Nýjar kvöldvökur - 01.01.1907, Blaðsíða 23

NÝJAR KVÖLDVÖKUR.
47
viðburður, í bóksögu íslendinga. Það væri
synd að segja að mikið hafi verið gert að því
að kynna oss íslendingum stórmenni heims-
ins í andans heirni. Vér höfum dálítið sögu-
legt veður af konungum og keisurum, þing-
málaþrefi og fáeinum pólitískum boluxum ald-
arinnar, en hinna: vísindaskörunganna og skáld-
anna hefir verið lítið sem ekkert minst. Agúst
Bjarnason, sá er heimspekisstyrkinn fékk fyrir
fáum árum, hefir nú brotið heiðarlega ísinn
með bók þessari; þó margt kynni að vera við
bókina að athuga, þá er hún samt í heild
sinni þess verð, að sem flestir læsu hana, ekki
sem sögu, heldur með athygli, og reyndu að
skilja hana vel. Pað er að sönnu talsvert erf-
itt að hafa full not hennar fyrir þann, sem
ekki hefir neina þekkingu í þeim etnum áður,
Bókin er nl. yfirlit yfir sögu heimspekinnar
frá Kant og fram undir aldarlokin. En þar ber
fleira á góma en heimspekin ein. Pað er saga
mannlegrar hugsunar, bæði í náttúruvísindum
o. fl. um sama tíma, og þó stutt sé yfir farið
er yfirlitið furðu glögt og gott til þess að ná
frumdrögunum í hugsunarþroska aldarinnar_
Fyrst er þar Iýst í stórum dráttum þjóðíélags-
framför og þjóðfélagsþroska aldarinnar, en æði
laust er það yfirlit og útdráttarkent; síðan
er lýst kenningum og stefnum hinna heldri
heimspekinga Rjóðverja um fyrri hluta aldar-
innar: Kants, Fichte, Scheilings, Hegels, Teuer-
bachs o. fl. Síðan er Iýst heiztu stefnum raun-
vísindanna, bæði í náttúruvísindum, þjóðíélags-
fræðum og öðrum raunvísindum, er fram hafa
komið á síðari hluta aidarinnar. Er þar æði
fljótt yfir sögu farið, sem von er, en þó furðu
glögt teknir aðalþræðir efnisins.
Að öllu samanlögðu er bókin furðanlega ljós,
þegar þess er gætt, hvað erfitt þetta viðfangs-
efni er, og nærfelt ekkert hefir verið áður rit-
að um það á íslenzku. Margt hefir höf. orðið
að búa til af nýjum orðum og eru mörg beirra
heppileg, t. þ. hugkviar fyrir hugsunarkvíar
(Kategoriur); sum eru aftur síður ljós, t. d.
skynkviar (Anschauungs-formen); í því orði felst
naumast það sem ætlast er til. Annars er mál-
inu víða aihnjög ábótavant, ogjafnvel málleysur
úr tali við hafðar sem góðar og gildar orð-
myndir, t. d. komustum f. komumst af að kom-
ast rýjar f. rýr af að rýja eins og sögnin væri
rýja, rýjaði í staðinn fyrir rýja rúði o. m. fi.
Að útleggja orðið Geni með afburðamaður er
ekki heppilegt, því að afburðamaður til vinnu
eða að kröftum, sem er altíðast í íslenzku,get-
ur ekki heitið Geni. Svo er og allmikið af
ritvillum. Slíkt má ekki lærður rithöfundur láta
sjást eftir sig, og jafngóðri bók og þessi er,
er það til stórlýta. En þrátt fyrir þetta fagna
eg komu bókarinnar; þó að hún sé ekki stór,
og láti lítið yfir sér, vegur hún upp á móti
tíu öðrum, seni prentaðar hafa verið nýiega.
Smælki.
Réttu tökln.
Uniferðasalinn: Mætti eg fá að tala við
húsfreyjuna ?
Það gelið þér óefað, ef þér eruð eigi mállaus,
sagði fasmikill kvenmaður, sem hafði opnað lnirð-
ina í hálfa gátt.
Fyrirgefið, þér eruð þó vænti eg ekki húsfreyjan?
Jú, það er eg, eg er það, eða hvað hélduð þér
að eg væri annað. ef til vill húsbóndinn, smalinn
eða eitthvað annað.«
Fyrirgefið. Eg skammast mín að segja frá því,
eg hélt að þér væruð yngri dóttir hjónanna hérna.
Nei, þetta var þó tindarlegt; en eftir á að hyggja,
hvað hafið þér fallegt að selja okkur hérna, maður
góður, gjörið svo vel að ganga í bæinn.
Klukkutíma síðar skundaði umferðasalinn glað-
ur í bragði út traðirnar. Húsfreyjan hafði keypt
fullan helming af því er hann hafði meðferðis og
eigi kvartað yfir verðinu. Þeir komast ávalt áfram
í henni veröldu, sem kunna réttú tökin á náunganum.
Málsbætur.
Dómarinn (við kærða): Þér kannist þannig
v;ð að hafa hent ölglasi í höfuðið á kærandanum?
Kærði: Já, herra dómari. En þetta var gam-
alt og brotið glas, og hefir því eigi getað verið
mikilsvirði.s