Heima er bezt - 01.12.1964, Blaðsíða 26

Spilasalur i San Francisco. Ný sumargjöf.
voru útgefendur fátækir, og létu sér mest umhugað að
flytja lesmál, 'pjóðinni til menningar og vakningar. Þeg-
ar Jón Sigurðsson hóf útgáfu Nýrra félagsrita, sem hann
gaf út í 30 ár frá 1841, mun honum í fyrstu hafa þótt
vænlegt til vinsælda ritinu að láta það flytja æviágrip
merkra Islendinga og láta myndir þeirra fylgja, ef kost-
ur væri. Hófst það í 4. árgangi ritanna með mynd og
æviágripi Finns Magnússonar prófessors. Lætur Jón Sig-
urðsson svo ummælt í lok æviágripsins: „Hverjum þeim,
sem ann fósturjörð vorri ætti að vera kært að sjá minn-
ingu frægra íslendinga á loft haldið, og mætti það verða
að meira gagni en margur hyggur, ef mynd þeirra væri
í hvers manns húsi.“ Er ljóst af því, að hann hefur með
þessu ætlað að vekja þjóðerniskennd Islendinga, og láta
myndir og æviágrip verða þeim til hvatningar. Síðar í
heftinu er auglýst eftir myndum frægra Islendinga, en
vitanlega voru ekki til myndir, nema af sumum þeirra.
Sjá má síðar, að Jóni hefur orðið nokkuð ágengt um
myndasöfnun. Ekki hélzt þó þetta nema í sex ár, og
fluttu Ný félagsrit þessar myndir: Finnur Magnússon,
prófessor, Stefán Þórarinsson, amtmaður, Magnús
Stephensen, yfirdómari, Jón Vídalín, biskup, Baldvin
Einarsson, cand. jur., og Hannes Finnsson, biskup. Vafa-
lítið hefur þetta tiltæki verið vinsælt. Myndirnar voru
steinprentaðar og vel gerðar. Mun ekki hafa verið ótítt
að taka þær úr heftunum og setja í ramma og nota til
húsprýði. Minnist ég að hafa séð þær allvíða, en vera
má, að þar sé um sérprentanir að ræða, því að þannig
voru þær einnig útgefnar.
En Jón Sigurðsson var um þetta eins og fleira á und-
an samtíð sinni.
Frá því síðasta myndin birtist í Nýjum félagsritum
liðu enn nokkur ár, unz annað íslenzkt tímarit í Kaup-
mannahöfn flutti lesendum sínum myndir, en þá ný-
breytni hóf Ný sumargjöf, kom fyrsti árgangur henn-
ar út 1859, en hinn síðasti 1865, og þá eftir tveggja ára
hvíld. Var hann myndalaus og fátæklegast úr garði
gerður, og segir það sína sögu. Kostnaðarmaður rits
þessa var Páll Sveinsson, bókbindari, sem um langt skeið
fékkst við bókaútgáfu í Kaupmannahöfn, og auðgaði
íslenzkar bókmenntir að útgáfum margra hinna merk-
ustu rita, svo sem Þúsund og einnar nætur, Heljarslóðar-
orustu Gröndals og margra annarra. Tvennt einkennir
útgáfur Páls Sveinssonar, allar eru bækurnar valdar að
efni, hvort sem þær eru frumsamdar eða þýddar og frá-
gangur þeirra og útgerð öll fegurri og vandaðri en ann-
arra samtíðarbóka íslenzkra og þótt mildu lengur sé
leitað. Hefur þessa menningarstarfs hans aldrei verið
getið að verðleikum. Skáldin Benedikt Gröndal og
Steingrímur Thorsteinsson virðast hafa verið honum
handgengnir og lögðu mikið af mörkum til útgáfu Páls,
og mun Steingrímur hafa verið ritstjóri Nýrrar sumar-
gjafar, og lagt til mest efni hennar. Er það skemmst að
segja, að rit það var fullkomin nýjung í íslenzkum bók-
um um þær mundir, enda var það lesið upp til agna og
því harðla fágætt nú orðið. Ekki sízt munu myndimar
hafa þótt hnossgæti, en þær voru af öllu mögulegu eins
og tíðkast í nútímaritum, en því miður helzti fáar. En
fara má nærri um, hvort mönnum hafi ekki þótt girni-
legt til fróðleiks að sjá myndir af bardögunum um Kon-
stantínópel, gröf Napóleons á St. Helenu, spilavíti vest-
ur í Californíu, borginni Nasaret eða skipströllinu
Austra í sjávarháska, svo að eitthvað sé nefnt.
En Sumargjöfin varð skammlíf. Og enn líða nokkur
ár þar til þráðurinn sé upp tekinn á ný, að láta tímarit
flytja myndir. Þjóðvinafélagið hóf útgáfu tveggja árs-
rita árið 1874, Andvara og Almanaksms, Andvari skyldi
vera beinn arftaki Nýrra félagsrita, en Almanakið var
nýjung í íslenzkum bókum, rit sem skyldi flytja marg-
víslegan fróðleik og skemmtun auk dagatalsins. Fyrstu
árganga þessara rita annaðist Jón Sigurðsson, en eftir
fráfall hans varð Tryggvi Gunnarsson forseti félagsins
um langan aldur og sá um útgáfu Almanaksins og einn-
ig lengstum Andvara. Andvari tók að flytja ævisögur
íslenzkra merkismanna árið 1880, og fylgdi þeim mynd
þeirra, og var því áfram haldið án breytingar, þar til
fyrir fáum árum, að sniði og efni ritsins var breytt. Aðr-
ar myndir mun Andvari ekki hafa flutt að nokkru ráði
en hina einu, sem ævisögunni fylgdi í árgangi hverjum.
Almanakið flutti stutt æviágrip erlendra manna og
fylgdu þeim ætíð myndir. Þá voru oft ýmsar aðrar
myndir í Almanakinu, einkum þó ýmsar skýringar-
myndir. Allflestar voru þær erlendar, en nokkrar þó
íslenzkar af stöðum og mannvirkjum eftir að Ijósmynd-
ir taka að gerast algengari. Þá mun Almanakið fyrst
Veiðiflekar við Drangey. Lœrdómslistafélagsrit.
454 Heima er bezt