Heima er bezt - 01.07.1988, Blaðsíða 51

Bókahillan
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum
ISLENZK ÞJOÐMENNING
I. Uppruni og umhverfi
Rvík 1987.
Þjóðsaga.
Það þótti tíðindum sæta, er það fréttist sl.
haust að bókaútgáfan Þjóðsaga hyggðist
hefja útgáfu mikils ritverks um íslenska
þjóðmenningu frá upphafi til vorra daga.
Var ritverkið alls áætlað 9 bindi. Raunar
var forstjórinn Hafsteinn Guðmundsson
þegar kunnur af stórhug í útgáfu og fram-
kvæmdum íslenskra fræða, þar sem hann
þegar hefir gefið út flestöll hin stærri og
merkari þjóðsagnasöfn vor í svo vönduðum
útgáfum, að kalla má þær marki tímamót
í útgáfu íslenskra þjóðsagna.
Fyrsta bindið af hinni miklu menningar-
sögu kom út fyrir síðustu jól, en vakti
minna umtal, en mátt hefði vænta um svo
merkilegt verk, en svo vill oft verða í meg-
instraumi bókaflóðsins. Eins og þegar er
getið, er ritverkinu ætlað að spanna flest
eða öll svið íslenskrar þjóðmenningar þær
ellefu aldir, sem land vort hefir verið byggt.
Má kalla að þar verði sögð hin innri saga
þjóðarinnar. Yfirlit um efni bindanna í for-
mála ritsins skýrir frá hversu það sé
hugsað. Þar kemur í ljós að gera eigi skil,
atvinnuvegum, daglegri önn fólksins, trú-
arlífi þess, skáldskap þess, kvæða- og
sagnaskemmtun, sjónmenntum, sam-
göngum og félagslífi. Eða eins og segir í
formála: Verkmenning, Andleg menning
og Félagsmenning. Um 40 fræðimenn hafa
verið ráðnir til að semja ritið, en ritstjóri
er Frosti F. Jóhannsson þjóðháttafræðing-
ur. Ef svo tekst til sem áætlað er verður
þarna um ómetanlegt verk að ræða fyrir
þjóðmenningu vora. Og fyrsta bindið, sem
hér liggur fyrir spáir góðu um framhaldið.
Er þar ekki minnst um vert, að saman fer
þar vísindi og alþýðleg frásögn, sem hver
fulllæs maður getur nýtt sér til fullnustu.
Raunar er þetta fyrsta bindi að verulegu
leyti eins konar inngangur að verkinu öllu.
Þar segir frá uppruna þjóðarinnar, og þvi
umhverfi, sem hún hefir alist við í bliðu og
stríðu. Bindið hefst á skemmtilegum og
skáldlegum kafla, sem Haraldur Ólafsson
ritar og nefnir Siglt til íslands. Sami höf-
undur ritar einnig um fund íslands, upp-
runa landsmanna, norska og íslenska
samfélagsskipan, landnámið sjálft og
tengsli þess við víkingaöldina. Stefán Aðal-
steinsson fjallar um líffræðilegan uppruna
Islendinga og húsdýra þeirra. Þór Magnús-
son segir frá vitnisburði fornminja um forn-
byggð landsins, Þorleifur Einarsson gerir
grein fyrir myndun þess og mótun, en
Sturla Friðriksson fjallar um lífríkið og
sambúð mannsins við það í tímanna rás.
Þá lýsir Páll Bergþórsson veðurfari lands-
ins fyrr og nú. Má segja, að þessar ritgerðir
skapi undirstöðu þess, sem á eftir á að
fara, þ.e. hvernig menning hefir þróast í
þessu umhverfi, sem landnámsmenn sett-
ust að í, og við þau kjör sem breytileg nátt-
úra bauð þeim og niðjum þeirra. Sigurður
Nordal sagði einhvemtíma á þá leið að
landið hefði bmgðist mönnunum, í sumum
þessum ritgerðum þykir mér koma í ljós,
að mennirnir bmgðust landinu miklu frem-
ur en það þeim. Þá ritar Hörður Agústsson
um torfbæinn íslenska, gerð hans og
þróun, og síðust er grein Guðmundar
Ólafssonar um ljósfæri og lýsingu. Sýna
þær greinar hversu menn brugðust við um-
hverfinu og hagnýttu sér þau efni, sem fyr-
ir hendi voru. Upptalning þessi sýnir, að
hér er valinn maður í hverju rúmi, en þó
þykir mér mestur fengur í ritgerð Þorleifs
um jarðfræði landsins og er þar með engri
rýrð varpað á hina höfundana. Miklu lengst
er ritgerð Harðar Ágústssonar eða nær
þriðjungur bókarinnar. En svo rækilega
sem lýst er þar húsagerð landsmanna um
aldir, sakna ég þess, að ekki skuli vera sagt
frá hversu þök á bæjargöngum vom hlaðin
saman úr torfi, svo og heil fjós, svo að þar
var hvergi spýta í þaki, og vom þó slíkar
byggingar til fram á þessa öld. Virðast Is-
lendingar hafa kunnað að hlaða bogaþök
líkt og erlendir menn steinhvelfda boga.
