafna. Menn kölluðu sig
Arnfjörð, Borgfjörð, Eyfjörð,
Hörgdal, Lyngdal, Reykdal og
þar fram eftir götunum.
Ekki komst þó ættarnafnamál
ið verulega á dagskrá aftur fyrr
en árið 1908, en þá hófust um
það allmiklar og eftirminnileg-
ar deilur, sem nú skulu raktar
nokkuð.
í öðru hefti Skírnis 1808 birt-
ist ritgerð um ættarnöfn, sem
vakti ekki alllitla athygli. Höf-
undurinn var ungt skáld, Guð-
mundur Jónsson, er nú tók sér
ættarnafnið Kamban, eins og
fram kemur að greinarlokum.
Kamban var um þessar mundir
kornungur maður, vart tvítugur,
en kappsfullur, framgjarn og
stórhuga. Hann kveður sér nú
hljóðs, þar sem hann segist vera
kominn að þeirri niðurstöðu, að
almenn upptaka ættarnafna á
íslandi sé ekki aðeins réttlæt-
anleg, heldur eðlileg og sjálf-
sögð. Hinn forni landssiður, að
kenna mann til föður síns, verði
að teljast algerlega úreltur og
ljóst vitni þess, hve íslendingar
hafi verið einangraðir og miklir
kotungar. Nafngiftakerfið sé úr-
elt og beri ekki vott um neitt
annað en afdalahugsunarhátt
og menningarskort. Túlkar hann
skoðun sína af mikilli mælsku
og færir fram allt það, er hann
má, ættarnafnakerfinu til gild-
is. Skal ég nú reyna að rekja
höfuðröksemdir Kambans, en
verð þó að fara mjög fljótt yfir
sögu. Kamban segir í upphafi
máls sins:
„Flestir þeir menn, sem ég hef
séð eða heyrt minnast á ættar-
nöfn og eru þeim mótfallnir,
hafa rennt þeirri meginstoð
undir málstað sinh, að þau fari
í bág við fornan landssið. Vér
viljum halda því áfram, segja
þeir, að kalla íslenzka syni og
dætur föðurnafni sínu. Hér eft-
ir eins og hingað til. Það og ekk-
ert annað er þjóðlegt.
Já, þjóðlegt er það. Ég er þeim
alveg samdóma um það. Það er
jafn þjóðlegt á íslandi nú eins
og það hefur einu sinni verið í
öllum löndum. Það er jafn ís-
lenzkt í dag og það var enskt eða
þýzkt fyrir mörgum öldum. En
annað en ættarnöfn þekkist ekki
nú orðið með öllum mennta-
þjóðum heims, nema þá með
þeim hluta þjóðar, sem skemmst
er á veg kominn í menningar-
áttina. Hún hefur hvergi stoð-
að, mótbáran sú, að ættarnöfn
væri ekki þjóðleg. Og hún stoð-
ar ekki heldur hér.“
Eftir að höfundur hefur. bent
á nokkur önnur atriði, sem hann
telur ættarnöfnum til gildis, m.
a. það, að þau útrými að mestu
eða öllu leyti uppnefnum, neld-
ur hann áfram máli sínu á þessa
leið:
„Ég býst ekki við, að allir þeir,
sem verið hafa mótfallnir ætt-
arnöfnum hingað til, láti nú af
skoðun sinni fyrir þá sök, að hér
hafi komið fram rök í málinu.
— En ég býst við öðru. —
Ég býst við því að allir sjái, að
það 'er ekki til neins að spyrna
lengur móti broddunum. Og það
sjá þeir af allt öðru. Þeir sjá það
af því, að þeim er óðum að
fjölga, sem hér taka upp ættar-
nöfn. Nærri því hver embættis-
mannskona hér í bæ, og margar
konur aðrar, hafa tekið upp
nöfn manna sinna, ættarnöfn,
ef þeir hafa átt sér þau, annars
föðurnöfn þeirra . . . . Ég skal
taka til dæmis allar danskar
konur, sem hingað giftast. Það
er farið svo með nöfn þeirra
flestra, að þær eru nefndar
„synir“ tengdafeðra sinna, — af
því að engin ættarnöfn eru til.
Og það er ekki nema von, mönn-
um hefur ekki verið bent á ann-
að ráð.
Ég þekki fá óspillt íslenzku-
eyru, sem það hneykslar ekki,
þetta sonar-nafn kvenna. Það er
að misþyrma tign og eðli hverr-
ar tungu, að láta orð merkja allt
annað eða gagnstætt því, sem
þau merkja áður að allra vit-
und. Ef fjölda af jafn rökröng-
um orðum og sonar-nafnið er á
konum, er leyfð landganga í
málið, þá er það eitt kappnóg til
að spilla því.
Nú er sægur óskyldra karla
og kvenna, sem nefna sig Jóns-
son. Ef ekkert er að gert, verð-
ur þá ekki farið t. d. að nefna
konu einhvers Einars Jónssonar
frú Einar Jónsson, að útlendum
sið, til þess að menn viti við
hverja frú Jónsson er átt?
Sveitamenn, sem ekki þekktu til
þess arna, mundu halda, að ver-
ið væri að skopast að þessum
vesalings Einari Jónssyni, það
væri hann, sem væri kallaður
frú! En úr því að sonarnafn
kvenna er komið á, þá er ör-
skammt á milli hins, að farið
væri að nefna þær fullu nafni
manna sinna. Og þá er smiðs-
höggið rekið á.
Mér koma í hug ráð til þess
að varðveita tunguna frá þess-
um nöfnum og öðrum eins; því
er það, að ég rita þessar línur.
Og fýrsta ráðið er þetta: Vér
eigum að koma hér á ættarnöfn-
um.
Deilan á ekki að vera um það,
hvort vér eigum að taka upp
ættarnöfn. Hún á að vera um
valið, ef hún er nokkur.