Heima er bezt - 01.12.1964, Blaðsíða 2

Þegar breytt var fyrirkomulagi Latínuskólans í Reykja-
vík fyrir rúmri hálfri öld, er mælt að rektor skólans hafi
haft þau ummæli, að nú væri verið að útskrifa síðustu
menntuðu stúdentana þaðan. Var þó meginþáttur breyt-
ingarinnar sá, að í stað fornmálanna voru nýju málin lát-
in setjast í öndvegi. Og sá andi lifði furðu lengi. A skóla-
árum mínum minnist ég þess, að einn kennaranna lét
þau orð falla við okkur, sem í máladeild sátum, að hægt
væri þó að tala við okkur sem menntaða menn, en ekki
stærðfræðideildarnemendurna, sem lærðu þá nær enga
latínu. Svo lengi réð sá hugsunarháttur, að latínan ein
væri aðalsmerki hins menntaða manns, hitt þótti þeim
mönnum ekki menntunarskortur, þótt stúdentinn þekkti
ekki mun á þorski og síld, eða vissi frumatriði þeirra
lögmála, sem hfinu stjórna í lifandi líkömum.
Þótt þessi viðhorf hafi að vísu breytzt verulega síðan
þetta var, þá er skólakerfi vort allt enn um of undir hin-
um fornu merkjum. Enn sem fyrri er megináherzlan
lögð á málfræði og sagnafróðleik, en raunvísindi sitja
á hakanum.
Ekki er þetta þó að öllu leyti sök kerfisins, að minnsta
kosti ekki á hinum lægri stigum skólakerfisins. Stærð-
fræðin, sem er nauðsynleg undirstaða raunvísindanáms
á flestum sviðum, hefur sætt þeim örlögum að verða
eins konar skólagrýla líkt og latneskur stíll fyrrum.
Vafalaust er geta nemenda til stærðfræðináms misjöfn,
mun misjafnari en til málanáms, en fáir eru þó þeir, sem
á annað borð geta stundað nám í framhaldsskólum, sem
•ekki gætu náð nokkrum þroska í stærðfræði, ef ekki
væri þegar í öndverðu unnið markvíst að því að skipta
mönnum þar í sauði og hafra, og fyrir hendi væri sam-
eiginlegur vilji nemenda og kennara. Og ófarnaður
margra nemenda í stærðfræði á rót sína að rekja til
rangrar byrjunar og þess, að þeim hefur ekki í upphafi
verið sýnd næg athygli.
Um eðlis-efnafræði og náttúrufræði gegnir að nokkru
líkri sögu. Enda þótt þeim fræðum sé ætlað nokkurt
rúm í námsskrám framhaldsskólanna, þá hafa þær grein-
ar verið hornrekur á ýmsa lund. Oft á það rót sína að
rekja til þess, að menn hafa ekki verið til að kenna þessi
fræði, sem haft hafa næga kunnáttu eða áhuga í þeim.
Þá hefur og skólana skort flest það, sem nauðsynlegt
má teljast af kennslutækjum til þess að kennslan megi
fara vel úr hendi. Náttúrufræðinni er skólatíminn einn-
ig fjötur um fót, þar sem kalla má ókleift að fara með
nemendur námsferðir eða út í náttúruna að vetrarlagi.
Gæti í því efni vel komið til greina, að kenna verulegan
þátt þeirra fræða í námsskeiðum vor og haust. Þá hef-
ur og nokkru valdið um vanrækt þessara fræða hin næst-
um ofsatrúarkennda dýrkun Islendinga á bókmenntum
og málfræði. Fjarri sé mér að amast við slíkum fræð-
um, en ofmikið má að öllu gera, en sá tími er liðinn, að
slíkt séu undirstöðu fræði í menntun þjóðanna.
I fyrstu grein minni drap ég á að menn óttuðust að
tæknimenntunin og raunvísindin kipptu brott einhverju
af siðrænum þrótti skólanámsins, og skal nú nánar að
því vikið. Elöfuðkostur latínunáms hefur löngum ver-
ið talinn rökvísi málfræðinnar og að hún væri þungt
nám. Ekki fæ ég séð að rökvísi latneskrar málfræði eða
málfræði yfirleitt sé á nokkurn hátt siðrænni eða þroska-
vænlegri en reglur stærðfræði og eðlisfræði og lögmál
hinnar lifandi náttúru, og seint fæ ég skilið, að mál-
fræðilestur og jafnvel það sem kallað eru bókmenntir,
gefi mönnum meiri siðferðisþrótt eða andlegan þroska
en skoðun náttúrunnar umhverfis oss bæði lifandi og
dauðrar. Lífið sjálft með öllum þess undrum og dá-
semdum knýr oss flestu fremur til umhugsunar og að-
dáunar. Annað mál er það, að mjög hlýtur það að verða
komið undir þeim mönnum, sem við þessi fræði fást og
kenna þau, hversu þroskandi þau reynast, en slíkt á við
um hvaða námsgrein sem er. Það er ef til vill ekki svo
mikill vandi að berja tilteknum þekkingarskammti inn
í nemendur, en hitt er erfiðara að láta hana verða
frjóvgandi afl á skaphöfn og athafnir nemandans. Og
kemur þá að því, hvort ekki sé um of einblínt á próf
og þekkingu í skólakerfi voru, og verður það síðar rætt.
Ég hef gert raunvísindin að umtalsefni. Um það verð-
ur ekki deilt að þau eru hin nauðsynlega undirstaða,
sem hver maður þarf að hafa til þess að geta unnið af
viti að atvinnu- og framleiðslumálum þjóðarinnar.Land-
búnaður, fiskiveiðar og iðnaður krefst allt þeirrar und-
irstöðu. Vitanlegt er, að hinir almennu framhaldsskól-
ar geta ekki unnið nema sáralítið þar að, en þeir geta
kennt stafrófið og opnað svolitla glufu inn í heim þess-
ara vísinda. Þar sem fram að þessu má næstum því frem-
ur segja, að þeir hafi lokað fyrir útsýnina þangað. Síð-
ar taka sérskólarnir við, og vér verðum að keppa að því
marki að háskólamenntaðir menn verði sem víðast að
starfi í framleiðslumálum þjóðarinnar, en til þess svo
megi verða, þarf að efla háskólann stórlega á sviði allra
raunvísinda.
Rektor háskóla vors ræddi nýlega um að hefja þyrfti
430 Heima er bezt