Nýjar kvöldvökur - 01.10.1940, Page 18

160
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
horf samtíðarinnar yki þar stöðugt á
ógæfu hans. Dómar Sölva um samtíð hans
eru harðir, en sumstaðar í þeim lýsingum
þykir mér þó ekki koma nægilega ljóst
fram, hvað eru dómar Sölva, og hvað höf-
undar sjálfs.
Víða koma þar fram harðar ádeilur, og
er margt í þeim stórvel sagt, en hver-
vetna þykir mér höfundur ná sér bezt á
strik í ljóðrænum lýsingum, eða þar sem
samúð hans með smælingjum kemur
skýrast í ljós, þar er hugur hans óskiptur
og njóta þær lýsingar góðs af því. Sem
dæmi þessa kafla má nefna kaflann um
Júlíönu og þar sem hann lýsir heiðarbæn-
um í seinna bindinu.
Enda þótt sagan fjalli um dapurleg ör-
lög auðnuleysingjans, bregður þar ósjald-
an fyrir glettni og gamansemi, þegar lýst
er viðskiptum Sölva við samtíðarmenn
sína, t. d. þá, er hann dvaldi á Austur-
landi og lýst er tog-streitu húsfreyjunnar
og prestskonunnar um að hýsa höfðings-
mann þann, er þær álitu hann vera. Og
Davíð kann þá list, að segja svo frá, að
lesandinn sleppir ekki bókinni fúslega
fyrr en henni er lokið.
Margar persónur koma þar við sögu,
misjafnar, eins og gerist og gengur, en
ógleymanlegust hygg ég þau verði Vala
gamla í Neskoti og Trausti hreppstjóri á
Skálá. Kaflinn um síðustu æfidaga og
andlát Skálárhjónanna þykir mér einn
hinn bezti í allri bókinni.
En ég býst við að ýmsir muni spyrja
sem svo, hvort Sölvi Helgason hafi verið
sú merkispersóna að það sé vert að rita
um hann tveggja binda skáldsögu. Um
lengd sögunnar út af fyrir sig er það að
^segja, að það virðist vera bókmenntatízka
nú, að hafa skáldsögur langar. Skal ég
ekki um það dæma, hvort hægt hefði ver-
ið að hafa hana styttri, en um yrkisefnið
er því að svara, að þótt sagan sé tengd
persónu og æfi Sölva Helgasonar, þá er
hún lýsing þess, sem höfundur kallar
Sölvaeðlið, og vitanlega var enginn sann-
ari fulltrúi þess en Sölvi sjálfur. Og þetta
Sölvaeðli er „að níða aðra, hreykja sjálf-
um sér með loginni frægð og krefjast alls
af öllum nema sjálfum sér. En það er
háttur oflátunga, sem vilja verða forkólf-
ar skrílsins og gera orð hans og innræti
allsvarðandi á íslandi“. Það þarf ekki
lengi að skyggnast um til þess, því miður,
að finna allt of marga fulltrúa Sölvaeðlis-
ins enn á meðal vor, ábyrgðarlausa of-
stopamenn, sem einskis svífast, til þess að
afla sér fylgis og beita sömu aðferðum og
Sölvi Helgason til þess að blekkja hrékk-
laust fólk, sem trúir því, að þarna séu
lausnarar lýðsins komnir. Predikanir
Sölva Helgasonar, þegar hann þóttist ætla
að verða pólitískur leiðtogi þjóðarinnar,
eru af sama toga spunnar og ræður
kommúnista- og nazistaforingja nútímans.
Allt er nítt, sem aðrir gera, en þeir sjálfir
þykjast vera bjargvættir lands og lýðs,
þótt þeir aldrei hafi ærlegt verk unnið.
Það er því ekki hægt að segja að Sólon
eigi ekki erindi til nútímamanna, hann er
þeirra fullkomin aðvörun og áminning um
að láta ekki ánetjast af Sölvaeðlinu og
fulltrúum þess.
Ég geri ráð fyrir, að bókmenntafræð-
ingar kunni að finna einhverja galla á
Sólon, en hitt getur ekki farið fram hjá
neinum heilskyggnum lesanda, að sagan
er gerð af meiri vandvirkni og samvizku-
semi, en vér eigum almennt að venjast af
íslenzkum höfundum. Hvert orð og setn-
ing eru sýnilega metin og vegin, og frá-
sögnin er öll framborin á trúrri, kjarn-
góðri íslenzku. Davíð leitar ekki uppi lat-
mæli, ambögur og útlenzkuslettur; sem
slæðst hafa inn í málið, til þess að ein-
kenna persónur sínar og auka með þeim
áherzlur, eins og sumra höfunda er hátt-
ur, og tilteknum hópi manna þykir nú
vera sérstök list. Málið á Sólon er ramm-