Heima er bezt - 01.05.1952, Síða 25

Nr. 5
Heima er bezt
153
■vera almennt viðurkennt, enda
reiddust ýmsir Jónasi fyrir
þann dóm. Þó má segja fulltrú-
um gamla tímans það til hróss,
að þeir viðurkenndu Jónas strax
sem mikið skáld, enda þótt þeir
gætu ekki fyrirgefið árás hans á
Sigurð Breiðfjörð, og gætu hinar
vígreifu bókmenntahetjur nú-
tímans nokkuð lært af því.
Raunsæisstefnan barst hingað
til landsins með tímaritinu
„Verðandi", sem þeir Gestur
Pálsson, Einar Hjörleifsson
Kvaran, Hannes Hafstein og
Bertel E. Ó. Þorleifsson gáfu út
árið 1882. Raunsæisstefnan átti
formælendur fáa hér á landi í
fyrstu, þar sem flest eldri skáld-
in voru í andstöðu við hana. Hin
ungu skáld, sem hneigðust að
henni, höfðu þó ekki í hyggju
að láta undan þeirri tregðu, sem
mætti þeim, heldur gengu fram
til sóknar. Hinn 14. jan. 1888
héit Hannes Hafstein fyrirlest-
ur „um ástand íslenzks skáld-
skapar nú á tímum“. Þjóðólfur
segir svo frá fyrirlestrinum þ.
20. s. m.:
„Fyrirlestur um ástand ís-
lenzks skáldskapar nú á tímum
hélt cand. jur. Hannes Hafstein
14. þ. m. Hann talaði fyrst um
hin núlifandi skáld vor, Grím
Thomsen, Benedikt Gröndal,
Steingrím Thorsteinsson og
Matthías Jochumsson; sagði að
það væri að vísu margt gott í
kvæðum þeirra, en fann þó sitt
að hverjum; þótti Matthías taka
hinum fram; talaði hlýlega um
Jón Ólafsson, sömuleiðis Gest
Pálsson fyrir Kærleiksheimilið,
hnjóðaði í sögur Jónasar Jónas-
sonar, sem mundi sjálfsagt telja
sig „realista“, en það þyrfti
meira til þess en að taka út-
skriftir úr hreppsnefndarbók-
um. Yfir höfuð voru þessir dóm-
ar lauslegir og sannanalitlir,
eins og geta má nærri, því að
það er ekki hægt að taka fyrír
svo marga menn og dæma verk
þeirra með skýrum rökum á fá-
einum mínútum.
Hann sneri sér síðan að aðal-
efni fyrirlestursins; talaði um
að ljóðagjörð væri lögst í dá hér
á landi, nema erfiljóð og graf-
skriftir, og hvorttveggja næsta
vesalt og fátæklegt. í síðari
hluta fyrirlestursins talaði hann
um hvers vegna þetta væri svo.
Um það mætti koma með ýmsar
tilgátur, svo sem að það væri
eigi hlúð nógu mikið að skáld-
unum; nú væri eigi eins góð
samvinna á milli þeirra og
stundum hefði verið áður, og
litlar sem engar hreyfingar
væru hjá þjóðinni. Þetta gæti
þó eigi verið aðalástæðan, því
að skáldin syngja oft nýjar
hreyfingar inn í sína eigin þjóð.
Aðalástæðan mundi vera, að
gömlu hugmyndirnar, sem skáld
vor hafa dýrkað og kveðið um,
hugmyndir um þjóðerni og þjóð-
arfrægð, væru úr gildi gengnar,
en hagur einstaklingsins í þeirra
stað orðinn efst á blaði, að rann-
saka mein einstaklinganna, til
þess að þau yrðu læknuð, gera
þá sem sterkasta og gefa þeim
kost á að nota krafta sína sem
bezt, — það væri orðið efst á
dagskrá í heiminum fyrir utan
oss. Skáld vor hefðu veður af
þessu og létu því ekki til sín
heyra.
