Heima er bezt - 01.03.1987, Blaðsíða 20

Símonarson frá Jórunnarstöðum, ungur maður, myndar-
legur með rautt hár.
Á Akureyri settist eg að í Brekkugötu hjá Steinþóri
bróður mínum. Þar var þá tengdafaðir hans, Brynjólfur
Eiriksson, og hef eg skrifað að eg hafi rætt við Brynjólf og
frænda hans, Þormóð Sveinsson, um ýmsan fróðleik úr
Austurdal. Eg var á Akureyri tvo daga, 17. og 18. des. Þá
daga var allhvöss sunnan- og vestanátt og þíðviðri.
Eg rak ýmis erindi í bænum, keypti áttavita fyrir 93 kr„
sem kom sér vel á leiðinni vestur, og tók víxil kr. 2500, en
við Sigurður bróðir minn vorum þá að byggja íbúðarhús á
Sveinsstöðum.
Fyrst eg nefni lántöku, get eg ekki stillt mig um að segja
dálítið frá Ólafi Thorarensen, en hann er einn af þeim
mönnum sem eg gleymi ekki meðan eg man eitthvað.
Ólafur var mikill á velli, fríður sýnum með hátt og breitt
enni. Andlitsdrættir báru vott um sterkan vilja og ylur var
undir augabrúnum.
Ólafur Thorarensen var útibússtjóri Landsbankans á
Akureyri í 30 ár. Af þeim tíma hafði eg viðskipti við bank-
ann í 26 ár.
Á árunum eftir 1938 var mikil fjármálakreppa hér á
landi. Hún var ekki búin til heima, heldur kom hún að utan,
óviðráðanleg eins og hafís eða eldgos. Margir bændur voru
þá gjaldþrota, áttu ekki fyrir skuldum og það var ekki hægt
að gera upp eignir þeirra því engir gátu keypt. Þá voru sett
lög um Kreppulánasjóð. Það var ráð sem dugði vel, þangað
til verðlag hækkaði á stríðsárunum. Eg man ekki eftir að
nokkur bóndi yrði að hætta búskap vegna skulda.
Þegar kreppulánin voru veitt voru eignir og skuldir
manna eftir ástæðum. Ýmsum fannst það niðurlægjandi að
geta ekki staðið við fjárhagslegar skuldbindingar og til voru
þeir menn sem greiddu það sem fellt var niður, síðar þegar
úr rættist.
Stórbóndi í Blönduhlíð, Jóhann á Úlfsstöðum, vildi ekki
taka kreppulán undir neinum kringumstæðum en skuldaði
þó allmikið. Annar góðbóndi vestan Vatna tók kreppulán.
Það var Sveinn á Tunguhálsi, stórbóndi og mikill umbóta-
maður í búnaði. Þegar Jóhann á Úlfsstöðum frétti það var
haft eftir honum: „Sveinn á Tunguhálsi búinn að taka
kreppulán. Ekki veit eg hvað eg hefði heldur gert.“
Haustið 1934 gerði eg ferð til Akureyrar til þess að biðja
um lán. Eg fór með nokkra víxla fyrir mig sjálfan og sveit-
unga mína. Þessir víxlar voru allir 200 kr. að fjárhæð. 200
krónur voru þá dálítil upphæð, því dilkurinn gerði 8-10 kr.
Okkur datt í hug að biðja um lán í Landsbankanum, því sá
banki átti að lána landsmönnum öllum. Ekki man eg hvar
Landsbankinn var þá til húsa, en eg sporaði það uppi og
gekk inn í skrifstofu til Ólafs Thorarensen. Eg hafði ekki
séð manninn áður og þótti hann mikilúðlegur. Eg bar upp
erindið og lagði víxlana á borðið. Bankastjóri spurði hvort
þeir sem samþykktu víxlana hefðu tekið kreppulán. Eg
svaraði eins og satt var að þeir hefðu gert það og þá ýtti
hann blöðum þessum til hliðar. Síðast kom röðin að mínum
víxli og þá spurði hann hvort eg hefði tekið kreppulán. Eg
hafði ekki gert það, hef líklega ekki skuldað nógu mikið.
