Heima er bezt - 01.01.1965, Side 29

SETNINGAR
sagðar við Tableau-viyndir 1922.
*
Goðin: Freyja — Þór — Iðunn.
FREYJA (gengur hægt yfir sviðið klædd dragsíðum
kyrtli með Brísingamen um hálsinn. — Talar hægt.):
Samband manns og konu er í minni hendi. Ég er
kölluð ástagyðjan. Misbrúkið ekki gáfur mínar. Asta-
lífið hefur tvær hliðar, — aðra dökka en hina bjarta.
Varlega skuluð þið teyga ástabikarinn. — Það bezta
er ekki á botninum.
ÁSA-ÞÓR (gengur hægt yfir sviðið, með skammskeft-
an hamar): Hlutverk mitt var að berja á tröllum og
illvættum. Hamarinn er hendinni tamur. — Nú eru
tröllin horfin úr heiminum, en tröllum verri eru þær
ódyggðir, er nú ásækja mannfólkið. Hefðu þær hold
og blóð, skyldi hamar minn skjalla þær. Þið sem afl-
ið eigið, — berjið á tröllum lasta og lágra hvata.
IÐUNN (kemur fram með eplaskál og epli í hægri
hendi. Talar hægt.): Ég geymi ódáinseplin. Elli
brestur mátt við afli þeirra. Hver, sem á þeim bragð-
ar fær æsku sína aftur. Eitt sinn glötuðust eplin. Þá
urðu goðin gráhærð. Svo fer og hverjum þeim, er
glatar Iðunnareplum andans. Sál hans verður hélu-
grá og hugmyndadofin. Æskumenn! Festið augu
ykkar á eplunum, en starið ekki á krækiberin.
Þannig hljóða þessar setningar, sem goðin voru lát-
ín segja fram á leiksviði fyrir fjórum áratugum.
í þessum þætti ætla ég þó aðallega að styðjast við
þær setningar, sem Freyja var látin mæla fram.
Ástamál unga fólksins, sem ég vil kenna við Freyju í
þessum þætti, hafa ætíð verið viðkvæm vandamál frá
alda öðli, og engar siðareglur eða kenningar hafa reynzt
fullgildar eða veitt fullt öryggi í þessum málum, sem
snerta ástalífið, — tilfinningarnar, — en ástalífið er, þeg-
ar hamingja og gæfa er með í leiknum, mesti unaður
lífsins. Og þar sem hið vaknandi ástalíf ungmenna hef-
ur meiri áhrif en nokkuð annað á framtíðarheill og
lífsbraut uppvaxandi æskufólks, þá finnst mér rétt í
þessum fyrsta mánuði hins nýbyrjaða árs, að eyða
nokkru rúmi til hugleiðinga um þetta Ijúfsára vanda-
mál.
Ég vík þá aftur að tveimur setningum úr ávarpi
Freyju, en hún var látin segja þetta: „Ástalífið hefur
tvær hliðar. Aðra dökka en hina bjarta.“ Og enn frem-
ur þetta: „Varlega skuluð þið teyga ástabikarinn. —
Það bezta er ekki á botninum.“
Svona hef ég litið á þetta vandamál æskunnar, á þeim
góðu gömlu dögum fyrir fjórum áratugum. Ég var þá
ungur maður með litla lífsreynslu, og þótt ég hefði að
baki fjögra vetra skólagöngu, þá var ég hálfgerður
sveitadrengur í eðli og reynd, og lífsreynsla mín fá-
breytt, og að mestu bókleg, ef hægt er að komast svo
að orði um lífsreynslu.
Allir hafa lesið eitthvað um Freyju, hina fögru
gyðju ástarinnar. Hún ók í vagni og beitti köttum
fyrir ökutækið. Hún var gyðja ástarinnar, þótt margar
fleiri ásynjur kæmu þar við sögu. Á Freyju var gott
að heita til ásta. Ekki er siðferði Freyju rómað í frá-
sögnum Eddu, en fræg var hún fyrir fegurð.
„Varlega skuluð þið teyga ástabikarinn. — Það bezta
er ekki á botninum," læt ég ímynd þessarar gyðju segja
við unga fólkið í Stykkishólmi vorið 1922. Er þetta
skynsamlega sagt? Styðst þessi ályktun við rök lífsins
og raunsæi? Ekki veit ég hvort ég get svarað þessum
spurningum, enda gæti það tafizt fyrir mér lærðari og
lífsreyndari mönnum, en ég get velt þessum spurning-
um fyrir okkur og reynt að vekja umhugsun og at-
hygli lesenda á þessu mikla vandamáli, sem hamingja
og lífsheill ungmenna veltur meira á, en nokkru öðru,
er snertir lífsbaráttuna.
I næstum hverju einasta skáldverki er fjallað um
ástina, þótt engin bók og ekkert listaverk gefi fullgild
svör, eða flytji algildan sannleika um ástalífið.
Hneigð til ásta er öllu heilbrigðu fólki meðfædd.
Framhald lífsins hvílir á þeirri frumhvöt. Að berja
hana niður er ekki á neins manns færi. En er þessi frum-
hvöt mannsins þá hættuleg? Hefur ástalífið tvær hlið-
ar? Aðra dökka en hina bjarta. í ávarpi Freyju, sem
er birt hér að framan, er því slegið föstu. Fyrir fjórum
áratugum var þetta lífsspeki ungs manns, sem fátækur
var af lífsreynslu. Á hverju byggir hann þessa skoðun
sina? Fáir hugsa frumlega og tæplega hefur þessi hugs-
un eða ályktun verið orðuð þannig af mér í fyrsta
skipti. — Nei. Þetta var lífsskoðun, sem ég hafði öðlazt
við uppeldi á góðu heimili, við umgengni og fræðslu
góðra manna, og við lestur bóka. Tæplega er líka til
svo léleg skáldsaga, að ekki séu þar sýndar tvær hliðar
ástalífsins. Aðra, sem varðar hamingjuleiðina, og hina,
sem leiðir til sorgar og ógæfu.
Þessar fullyrðingar mínar, sem ég legg í munn hinn-
ar heiðruðu ástagyðju og hún var látin mæla fram með
þunga og alvöru, er ómur af lífsreynslu margra kyn-
slóða, jafnt í heiðnum sið og kristnum.
En þótt ástalífið sé svona tvíþætt, og hliðar þess
ýmist bjartar eða dökkar, þá hefur margt hið fegursta,
sem sagt hefur verið í heiminum í ræðu, riti og ljóð-
um, verið sagt um ástina. Ef ég vildi sanna mál mitt
um fegurð ástalífsins með tilvitnunum í fögur ljóð og
snjallar, heitar setningar úr skáldverkum og ræðum, þá
myndi þessi þáttur minn verða alltof rúmfrekur í
venjulegu mánaðariti. Þar er af svo miklu að taka. Ég
ætla því aðeins að nefna hér tvær landskunnar stökur
um ástina.
Sú fyrri er þannig:
„Ástin hefur hýrar brár,
en hendur sundurleitar.
Heima er bezt 25