Heima er bezt - 01.12.1964, Blaðsíða 27

allra íslenzkra rita hafa flutt myndaskrýtlur og smá-
sögur með teiknimyndum. Var það vitanlega allt erlent,
en vel þegið af landsmönnum. Enda var Tryggvi Gunn-
arsson fundvís á efni, til að gera Almanakið vinsælt
fræði- og skemmtirit. Þá hóf Þjóðvinafélagið að ráði
Tryggva útgáfu á Dýravininum árið 1885. Kom hann
venjulega út annaðhvort ár, alls 16 hefti, hið síðasta
1916. Eins og nafnið bendir til var Dýravinurinn frá
upphafi helgaður dýraverndun, og vann hann ómetan-
legt gagn í þá átt, ekki sízt mun honum hafa orðið
ágengt vegna þess, að hann var að verulegu leyti snið-
inn við hæfi unglinga, sem með lestri hans hrifust af
málefninu. Vinsældir sínar átti Dýravinurinn ekki
minnst að þakka því, að hann flutti meira af myndum
en flest önnur íslenzk rit um þær mundir. Framan af
voru myndirnar flestar erlendar að uppruna, en valdar
í góðu samræmi við efnið, svo að þær stungu hvergi í
stúf. Síðar komu til íslenzkar ljósmyndir. Öll voru rit
þessi prentuð í Kaupmannahöfn framan af árum, en
eftir að þau fluttust heim munu þó myndirnar alloft
hafa verið prentaðar ytra, þegar þær voru á sérstökum
blöðum, svo sem mannamyndir Andvara og Almanaks-
myndirnar.
Fyrsta íslenzka myndablaðið, sem kalla rná því nafni
var Heimdallur, sem Björn Bjarnarson, síðar sýslumað-
ur, gaf út í Kaupmannahöfn 1884. Var frágangur hans
allur hinn prýðilegasti og flutti hann margt mynda,
einkum mannamynda, bæði erlendra og innlendra. —
Fleimdallur fylgdi raunsæisstefnu Georgs Brandesar og
var að ýmsu leyti arftaki Verðandi, mun efni hans því
hafa sætt nokkurri gagnrýni, og náði hann ekki þeirri
útbreiðslu, að útgefandi treystist til að halda honum
áfram nema eitt ár. Nú er hann orðinn harðla fágætur
og eftirlæti bókasafnara.
Miklu langlífari en Heimdallur varð Sunnanfari, sem
Jón Þorkelsson þjóðskjalavörður hóf útgáfu á í Kaup-
mannahöfn árið 1891, kom hann út þar til ársins 1896,
að Þorsteinn Gíslason flutti hann til Reykjavíkur.
Sunnanfari gat sér miklar vinsældir, flutti hann einkum
mannamyndir og æviágrip ásamt ýmsum þjóðlegum
fróðleik, sem ekki særði tilfinningar manna eins og rit
raunsæismannanna í Heimdalli. Eftir að Sunnanfari kom
heim flutti hann einnig myndir af stöðum og mannvirkj-
um. Ef til vill sýnir ekkert betur hvílík vandhæfni var
á prentun mynda á íslandi en 6. árgangur Sunnanfara
eftir að hann er fluttur heim. En með 8. árgangi breyt-
ist frágangur mynda mjög til batnaðar.
Dr. Valtýr Guðmundsson hóf útgáfu Eimreiðarinnar
í Kaupmannahöfn árið 1895 og gaf hana út í 23 ár. All-
an þann tíma var Eimreiðin forysturit íslenzkra tíma-
rita um efni og frágang, og raunverulega fyrsta íslenzka
tímaritið, sem var með nýtízkusniði eins og þá tíðkað-
ist. Eimreiðin flutti að staðaldri myndir af margvíslegu
tagi, og var lengstum lang myndauðugust samtíðarrita
sinna.
Skírni var breytt úr fréttariti í alþýðlegt tímarit árið
1905 og þá var Tímarit Bókmermtafélagsins sameinað
Titilblað af 1. árg. Nýrrar sumargjafar.
honum, eftir það flutti hann við og við nokkuð af
myndum, þótt hann stæði Eimreiðinni langt að baki í
þeim efnum. Um leið og breyting þessi fór fram var út-
liti ritsins breytt stórlega. Kápa Skírnis hafði ætíð verið
skrautlaus, en nú var hún prýdd teikningu eftir Ásgrím
Jónsson málara, sem sýndi för Skírnis í Jötunheima.
Ekki var þó sú kápumynd nema eitt ár, en eftir það Var
teikning, gerð af Sigríði Björnsdóttur á kápunni, unz
ritinu var aftur breytt í ársrit árið 1921. Fram að þess-
um tíma mun það aldrei hafa tíðkast að sérstök teikn-
ing eða mynd væri á kápu tímarits, nema á Eimreiðar
kápu var smámynd af eimvagni, sem ritið var heitið eft-
ir. Næsta tímarit, sem tók upp þann sið, að hafa tákn-
mynd á kápu munu hafa verið Nýjar kvöldvökur á Ak-
ureyri 1908, en á þeim var um langan aldur íslenzk bað-
stofumynd, þar sem húsbóndinn las upphátt á kvöld-
vöku. Þriðja tímaritið, sem tók upp þenna sið, hygg ég
verið hafi Réttur Þórólfs á Baldursheimi, sem byrjaði
að koma út 1915, en kápu hans prýddi teikning eftir
Ríkharð Jónsson.
Eins og fyrr hefur verið drepið á voru myndir í rit-
um prentuðum á íslandi fram að aldamótunum 1900
næsta sjaldséðar. En um aldamótin verður greinileg
Heima er bezt 455
t