Heima er bezt - 01.03.1987, Blaðsíða 28

Minningar
Einars
Frá
Hafranesi
Margir voru þeir dagar, einkum á veturna, sem ekki var
kveiktur eldur, nema stutta stund úr deginum, því mikið
var notaður kaldur matur, súrsaður og hertur, þ.e. slátur,
svið, riklingur af lúðu, harðfiskur, hákarl, brauð o.fl. Jafn-
vel vatnsgrautar, sem ætlaðir voru í skyrhræring, voru eld-
aðir til margra daga í einu. Mundi nú á dögum þykja
ónotalegt að neyta þessa kalda matar, í óupphituðum,
köldum húsum, „en svo verður að búa sem á bæ er títt“, og
fólkið var þessu barnsvant og fann því ekkert til þess.
Kaldur miðdegismatur var aldrei sjaldnar en tvisvar í viku
og stundum oftar. Kaffi hafði móðir mín ætíð einu sinni á
dag, nema ef gesti bar að garði, og svo mun víðast hafa
verið á heimilum.
Á hverju sumri lét móðir mín tína jurtir í te. Var það
einkum rjúpnalauf, blóðberg og vallhumall, en þó kom
fleira til greina. Þessar jurtir þurrkaði hún vel og geymdi
þær svo í poka, sem hékk yfir eldavélinni. Notaði hún þetta
til tegerðar hvern morgun að vetrinum, meðan það entist
og brauð með. Mun hún hafa notað þennan drykk fyrstu
15-20 búskaparár sín. Þetta te fannst mér engu verra til
neyslu en hið útlenda te, sem nú er drukkið.
Stöku sinnum var tínt dálítið af fjallagrösum. Voru þau
notuð bæði í mjólkurgrauta, soðin í tómri mjólk og einnig í
pottbrauð og slátur, en pottbrauð kölluðust rúgbrauð,
sem bökuð voru þannig, að þau voru látin á glóð, þegar
búið var að hnoða eins og þurfti (ekki þó kolaglóð), hvolft
yfir þau mátulega stórum potti og kynt glóð utan á honum,
með afraki, mómylsnu eða moðsalla, þangað til þau voru
bökuð.
Fjallagrös hefði mátt nota meira en gert var. Þau eru
ljúffengur matur, holl og næringarrík að þeirra dómi, er
best vita.
Eigi var á þessum árum matast með hníf og gaffli. Hver
maður notaði sinn eigin sjálfskeiðung, sem best honum
hentaði og svo fingurna. Flestir áttu sjálfir matskeiðar þær,
sem þeir borðuðu með. Skeiðarnar voru af ýmsu efni, s.s.
homi, járni, tini og silfri, en þeir voru allmargir, sem þær
áttu. Helst vildu menn ekki lána öðrum matskeiðar sínar.
Það var venja, að hver þurrkaði upp skeið sína og hirti að
öllu um hana sjálfur. Geymdu menn þær oft undir sperru
yfir rúmi sínu, því á því borðuðu menn með diskinn eða
skálina á hnjám sér, en væri ekki um skarsúð yfir rúminu að
ræða, gerðu menn sér slíður af tré eða leðri fyrir skeiðina.
Heldur þótti húsfreyjum þessa tíma leiðinlegt, er heldri
mann bar að garði, sem þáði mat, að geta eigi borið fram
hnífapör, því á stöku heimili voru þau tiltæk handa gestum.
Ég man eitt slíkt atvik frá þessum árum og ætla að rifja það
upp rétt til gamans.
Læknirinn á Eskifirði, Fr. Zeuthen, var á ferð og gisti
náttlangt á Berunesi hjá Guðrúnu og Sigurði. Orð fór af
því, að hann hefði mikla ánægju af góðum mat, sem enginn
tekur til. Honum var um kvöldið borinn á borð góður og
mikill matur, þar á meðal saltkjöt og hangikjöt, hvoru
tveggja vel feitt, því Guðrún tók aldrei af hinum verri enda
handa gestum sínum. Þegar læknir var svo sestur að borði,
bað Guðrún afsökunar á því, að ekki væru til hnífapör.
Zeuthen leit með ánægjusvip yfir borðið og mælti bros-
andi: „Verið þér ekkert að fást um það, Guðrún mín. Þetta
er bara dálítil tilbreyting. Það er ekki svo oft að hnífur
minn kemur í feitt“. Tók hann svo upp sjálfskeiðung sinn
og tók til matarins.
Ég heyrði oft fyrir austan orðtakið: „Það er ekki svo oft
að hnífur minn kemur í feitt“. En ég býst við að fáir hafi
vitað tildrög þess.
Eitt atvik kom fyrir annað sumarið, sem við vorum á
Berunesi, og vil ég geta þess hér vegna þess, að það lýsir
nokkuð þeim hugsunarhætti, sem þá var ríkjandi hjá ýms-
um gegnum mönnum í garð hjálparþurfandi samborgara
þeirra.
Stúlka á 17. ári þarna á heimilinu átti barn, sem hún fyrst
kenndi Bjarna Magnússyni Mandal, en hann var faðir
Guðrúnar húsfreyju. Var Bjarni nokkuð við aldur, er þetta
gerðist og heimilismaður þarna, að nokkru leyti í skjóli
dóttur sinnar og tengdasonar. Kona hans, Sigríður Eyj-
ólfsdóttir, dvaldist að öllu hjá þeim hjónum, en Bjarni og
hún höfðu slitið samvistum, er hér var komið, að öðru en
því, að hún þjónaði honum. Ekki vildi Bjarni gangast við
faðerni barnsins, enda lét stúlkan fljótlega af því að kenna
honum það. Töldu þó allir, sem til þekktu, að hún flytti þar
rétt mál. Fór svo, að barnið, sem var piltur, var skírður
Hansson, en sú var þá tíska með börn, er enginn fannst
faðir að.
100 Heimaerbezt