Þynnri enda klömbmhaussins heyrði ég
ætíð nefndan munna en ekki sporð. Aldrei
vissi ég til að torfstrengurinn væri þynntur
í ekki neitt, þótt önnur brún hans væri höfð
nokkru þynnri en hin. Þá heyrði ég ætíð
talað um að meiri vandi væri að hlaða úr
grjóti en klömbm. Má ég vel muna þessa
hluti, því á unglingsámm mínum risti ég
torf og streng og stakk klömbmr, og að-
stoðaði vanan vegghleðslumann í starfi.
Leyfði hann oft að ég legði klömbru í lag,
en aldrei stein. En því get ég þessa að vel
má mat og vinnubrögð hafa verið mismun-
andi eftir landshlutum. Myndaval er mikið
í bókinni, og ágætar skrár um nöfn og atrið-
isorð. Þá þarf ekki að spyrja að frágangi
bókarinnar, þar sem Hafsteinn Guðmunds-
son hefir um hana fjallað, þar er ætíð sama
snillingshandbragðið. Lesandinn hlýtur að
dást að bókinni bæði að efni og útliti og
bíða framhaldsins með eftirvæntingu.
EinarÞ. Guðjohnsen:
GÖNGULEIÐIR
Á ÍSLANDI
Rvík 1988.
Almenna bókafélagið.
Hinn þjóðkunni ferðagarpur og göngumað-
ur Einar Þ. Guðjohnsen ritar hér um göngu-
leiðir á svæðinu ofan frá Hvalfirði og suður
um Ingólfsfjall og Mosfellssveit, og ljóst er
af nafninu að á eftir muni fara samskonar
rit um sjálfan Reykjanesskagann þar fyrir
sunnan og vestan og síðan um hvern
landshlutann af öðmm. Hverri leiðarlýs-
ingu fylgir ágætt kort af svæðinu, sem lýs-
ingin fjallar um. Lýsingamar eru skýrar
og gagnorðar og bent á þá hluti, sem mark-
verðastir em, en síðan er það göngu-
mannsins sjálfs að fylla upp í myndina með
því, sem honum ber fyrir augu, því að það
er eitt mesta ágæti gönguferða, að þær
gefa göngumanninum sjálfum færi á að
skoða hina smáu hluti, þótt leiðarlýsingin
bendi honum á stóm merkissteinana. En
engir tveir menn, sem opin hafa augun sjá
landið á sama hátt. í stuttu máli sagt, þarf-
ur bæklingur og fallegur.
David Williams:
MÝVATN
Rvík 1988.
Örn og Örlygur.
Margt og mikið hefir verið um Mývatn
skrifað fyrr og síðar, sem vænta má, þar
sem sjaldséð munu vera jafnmörg náttúm-
undur á einum stað. Ferðamenn, erlendir
og innlendir streyma þangað tugþúsund-
um saman á hverju ári, síðan samgöngur
urðu greiðar, og um langan aldur hafa nátt-
úmskoðarar og vísindamenn gert sér tíð-
fömlt þangað. Hér er á ferðinni ný bók til
leiðbeiningar ferðamönnum og öðmm, sem
kynnast vilja þessu undralandi. En bókin
er ekki einskorðuð við Mývatn eitt saman.
Þar er einnig gefin stutt lýsing á eldvirkni
á Islandi, einnig sögð saga landsins í fáum,
skýmm dráttum en haglega tengd Mývatni
og náttúm þess, sem auðvitað er megin-
uppistaða bókarinnar. Má þar fræðast
jöfnum höndum um jarðfræði, vistfræði
einkum þó fuglalífið, og atvinnuhætti
fólksins, bæði fyrr og nú á öld ferðamann-
anna og iðntækninnar. Þótt bókin sé auð-
vitað einkum ætluð útlendingum, er margt
í henni fróðlegt fyrir oss íslendinga. Virðist
efninu vera gerð góð skil, og aðdáun höf-
undar skin hvarvetna fram, og gefur bók-
inni viðfelldinn blæ, um leið og hún gæðir
alla frásögnina lífi og litum. Mikill fjöldi
ágætra mynda er í bókinni, ekki einungis
frá Mývatni, þótt þær séu vitanlega lang-
flestar, heldur einnig öðmm stöðum, er
snerta frásögn höfundar. Bókin er ágæt
landkynning og hið mesta þarfaþing öllum,
sem til Mývatns koma, erlendum og inn-
lendum.
Heima er bezl 267