Ægir - 01.10.1965, Qupperneq 10
276
ÆGIR
hvað snertir hafís og heil tímabil vanti
alveg, en að þeir verði ýtarlegri, þegar
nær dregur okkar tímum, og sé nítjánda
öldin sú fyrsta, sem fullkomnar heimildir
séu til um frá ári til árs.
Það er bert að mörg stig eru á því,
hvernig ísinn leggst að landinu, og hefur
hvert þeirra ákveðin einkenni og afleið-
ingar. Fyrsta stigið er það, sem við vorum
vitni að síðastliðinn vetur, og síðasta stig-
ið er það, þegar landið er umkringt og inni-
lokað.
Ótrúlega og ískyggilega oft er þess get-
ið að ís umkringi landið, og allt bendir til
að svo hafi verið oftar en tekið er fram.
Þegar síðasta stig gengur í garð, og
raunar löngu fyrr, hefur algjört heim-
skautaloftslag setzt að í landinu.
í raun og veru heldur heimskautalofts-
lag innreið sína, þegar hafísinn leggst að
Norðurlandinu eða, nánar tiltekið, þegar
framannefnd gildra smellur, því að þá er
landið komið, í bókstaflegum skilningi, í
beint samband við Norðuríshafið.
Af lýsingum fyrri alda má ráða, að sam-
fara gífurlegum þrýstingi á ísnum utan
frá, þá frjósi hann af heljarkulda í eina
samfellda hellu, svo til á þeirri stundu,
sem hann hefur náð fullri snertingu við
strandlengjuna og verður hvorki vök né
hola í.
Þá tortímast öll hafdýr, sem anda með
lungum og innan íssins hafa verið. Selir,
hvalir og sjófuglar hafa þá kramizt, þeim
hefur verið þrýst á land, eða þá að þeir
hafa orðið undir ísnum eða ofan á honum,
með engu sambandi á milli.
Islendingar hafa aldrei séð hafísinn fyrr
en hann kemur yfir sjóndeildarhringinn,
og svo virðist sem flestir álíti þar vera
upphaf hans og endi, því þar hverfur hann
aftur. Því er ekki svo varið, heldur er rek-
ísinn kominn miklu lengra að.
Sá hafís, sem kemur og hverfur yfir
sjóndeildarhringinn við Island, hefur að
mestu leyti ferðast yfir Norðuríshafið
þvert og suður með austurströnd Græn-
lands. Sú ferð byrjar úti af norðaustur-
strönd Síberíu, og er kjarni einstakra jaka
oft ennþá lengra að kominn, jafnvel langt
innan úr meginlandi Asíu.
Þessi straumrás hefur verið staðfest
hvað eftir annað, með margvíslegum rann-
sóknum og athugunum, og hefur fengizt
góð hugmynd um straumhraðann, þótt
liann sé misjafn.
Frægastir þeirra leiðangra, sem þar
koma við sögu, eru Jeannette-leiðangurinn
1879—1881, Fram-leiðangurinn 1898—-
1896, leiðangur Papaninis 1937—1938 og
Georgi Sedov-leiðangurinn 1937—1940. —-
Eftir síðustu heimsstyi’jöld hafa stöðugar
rannsóknir verið framkvæmdar á Norður-
íshafinu af Bandaríkjunum, Kanada og
Rússlandi, ásamt einstökum leiðangrum
frá öðrum ríkjum.
Upphaf þess að athygli manna beindist
að þessum straumi sérstaklega, var það að
1881 fórst ameríska leiðangursskipið Je-
annette í hafísnum nálægt Nýsíberíueyj-
um. Foringi Jeannette-leiðangursins var
George W. De Long, sjóliðsforingi í flota
Bandaríkjanna.
Jeannette fór frá San Francisco 8. júlí
1879, á leið í Norðuríshafið til rannsókna.
Skipið fór gegnum Beringssund og 6. sept-
ember sama ár festist það í ísnum nálægt
Wrangeleyju og losnaði ekki aftur.
Nærri því tvö ár rak skipið með ísnum
hægt í norðvestur, þar til 13. júní 1881 að
það brotnaði og sökk í nánd við Nýsíberíu-
eyjar, sem fyrr segir. Leiðangursmennirn-
ir lögðu af stað til lands yfir ísinn, en af
33 mönnum komust 10 til byggða, og De
Long sjálfur dó úr hungri og harðrétti
eftir að hafa náð landi á Síberíuströnd.
Þrem árum eftir að atburðir þessir
gerðust rak ýmsa muni á Suður-Græn-
landi, sem sannaðist að voru frá Jeann-
ette.
Út frá því dró Friðþjófur Nansen þá
ályktun, að hafstraumur lægi þvert yfh’
Norðuríshafíð og mætti ef til vill ná
sjálfu heimskautinu á skipi, sem væri lát-