Ægir - 01.01.1985, Blaðsíða 35

Sveinn Sæmundsson:
Guðmundur skipherra
Kjærnested. Fyrra bindi
Öm og Örlygur 1984.189 bls.
Það hefur trauðla farið framhjá
neinum IslendingK sem kominn
t'l vits og ára, að á undan-
förnum árum hafa frásagnir af
lífshlaupi ýmissa merkismanna
átt vaxandi vinsældum að t'agna
með þjóðinni. Þessar frásagnir
8anga ídaglegu tali undir nafninu
mvisögur, og eru vænn hluti jóla-
‘fökaflóðsins ár hvert. í ár virðist
tjöldi þeirra ætla að verða meiri
nokkru sinni fyrr og ekkert við
Pví að segja í sjálfu sér.
Ævisögurnar svonefndu eru
tjarska misjafnar að efni, gæðum
°8 gerð, svoólíkar, aðafarhæpið
er að setja þær allar undir einn
latt. Algengastar um þessar
mundir eru endurminningar, þar
j,em sá, er bókin fjallar um, rekur
'tshlaup sitt fyrir skrásetjara, sem
síðan færir í letur og eykur
gjarnan við eftir öðrum heimild-
um. Þessar bækur mætti gjarnan
alla heimildaminningar (sbr.
1eimildaskáldsögur), en gæði
Peirra hljóta ávallt að ráðast að
tvennu; samvinnu sögumanns og
s 'msetjara, og dugnaði skrásetj-
ara við að afla viðbótarheimilda,
mnnsaka þær og nota til að fylla í
rásögn sögumanns. Fer það
siðan eftir smekk og vinnu-
fögðum hverju sinni, hvort
s msetjari einkennir þann eða
Pa hluta frásagnarinnar, sem
byggjast á utanaðkomandi heim-
ildum, sérstaklega, eða ekki.
Aðrar tegundir ævisagna eru
hreinar endurminningar, þarsem
frásögn sögumanns er allsráð-
andi, hvort sem hann færir hana
sjálfur í letur eða ekki, sjálfsævi-
sögur, sem sögumenn skrá sjálfir,
og loks eiginlegar ævisögur. Þær
síðastnefndu eru einna fágætastar
þessara frásagna hérlendis, en
þó oftast veigamestar. Eiginlegar
ævisögur eru að því leyti frá-
brugðnar öðrum í þeim flokki,
sem hér hefur verið nefndur, að
þær eru tíðast samdar af t'ræði-
mönnum, oft háskólamennt-
uðum sagnfræðingum. Frásögnin
byggist þá á rannsóknum ritaðra
frumheimilda, stundum að
nokkru á munnlegum heimild-
um. Oftast fjalla ævisögur um
látna menn, oft löngu liðna, oger
því auðsætt, að þeir koma sjálfir
ekki við sögu samningarinnar.
Ævisögur í eiginlegum skilningi
eru þannig oftast hrein fræðirit.
Bók Sveins Sæmundssonar um
Guðmund Kjærnested skipherra
er á mörkum þess að vera heim-
ildaminning og hreint endur-
minningarit. Frásögn Guð-
mundar er ráðandi í bókinni, en
Sveinn getur þess í inngangi, að
hann hafi „...leitað ýmissa heim-
ilda til staðfestingar því að rétt sé
með farið. Minnið getur brugðist
um ýmiss (sic) atriði, en það auð-
veldaði verkið að Guðmundur
hefir varðveitt gögn frá ýmsum
tímum. Ffann nélt eigin dagbók
frá árinu 1955."
Af þessum orðum er Ijóst, að
auk frásagnar Guðmundar hefur
Sveinn stuðst við persónulegar
heimildirhans. Hinsvegarkemur
ekki skýrt fram, hvort hann hefur
leitað fanga víðar, að öðru leyti
en því, að í texta er sagt frá
ummælum móðursystur Guð-
mundar um tiltekið atriði, og á
öðrum stað er þess getið, að
gluggað hafi verið í gömul blöð
og tímarit.
Hafi skrásetjari stuðst við fleiri
heimildir, sem ýmislegt bendir
til, hefði hann átt að geta þeirra.
Saga þeirra atburða, sem Guð-
mundur Kjærnested tók svo
virkan þátt í, þ.e. gæsla og
útfærsla fiskveiðilögsögunnar úr
3 sjómílum í 200, á vafalaust eftir
að verða fræðimönnum ærið
rannsóknarefni um ókomin ár.
Þá verður gagnlegt að hafa
aðgang að sem flestum upplýs-
ingum um heimildir. Vonandi
verður úr þessu bætt er annað
bindi kemur út, og þá ætti líka að
ÆGIR-23