Heima er bezt - 01.10.1965, Qupperneq 11

staða, sem er næsti bær að norðan. Neðan við Hóla er
hið svonefnda Nes, svo að segja láréttur engjafláki, sums
staðar mjög þýfður, en víða greiðslægur, talið fyrrum
100 hesta land, ákaflega vel fallið til ræktunar, enda
jafnan talið þægilegasti og fallegasti hlutinn af engjum
Atlastaða, en útheysfengur á Atlastöðum var talinn geta
verið 350—400 hestar.
V.
Búfjárhagar Atlastaða eru aðallega á Skallárdal. Dal-
urinn liggur suður og upp frá bænum. Fyrir botni hans
er Unadalsjökull og við rætur hans hefur Skallá upptök
sín. Vestan megin árinnar heitir Skallárdalur. Hann er
alllangur, grösugur og sumarfríður. Hagbeit er þar hin
bezta, vegna loðlendis og mikillar fjölbreytni í jurta-
gróðri. Á Skallárdal er nægur sumarhagi fyrir marga
tugi stórgripa og mörg hundruð sauðfjár. Þar var bú-
smali geymdur til skamms tíma frá vori til hausts. Við
mynni dalsins, skammt fyrir sunnan Atlastaði, er geysi-
mikil hólaþyrping, aðeins nefnd Hólar, svo sem hinir
fyrr nefndu. Er hér um að ræða ævafornt framhlaup úr
fjallinu Skildi. Yzt og fremst í hólum þessum eru gaml-
ar seltóftir, en engar sagnir þekki ég í sambandi við
þann stað. Fyrir framan Hóla tekur við undirlendi, sem
smámjókkar eftir því sem ofar dregur í dalinn. Fara má
á hesti alveg heiman frá bæ og alla leið inn í botn Skall-
árdals, eða að svo kölluðu Svartagili, sem er nærri botni
dalsins. Framan við Svartagil er svo nefnd Svartagils-
brún, og ofan við hana eru rætur Unadalsjökuls. Við
verðum því að fara inn úr Skallárdal, ef við ætlum vest-
ur yfir Unadalsjökul.
VI.
Afréttur Atlastaða, sá, sem nú verður minnzt á, heitir
Hnjótar (sbr. Hnjótafjall hér að framan). Þeir takmark-
ast af Skallá að vestan og norðan, en Svarfaðardalsá að
austan. Eins og áður er sagt, er Hnjótafjall beint fram
(= inn) af bænum á Atlastöðum á rnilli Heljardalsheið-
ar og Unadalsjökuls. Út af Hnjótafjalli gengur alllang-
ur háls, Hnjótaháls. Hefur Skallá fyrir ævalöngu gert
sér farveg gegnum háls þennan utarlega og náð þannig
að sameinast Svarfaðardalsá, sem kemur frá rótum Helj-
ardalsheiðar. Þar sem Skallá hefur brotið sér leið gegn-
um hálsinn, er gil hennar, Skallárgil, geysilega djúpt,
mjög gróðurlítið og sums staðar klettótt. Hálsstúfur sá,
er orðið hefur utan Skallár, er örstutt fyrir sunnan bæ-
inn á Atlastöðum og heitir Skallárhóll. Vestan megin
Hnjótafjalls og Hnjótahálsins, gegnt Skallárdal, er í dag-
legu táli nefnt Hnjótarnir að vestan, en kjálkinn austan
megin fjallsins, þ. e. a. s. Hnjótafjall og Hnjótaháls,
heitir aftur á móti Hnjótarnir að austan. Skammt sunn-
an við Skallá, bæði austan- og vestanvert við hálsinn,
eru gamlar seltóftir. Ef farið er vestur yfir Heljardals-
heiði, liggur leiðin fram Hnjóta, austan hálsins og sam-
nefnda fjallsins. Sunnan við Skallána tekur þá fyrst við
Réttarhóll. Þar skammt ofar eru Grafarhólar. Þá kemur
Háagrund, þá Votahvammshryggur, þá Hvössuhnjótar,
melhólaþyrping, síðan grundir og nokkuð grónar skrið-
ur upp að Kambagilshry gg, en hann er eiginlega ræturn-
ar að Heljardalsheiði. Þarna stanzar ferðamaðurinn,
hvort sem hann er gangandi eða ríðandi. Þrýtur nú allt
undirlendi. Flnjótafjall er á hægri hönd, snarbratt og
himinhátt, en austan árinnar er Vífilsfjall í landareign
Kots, sem er efsti bær í Svarfaðardal, austan ár, og beint
í fangið er Heljardalsheiði, svo að segja gróðurlaus,
brött og köld á svip. Við ráðumst til uppgöngu.
Fyrst liggur leiðin upp Kambagil. Efst í því er Kamba-
gilsbrekka og hún er örðug. Svitinn streymir af manni,
eða hesti. Flestir munu hlífa reiðskjótanum við versta
erfiðinu og ganga, þar sem brekkan er verst. Þegar upp
á Kambagilsbrekku er komið, minnkar brattinn um
stund, en vex fljótlega aftur. Þar heitir Möngubrekka.
Er þá aðeins eftir Stóruvörðubrekka upp á heiðarbrún.
Þessi brekka er alllöng og þá er komið að Stóruvörðu,
sem stendur á takmörkum Svarfaðardals og Kolbeins-
dalsafréttar. Þarna getum við verið, hálfir á Skagafirði
og hálfir í Eyjafirði og hér eru vesturtakmörk Atla-
staðalands. En áður en við höldum lengra vestur, skul-
um við ganga dálítið austur frá vörðunni eftir heiðar-
brúninni. Við komum þar að nærri því hrundu grjót-
byrgi. Þarna er sagt, að einu sinni hafi verið sæluhús.
Vill nú ekki einhver góður maður leita eftir heimildum
fyrir því, hvenær þetta hús var byggt og hvenær það
féll í rústir. Ég get, því miður, ekkert sagt um sögu þess.
Við stöndum þögulir yfir rústum þessum og athugum
mosavaxna steinana. Hver var frumkvöðull að þessari
byggingu? Hverjir lögðu steinana í veggspottann, sen
ennþá stendur? Hverjir nutu hér skjóls og áttu hér at-
hvarf og hvíldu hér þreytta limi? Ég veit aðeins, að þeir
voru þurftarbræður okkar í öllu því, sem íslendings-
eðlið gerir kröfu til að njóta, töluðu sömu tungu, voru
kostamenn og gallagripir eins og við, og um leið og við
snúum frá þessum stað, biðjum við alföður að blessa
duft hinna horfnu þjóðbræðra og veita sálum þeirra
hvíld.
Adastöðum, 3. apríl 1937.
Björn R. Árnason.
LEIÐRÉTTING
I grein Einars Guttormssonar „Einstætt afrek“, sem
birtist í síðasta tölublaði, hefur misprentast nafn eins
mannsins á ljósmyndinni, sem fylgir greininni. Maður-
inn, sem stendur lengst til hægri á myndinni er Sigurður
Sigurðsson en ekki Sigurður Bjarnason, eins og mis-
prentast hefur í blaðinu. Eru menn góðfúslega beðnir
að leiðrétta þetta.
Heima er bezt 359