Heima er bezt - 01.05.1965, Page 15

HJALTI JONSSON, HOLUM I HORNAFIRÐI
Þorgrímur Póréarson,
Kéraéslæknir, Bor gum, Austur-Skaftafellssýslu
C'íastéttin hér á landi var fámenn og læknishéruð
stór, fram á síðasta fjórðung 19. aldar. Allur
Austfirðingafjórðungur, eða svæðið milli Langa-
___ness og Skeiðarársands, var eitt læknishérað og
læknar þeir er þjónuðu því, kallaðir fjórðungslæknar.
Það er sama hérað, sem dýralæknirinn á Austurlandi
hefur nú og öllum þykir óhæfilega stórt, þó nú séu
komnir akvegir um það allt, jafnvel heim á hvern bæ,
allar ár brúaðar og hægt að fara um það allt á bíl á fá-
um dögum. En um aldamótin 1800 var enginn vegar-
spotti til og allar ár óbrúaðar, nema Jökulsá á Dal og
mun þetta þó vera eitthvert mesta vatnasvæði landsins
og á Austur-Skaftafellssýsla þar drjúgan þátt. Einu far-
artækin voru hestarnir, sem sumir, með réttu kölluðu
þörfustu þjónana, enda hefði þjóðin ekki getað lifað
hér á landi án þeirra. Má nærri geta að margur hefur
orðið að deyja drottni sínum í þessu víðlenda og erfiða
héraði, án þess að ná til læknis, er læknað gæti sjúk-
dóma þeirra, eða, að minnsta kosti linað kvalir.
Fyrsti fjórðungslæknir, sem ég veit um að verið hafi
skipaður í Austfirðingafjórðungi, var Brynjólfur Pét-
ursson, sem mun hafa búið lengi á Brekku í Fljótsdal.
Hann var skipaður í það embætti 1772 og gegndi því
til 3. apríl 1807.
2. Sonur hans Ólafur að nafni tók þá við embættinu
og gegndi því til 1813.
3. Jörgen Kerulf 1819—1831.
4. H. J. P. Beldring 1832—1844.
5. Gísli Hjálmarsson 1845—1860.
6. Bjarni Thorlacius settur 1860—1867.
7. Fritz Zeuthen 1868—1878, en þá var stofnað 16.
læknishérað, sem var öll Austur-Skaftafellssýsla og
Geithellahreppur, sem náði yfir Álftafjörð, Hálsaþing-
há og Djúpavogskauptún. Fyrstu læknar, sem gegndu
því voru, hver fram af öðrum: Sigurður Ólafsson, Ás-
geir Blöndal og Þorgrímur Þórðarson. Honum var veitt
embættið 13. apríl 1886.
Það lítur út fyrir að Austur-Skaftfellingar hafi lítil
kynni haft af fjórðungslæknunum, því engar sagnir
eru um, að þeir heimsæktu þá, nema Gísli Hjálmarsson,
en þeir munu flestir hafa búið á Fljótsdalshéraði og
Eskifirði. Gísli Hjálmarsson bjó á Höfða á Völlum og
síðast á Eskifirði. Hann mun hafa komið nokkrum
sinnum suður á Hornafjörð. Þá bjó í Hoffelli bóndi og
smiður, sem Guðmundur hét, Eiríksson (1839—1889),
er stundaði talsvert lækningar og var oft sóttur til
sjúklinga. Það virðist vera, að hann hafi, að einhverju
leyti, verið aðstoðarmaður Gísla, því hann hafði meðöl
frá honum og þeir heimsóttu hvor annan á víxl, við og
við, þó langt væri á milli þeirra. Sennilega hefur hann
líka kennt Guðmundi að binda um beinbrot og með-
ferð á sárum og ígerðum, því hann gerði mikið að því
og tók fingur af mönnum, þegar þess þurfti. — Eina
sögu hef ég heyrt, af því læknisstarfi hans, sem ég segi
hér, þó ég geti ekki, að öllu leyti, ábyrgzt sannleiks-
gildi hennar.
Maður var fluttur til hans að Hoffelli, austan úr Lóni,
sem var með mjög vont fingurmein. Var sagt að kol-
brandur hefði verið kominn í fingurinn og maðurinn
fárveikur, en kolbrandur var þá kallað það sem nú
heitir blóðeitrun.
Guðmundur tók á móti manninum, fór með hann
að hefilbekk sínum, lagði hönd hans á bekkinn, tók
hárbeitt sporjárn og hjó með því fingurinn af í einu
höggi og græddi svo stúfinn.
Eg spurði einu sinni föður minn, Jón Guðmundsson
í Hoffelli (en hann var sonur Guðmundar) hvort saga
þessi væri sönn. Hann kvaðst ekki vita það með vissu
(hefur verið áður en hann kom til minnis) en hann
mundi eftir öldruðum bónda í Lóni, Guðmundi afa
Ragnhildar, konu Þorleifs, er næstsíðast bjó í Svínhól-
um, sem hefði vantað fingur er faðir hans hefði tekið
af. Taldi hann líklegt að hann hefði verið sá maður,
er hér um ræðir.
Ekki hef ég sagnir af öðrum læknum hér í Austur-
Skaftafellssýslu á undan Guðmundi, en Hjörleifi, sem
kallaður var bartskeri. Hann bjó síðast í Lóni, á Hval-
nesi eða Vík. Þótti honum heppnast vel lækningar.
Hann hafði skyggnigáfu og var forspár. Sagnaþáttur
um hann er í Skaftfellskum þjóðsögum er út komu á
Akureyri árið 1946.
Hjörleifur mun hafa dáið 1843.
Um það leyti sem Þorgrímur læknir kom í Austur-
Skaftafellssýslu, var Guðmundur í Hoffelli hættur við
Heima. er bezt 175