Ægir - 01.04.1983, Qupperneq 22

telja, að í kjölfar vélvæðingar ísfélags Vestmanna-
eyja h.f. fylgdi almenn vélvæðing íshúsanna í land-
inu, að það yrði upphaf byltingar á þessu sviði.
Þetta fór þó á annan veg. Tveir áratugir liðu, þar
til næsta íshús var vélvætt. Hvað valdið hefir þessu
tómlæti skal ósagt látið. Óneitanlega bendir þó sá
dráttur, sem varð á því, að landsmenn hagnýttu sér
hina nýju tækni, til þess, að gömlu íshúsin hafi
þjónað sínu hlutverki allvel.
Það var koma Benedikts Þ. Gröndals, fyrsta ísl.
vélaverkfræðingsins, til landsins, sem olli nýjum
aldahvörfum á þessu sviði. Hann kom til landsins
árið 1925 og setti þá upp eigin verkfræðistofu
í Reykjavík, sem hann rak til ársins 1931, er hann
varð verkfræðingur Hamars h.f. og forstjóri ári
siðar. Það varð hlutverk hans á þessum árum, að
flytja tæknina inn í þennan atvinnuveg. Gröndal
hafði tekið að sér umboð fyrir dönsku Atlas-verk-
smiðjurnar og hófst þegar handa að kynna hina
nýju tækni. Ferðaðist hann um, mældi upp frysti-
geymslur í gömlu íshúsunum og lagði á ráðin um
vélastærðir og uppsetningu þeirra. Hefir hann sagt
höf., að hann hafi
furðað sig á ókunnug-
leika manna á hinni nýju
tækni og jafnframt þeim
áhuga, sem menn sýndu
henni, strax og þeir fengu
upplýsingar um þessa
hluti.
Fyrstu frystivélina frá
Atlas seldi Gröndal til
Akraness. Þá vél keyptu
Ólafur B. Björnsson og
félagar hans á Akranesi, en næstu fjórar vélarnar
telur Gröndal, að allar hafi komið hingað að
Djúpi, ein í Bolungavík, tvær á ísafjörð og ein í
Súðavik. Var fyrsta vélin sett upp í nýbyggðu
frystihúsi íshúsfélags Bolungavíkur h.f. sumarið
1928, en sama ár var einnig sett upp frystivél í
Neðstakaupstaðarhúsinu, sem þá var komið i eigu
hafnarsjóðs ísafjarðar. Árið eftir voru svo settar
upp vélar í Félagshúsinu á ísafirði og húsi Frosta í
Súðavík. Var Gröndal til ráðuneytis við uppsetn-
ingu allra þessara véla. Þrem árum síðar voru svo
settar vélar í Glámu og Jökul, en eigendur þessara
húsa völdu vélar, sem notuðu kolsýru fyrir kæli-
miðil í stað ammoníaks. Telur Jón Valdimarsson,
sem var vélstjóri við Neðstakaupstaðarhúsið um
árabil, að það hafi ráðið ákvörðun þeirra, að þær
vélar voru miklu fyrirferðarminni og tóku Þ
minna húsrými. _ ^ ;
Saga gömlu íshúsanna heyrir nú fortíðinn1
Ný og fullkomnari tækni hefir leyst þau af h°*
En þáttur þeirra er merkilegur áfangi í atvinnusOr
þjóðarinnar og sókn hennar til bættra lífskj3 ;
sem ekki má gleymast.
Heimildir og tilvitnanir: .
1) Bj. Sæmundsson: Fiskirannsóknir 1901. Andvari 1
bls. 118—119. .33.
2) Sami: Fiskirannsóknir 1901, Andvari 1903, bls. 131''
3) Geir Sigurðsson: Óprentuð ritgerð um síldveiðar o. • ^
4) Matthias Þórðarson: Síldarsaga íslands, Rk 1930.
í54- - , 9-l°'
5) Isak Jónsson: íshús og beitugeymsla, Ak 1901, bis- 7
6) Sami: íshús og beitugeymsla, Ak 1901, bls. 13. jg.
7) Lúðvík Kristjánsson: Upphaf íshúsa á íslandi, Æglf
árg. bls. 84.
8) ísak Jónsson: íshús og beitugeymsla, bls. 16. ^
9) Lúðvík Kristjánsson: Upphaf íshúsa á íslandi, bls-
10) ísak Jónsson: íshús og beitugeymsla, bls. 17—18-
11) Axel V. Tuliníus: ísafold, 5. tbl. jan. 1896. |
12) ísak Jónsson og íshúsin eystra, Ægir 2. árg. 9. blað
13) Fundagerðabók bygginganefndar ísafjarðar 1866-"
14) Þjóðviljinn ungi, 36. tbl! 31. árg. 1896. u-
15) Jón Grimsson: ísafjörður fyrir 60 árum. Ársrit
félags ísfirðinga 1. ár/1956.
16) Lúðvík Kristjánsson: Upphaf íshúsa á íslandi bls- 8
17) Sami: Upphaf íshúsa á íslandi, bls. 86. . ,(il j
18) Guðjón Friðriksson: Upphaf þorps á Patreksfirði- Ár
Sögufélags ísfirðinga 1973, bls. 100.
19) Sami: Upphaf þorps á Patreksfirði, bls. 109. 0.
20) Kr. Bergsson: Matthías Ólafsson, fyrrv. alþm->
1942, bls. 68. pétUr
21) Brynleifur Tobíasson: Hver er maðurinn, Rk 1944.
M- Bjarnason- Framhald á bls- 2°
Benedikt Þ. Gröndal.
Fyrstu frystivélarnar voru fyrirferðarmiklar og þurftu
húsrými.
182 — ÆGIR