Heima er bezt - 01.06.1997, Page 20

ávalt verið sótt aska í allar nýræktir.
Askan þótti afbragðsgóður áburður
og var stungin eða plægð saman við
moldina. Vestan við bæinn var
hlóðaeldhús, byggt úr torfi, gríðar-
stór steypujárnspottur var þar á hlóð-
um til ýmissa nota, t.d. var allur
haustmatur soðinn í þessum potti. Á
hlóðunum var allur æðardúnninn hit-
aður fyrir hreinsun en til þess var
minni pottur notaður.
I sláturtíðinni á haustin vorum við
strákarnir látnir sitja úti í hlóðareld-
húsinu og halda langtímum saman í
kindagarnir, strax og við höfðum
getu til. Það að halda lengi í ristla
þótti okkur leiðinlegt og löðurmann-
legt verk, svo vildi kýrhausinn, sem
við sátum á, helst til mikið líkjast
steininum, sem sagt var um forðum,
að tvisvar yrði sá feginn er á steininn
settist.
Vestan hlóðaeldhússins var svo
klettabelti er náði langt vestur fyrir
girðingu. Að norðan voru allháir
klettar frá túni og upp á efstu brún
„Kastalans,“ en svo hét þetta kletta-
belti einu nafni. Að ofan var Kastal-
inn grasgefinn, þar voru margir stór-
ir, stakir steinar og stórþýft, að sunn-
an dró svo hægt úr hæð Kastalans og
að lokum rann hann saman við túnið
ofan hans.
Kastalinn var í hugum allra heima-
manna þéttsetinn af huldufólki, enda
aðal aðsetur þess þar um slóðir. Hér
var aðeins gott huldufólk og væri því
sýnd vinsemd launaði það vel fyrir
sig. Þessu til áréttingar var þess
vandlega gætt í upphafi sláttar að
öllum þeim, sem með orf og ljái áttu
að fara á komandi sumri, væri full-
ljóst að harðbannað væri að bera ljá
að svo mikið sem einu strái á kastal-
anum og að þar sem mörk milli kast-
ala og túns væru ógreinileg, skyldi
sláttumaður ævinlega gæta þess að
fara ijær kastalanum en hann taldi
brýna nauðsyn til. Hins vegar minn-
ist ég þess ekki að stuggað væri við
heimalningi (móðurlausu lambi) né
folaldi, sem gekk undir hryssu, sem
verið var að nota við heyvinnu á túni,
þótt þessir gripir stæðu þar á beit og
Brynjúlfur bóndi að Gröfum og Þóra
Magnúsdóttir, eiginkona höfundar.
Myndin er tekin við Skúlagötu í
Reykjavík, um 1950.
því var reyndar slegið föstu að
huldufólkið væri sátt við veru þeirra
þarna og teldi sig vera að greiða fyrir
ýmsar góðgerðir er því hefðu verið
réttar á liðnum vetri og var þá jafnan
talað um að það hefð náð sér í smá
mjólkurlögg í fjósinu eða búrinu á
meðan það hafði enga mjólkandi kú
sjálft.
Öllum börnum var leyft, hversu
smá sem þau voru, að vera svo sem
þau vildu á Kastalanum og allir voru
þess fullvissir að huldufólkið gætti
þeirra vel.
Okkur Sveini var stranglega bent á,
að værum við að leik uppi á Kastala,
mættum við aldrei vera þar með ærsl
eða ólæti og aldrei mættum við við-
hafa þar blótsyrði né klúr orð.
Reyndar var okkur alfarið bönnuð
notkun slíkra orða, hvar sem við vor-
um. Við máttum hvorki rífa upp
gras, steina eða þúfnakolla er til-
heyrðu Kastalanum. Þessi bönn voru
okkur sett vegna þess að við vorum
orðnir það gamlir að við áttum að
skilja tilefni þeirra.
Þessi bönn urðu auðvitað til þess
að við gátum ekki verið með „búið“
okkar upp á sjálfum Kastalanum en
höfðum það hins vegar neðan
klettanna að norðvestanverðu. Þetta
kom sér líka vel fyrir okkur, því að
rétt austan okkar bús, stóðu ijárhús
og heytóft fúllorðna fólksins og
veittu okkur gott skjól.
Auðvitað þurftum við strákarnir að
líkja eftir fullorðna fólkinu í sem
flestum fögum. Við byggðum dágóð
gripahús úr torfi, tóft fyrir heyið og
girtum okkar tún.
Þar sem við fengum aldrei, svo ég
muni til, leikföng úr kaupstað, urð-
um við að tjalda því sem til féll.
Hestar okkar voru auðvitað kinda-
leggir, sem frá náttúrunnar hendi
voru svo snilldarlega gerðir að hægt
var að setja snærisspotta í framenda
þeirra og ef vel bar í veiði hjá okkur,
gátum við sett teiknibólu í afturenda
leggsins og þótti það meiri háttar
skraut. Kindur okkar voru afsöguð
horn þeirra kinda, sem felldar voru í
sláturtíðinni á haustin, lömb okkar
voru litlu lambahornin en hrútarnir
stóru hrútahornin, sem til féllu.
Neðri kjálki sviðahausanna voru
kýrnar og nautin og fór sú skilgrein-
ing einfaldlega eftir stærð þeirra.
Allur framangreindur bústofn var
auðvitað alltaf hafður sem mest inn-
an girðingar okkar. Því miður kom
það nokkuð fyrir að flækingshundar
eða hvolpar frá öðrum bæjum, gerðu
slæman usla í bústofninn, þeir náðu
sér í hornin og tættu þau í sig. Að
hætti fullorðinna kenndum við rebba
gamla um usla þennan og því urðum
við að fara á refaveiðar og flæma
skolla í burt.
Þó að uppistaða bústofns okkar
kæmi frá bústofni fúllorðna fólksins,
fengum við líka ýmislegt úr sjó. Leið
okkar strákanna lá oft niður í fjörur
til að tína kuðunga, kúskeljar o.fl.
Kuðungana höfðum við fyrir hunda,
bæði litla og stóra. Kúskeljamar okk-
ar voru auðvitað sækýr. Hauskúpur
stórgripa vom afar vel þegnar því
þær gátum við haft fyrir stóla, borð
og önnur húsgögn. Hrossaleggir voru
líka hinir bestu gripir. í þá bomðum
220 Heima er bezt