Fyrirlesturinn var vel og á-
heyrilega fluttur og vel sóttur.
Á undan og eftir fyrirlestrin-
um söng tannlæknir Nickolin
nokkur lög „solo“, og þótti tak-
ast vel“.
Það var að vonum, að hinn
helzti fulltrúi eldri stefnunnar
(rómantíkurinnar) Benedikt
Gröndal, léti ekki ádeilu Hann-
esar Hafstein ósvarað. Þjóöólf-
ur segir svo frá þ. 10. febrúar
s. á.: „Hinn 4. febrúar hélt Bene-
dikt Gröndal fyrirlestur, að
nokkru leyti út af fyrirlestri
Hannesar Hafstein (hinn 14.
janúar), sem hafði talað um
hnignun íslenzks skáldskapar og
kennt því um, að of mikill þjóð-
ernisátrúnaður hefði átt sér
stað hér, og hefði það eyðilagt
skáldskapinn; sömuleiðis hafði
hann sagt, að hér væri enginn
þjóðvilji, og yfirhöfuð lagt mjög
harðan dóm á núlifandi skáld,
að undanteknum Matthíasi og
náttúrlega sjálfum sér og sínum
flokki. Eftir tilmælum nokkurra
manna talaði B: G. um þær
stefnur andans, sem nú er einna
mest um talað, nefnilega Ideal-
ismus, Realismus og Rómantik,
og sýndi, að allt þetta er sam-
einað í öllum skáldskap, en eng-
inn maður getur verið eintómur
Idealisti, né eintómur Realisti.
Hann talaði og um Atheismus
(guðleysi), sem er alloft samfara
Realismus. Hann lýsti hinu
rómantíska eðli i skáldskapnum
yfirhöfuð og sýndi fram á, að
það væri ekki nýtt, heldur hefði
átt sér stað frá alda öðli og væri
mönnum meðfætt. Flest eða öll
íslenzk skáld væru rómantísk
skáld, og það væri einmitt þeirra
ágæti; það hefðu þeir erft frá
fornöldinni og ekkert lánað frá
útlöndum að neinu ráði. Hann
rakti og skoðanir manna og til-
finningar á föðurlandinu frá
fornöld og fram á vora daga og
svaraði Hannesi þannig, að sú
deyfð, sem nú ætti sér stað hér
(sem raunar ætti sér einnig
annars staðar stað og hefði oft
átt sér stað víða um heim) kæmi
einmitt af skorti á þjóðernistil-
finningu (eða „þjóðernis-átrún-
aði“ eins og Hannes kallaði það).
og hinu núverandi pólitíska
ástandi hér á landi . . . .“ Síð-
an rekur blaðið nokkru nánar
efni fyrirlestursins, en óþarft er
að taka það upp hér, þar sem
hann hefur verið gefinn út í
heild og er væntanlegur í hinu
nýja Ritsafni Gröndals. í sama
blaði Þjóðólfs er getið urrr«fyrir-
lesturinn, í fréttadálkinum, á
þessa leið: „Fyrirlestur Gröndals
var haldinn í Good-Templara-
húsinu, húsið alveg fullt af á-
heyrendum, og margir urðu frá
að hverfa, sem ekki komust að.
Fyrirlesturinn var áheyrendum
til mikillar skemmtunar, enda
var hann fluttur með hinu al-
kunna fjöri og fyndni ræðu-
mannsins“.
ísafold gagnrýndi nokkuð fyr-
irlestur Gröndals, og spunnust
út af því deilur nokkrar, sem
nánar verður vikið að í næsta
blaði Heima er bezt.
Blaðaummæli þau, sem birt
hafa verið hér að framan, sýna,
að almennur áhugi hefur verið
á skáldskap og skáldskapar-
stefnum i Reykjavík á þessum
árum. Munu og margir úti um
sveitir landsins hafa fylgzt af
áhuga með hólmgöngu þeirra
skáldanna í blöðunum.