Ægir - 01.01.1985, Blaðsíða 36

láta fylgja nafnaskrá yfir bæði
bindin, sem tæki til bæði manna-
og skipanafna. Nafna- og heim-
ildaskrár auka notagildi rita sem
þessa margt'aldlega og það er
sorglegt að vita til þess, hve
margar íslenskar ævisögur og
minningabækur, sem mikil vinna
hefur verð lögð í, hafa reynst lítt
nothæfar fræðimönnum vegna
þess að þessar nauðsynlegur
skrár hefur vantað. Skal þá bent
á, að það er útbreiddur misskiln-
ingur, að skrár af þessu tagi spilli
bókum í augum „almennra les-
enda". Þær koma ekki mál við þá
af þeirri einföldu ástæðu að þeir
líta ekki á þær, nema þeir þurfi á
þeim að halda.
II.
Nokkur hefð virðist hafa mynd-
ast um uppbyggingu endurminn-
ingabóka og ævisagna hérlendis.
Þessi bók sker sig þar ekki úr á
nokkurn hátt. Hún hefst á ætt-
rakningu, sem nær yfir fyrstu 24
blaðsíðurnar. Þar segir frá for-
feðrum sögumanns, allt aftur til
öndverðrar 18. aldar. Ættrakn-
ingar sem þessi eru gagnlegar,
vilji lesendur átta sig á þeim, sem
bókin fjallar um, og það hefur jú
löngum verið ríkt í okkur íslend-
ingum að vilja vita nokkur deili á
náunganum. Mestur hluti þessa
þáttar fjallar annars um afa Guð-
mundar Kjærnested, Guðmund
Hjaltason skólastjóra og fyrirles-
ara. Sú frásögn er öll hin fróðleg-
asta, en Guðmundur Hjaltason
hefur, eins og flestir íslenskir
alþýðu- og ungmennafélags-
fræðarar á aldamótaárunum,
legið næsta óbættur hjá garði í
íslenskri söguritun.
Þessu næst tekur við alllangur
kafli um bernsku, æsku og upp-
vöxt sögumanns og um siglingar
á stríðsárunum. Sá hluti bókar-
innar er hinn eini, sem með réttu
má kalla hreina persónusögu, en
skýrir ýmislegt, sem á eftir fer.
Guðmundur Kjærnested réðst
til landhelgisgæslunnar á höfuð-
daginn 1943 og var í þjónustu
hennar í rúma fjóra áratugi.
Starfssaga hans þar varð fjöl-
breytileg og viðburðarík, þótt
þjóðin þekki hann best af vask-
legri framgöngu í deilunum við
Breta og Þjóðverja er fiskveiði-
lögsagan var færð út í 50 og síðan
200 sjómílur. Af þeim atburðum
segir þó lítið í þessu bindi. Því
lýkur við 5. september 1972, er
togvíraklippunum var beitt í
fyrsta skipti.
Síðari hluti þessa bindis, rúmar
100 blaðsíður, segir frá störfum
sögumanns í landhelgisgæslunni
á árunum 1943-1972, auk þess
sem lítillega er greint frá námi,
fjölskyldumálum og störfum að
félagsmálum sjómanna. Öll er
þessi frásögn stórfróðleg, þótt hér
verði ekki getið nema nokkurra
atriða.
Á þessum árum var hlutverk
landhelgisgæslunnar, sem endra-
nær, gæsla fiskveiðilögsögunnar,
eftirlits-, þjónustu-, björgunar-og
hjálparstörf. Frá öllum þessum
þáttum segir í bókinni og hygg ég
að mörgum ókunnugum les-
endum muni koma á óvart, hve
gífurlegt starf hefur verið unnið á
vegum gæslunnar, — starf sem
sjaldnast var getið í fjölmiðlum
en skipti miklu fyrir fólkið í land-
inu.
Guðmundur segir allítarlega
frá daglegum störfum þeirra
gæslumanna við þjónustu- og
eftirlítsstörf, og nefnir allmörg
dæmi um leitir og bjarganir. Þar
hafa starfsmenn gæslunnar oft
unnið mikil afrek við að bjarga
bæði mannslífum og verð-
mætum, en einnig er að finna í
bókinni dapurlegri frásagnir, þar
sem margra daga leitir urðu ár-
angurslausar.
Allmargar sögur eru einnig um
tökur landhelgisbrjóta við ýmis-
legar kringumstæður og um
afskipti og afstöðu ráðamanna til
þeirrar starfsemi. F.r hætt við að
þar muni ýmislegt koma sauð-
svörtum almúganum á óvart.
Athyglisverðasti hluti bókar-
innarer, að mínum dómi, sá, sem
fjallar um upphaf, uppbyggingu,
skipulag og starfsemi fluggæsl-
unnar. Nú orðið munu flestir telja
það næsta sjálfgefið, að land-
helgisgæslan hafi ávalltviðhönd-
ina vel búnar flugvélar til gæslu-
og leitarflugs. Fáir munu á hinn
bóginn leiða að því hugann, hve
mikið starf lá að baki skipulagn-
ingu þessa starfsþáttar og það er
ekki á allra vitorði, að á þessu
sviði urðu íslendingar brautryðj-
endur. íslenska landhelgisgæslan
varð fyrst allra til að taka upp
gæslustörf úr lofti. Guðmundur
Kjærnested varð þannig fyrstur
manna flugskipherra og þróaði
ásamt félögum sínum sérstaka
mælingaraðferð, sem beitt var er
fluggæslan staðsetti skip, utan
eða innan línu. Frá þeim málum
segir ítarlega í bókinni og þá ekki
síður frá baráttu þeirra fluggæslu-
manna við að fá mælingatæknina
viðurkennda fyrir dómstólum.
í upphafi átti gæslan engar
flugvélar sjálf, en varð að notast
við leiguvélar, oftast frá Flugfé-
lagi íslands. Þær gáfust vel, en
þaðhlýturaðvera næreinsdæmi,
að óvopnaðar farþegaflugvélar
væru notaðartil landhelgisgæslu.
Ot't lentu þeir fluggæslumenn í
ævintýrum í starfi og er sagt frá
nokkrum þeirra í bókinni. Minnis-
stæðastar eru frásagnirnar af elt-
ingaleiknum við belgíska togar-
ann Van Dyck, 3. júlí 1955, ogaf
því er breski togarinn Cape Clev-
erland var tekinn 16. febrúar
1956, en þá var landhelgisbrjótur
tekinn í fyrsta skipti úr flugvél, án
þess að varðskip kæmi til aðstoð-
24-ÆGIR