Svo leit bankastjóri á bakið á víxlinum, hver væri ábyrgð-
armaður og varð þá að orði: „Þessu nafni get eg ekki
neitað.“ Ábyrgðarmaður var Sigurður Þórðarson hrepp-
stjóri á Nautabúi. Hann var vel efnaður, en enginn vissi um
eignir hans. Hann gæti hafa átt innstæðu í Landsbankan-
um.
Það er skemmst af að segja að eftir þetta hafði ég víxla-
viðskipti við Landsbankann allan þann tíma sem Ólafur
réði þar fyrir. Oftast tók ég víxla seinni hluta árs og borgaði
þá á næsta gjalddaga, bað sjaldan um framlengingu. Eins
var það ef eg var með víxla fyrir aðra menn sem hann
þekkti ekki neitt, þá var það nóg ef eg skrifaði á þá. Það var
aðeins einu sinni að hann gat ekki keypt af mér víxil og
sagði að það væri kominn tappi í þá fyrir sunnan. Þetta var
um miðjan desember og líklega hefur honum verið bannað
að lána meira fyrir þau áramót.
Nýlega spurði eg mann nokkurn um Ólaf Thorarensen.
Maður þessi hafði haft kynni af Ólafi og áleit að hann hefði
verið einfari, einkum seinni hluta ævinnar. Mér fannst
hann ekki vera það. Hann var alltaf fljótur að afgreiða
fjármálaerindi og svo fór hann að ræða um þetta og hitt
ótilkvaddur og kom víða við.
Eitt sinn barst tal að því að sjóðþurrð hefði orðið hjá
nafnkenndum manni í Reykjavík. „Já, það hefurekki verið
notalegt að sofna í dellunni,“ sagði hann. Eg man ekki
hvert árið það var að eg fór norður snemma vetrar og
hreppti norðan stórhríð í Öxnadalnum. Eg sagði banka-
stjóra að litlu hefði munað að eg yrði úti á leiðinni norður.
Hann svaraði að það væri fullmikil Mammonsþjónusta að
eiga það á hættu. Svo barst talið að lífinu eftir dauðann.
Hann hafði engar áhyggjur af því: „Eg verð með fólkinu
þar sem það er,“ sagði hann. Einhverju sinni, þegar eg var
að biðja um lán, sagði eg við Ólaf bankastjóra að eiginlega
ætti eg ekkert nema bækur. „Já, en það þurfa að vera
sparisjóðsbækur," sagði hann.
Það mun hafa verið 1960 sem Ólafur var ekki í bankan-
um og fór eg þá heim til hans í Brekkugötu. Hann tók mér
alúðlega og bauð mér til stofu. Við tókum tal saman eins
og svo oft áður. Eg hafði þá átt viðskipti við Landsbankann
í 26 ár. Eg spurði um gjaldkerann sem þá var í bankanum,
en það var Sigurður Ringsted. „Hann er hundrað prósent,“
svaraði Ólafur. Eg sagði þá, að þegar bankastjórar veldu
gjaldkera yrðu þeir að athuga að ekki væru þjófar í ættinni.
„Já, eg hef fengið að kenna á því lítið eitt,“ sagði banka-
stjóri en ekki vildi hann ræða um það.
Víkur þá sögunni aftur að ferð minni fyrir jólin 1946.
19. desember síðdegis fór eg fram að Villingadal og gisti
þar. Næsta dag, 20. des„ gekk eg vestur yfir Nýjabæjarfjall
og tek nú upp það sem eg hef skrifað í dagbók þennan dag:
Allhvass vestan, úrkomulaust í byggð en snjókoma til
fjalla, svolítið frost.
Eg lagði af stað frá Villingadal kl. 7 um morguninn
vestur yfir Nýjabæjarfjall. Jón í Villingadal lánaði mér hest
suður yfir Svartá, en hann átti að fara heim þaðan. Eg var
kominn kl. 9.30 upp á brúnina fyrir norðan Galtárhnjúk.
Dimmviðrishríð var að sjá vestur fjallið. Eg tók því upp
kompásinn til þess að ákveða stefnuna. Vindstaðan var
þvervestan, eftir áttavita. Eg hélt niður fjallið, lítið eitt
92 Heima er bezt