Ægir - 01.11.1986, Síða 17

ekki er hlutast til um tekjuskipt-
inguna eins og í eldri lögum um
Stofnfjársjóð og kostnaðarhlut.
Sérreglur gilda um smábáta undir
10 lestum að stærð, og er aðeins
haldið eftir 10% af aflaverðmæti
þeirra til greiðslumiðlunar. Þvífé
er ráðstafað sérstaklega í þágu
smábátamanna.
Loks voru sett ný ákvæði um
ráðstöfun fjár, sem varið er á fjár-
lögum 1986 til endurgreiðslu til
sjávarútvegs á uppsöfnuðum sölu-
skatti. Það fé rennur til þeirra
greina, sem söluskattinn bera,
einkum fiskvinnslunnar, í stað
þess að fara um Aflatryggingasjóð
sem verðuppbætur til útgerðar
eins og áður. Þetta er væntanlega
einnig stefnumarkandi fyrir fram-
tíðina.
Það var forsenda skiptaverðs-
laganna, að gerður yrði viðbótar-
kjarasamningur milli sjómanna
og útvegsmanna, þarsem útvegs-
menn tækju á sig skuldbindingar
áhafnadeildar Aflatryggingasjóðs
að greiða sjómönnum fæðispen-
inga. Auk þess skyldi skiptapró-
senta á öllum bátum undir 240
brl. hækka um 1%, til þess að
tryggja sem næst óbreyttan afla-
hlut sjómanna eftir breytinguna.
Um þennan samning tókst gott
samkomulag.
Afnám millifærslna
oggreiðslna utan skipta
Setning laga um skiptaverð-
mæti og greiðslumiðlun innan
sjávarútvegsins sl. vor var að því
leyti frábrugðin flestri lagasmíð í
seinni tíð, jafnt í þessu efni sem
öðrum, að hún fól í sér einföldun
og niðurfellingu gildandi laga en
ekki viðbætur. Sjóðakerfi sjávar-
útvegs varð þannig til, að laga-
ákvæði hlóðust upp á löngum
tíma, og voru hver lögin sett á
fætur öðrum til að leysa aðsteðj-
andi vanda hverju sinni. Sjóð-
unum tengdust síðan ýmsar lög-
bundnar greiðslur utan skipta
ofan á fiskverð. Úr þessu varð til
flókið kerfi, sem var hætt að
þjóna skynsamlegum tilgangi.
Fjárhagslegt skipulag sjávarút-
vegsins var óþarflega flókið og
sömuleiðis ákvörðun fiskverðs.
Ennfremur torveldaði þetta kerfi
ákvarðanir í sjávarútvegi og hafði
jafnvel áhrif, sem gengu þvert á
mikilvæg markmið í rekstri hans.
í grófum dráttum má segja, að
sjóðakerfi sjávarútvegs hafi verið
fjórþætt:
1. Útflutningsgjald, sem var
5’/2% af fob-verði, var lagt á
nær allan fiskútflutning.
2. Millifærslusjóðir- en af þeim
var Aflatryggingasjóður stærst-
ur - skiluðu útflutningsgjald-
inu og fé úr ríkissjóði til
útgerðar utan skipta og að
nokkru til sjómanna eftir
flóknum reglum.
3. Lögboðnar greiðslur, sem
voru utan við hlutaskiptin,
komu ofan á lágmarksverð,
stofnfjársjóðsgjald og sérstak-
ur kostnaðarhlutur útgerðar.
4. Verðjöfnunarsjóður fiskiðn-
aðarins, sem hefur það sér-
staka hlutverk að jafna verð-
sveiflur milli tímabila.
Lögin frá því í vor tóku ein-
göngu til þriggja fyrstu þáttanna,
en eftir þeim krókaleiðum hefði
að óbreyttu farið 2'/2 milljarður
króna á þessu ári utan við venju-
leg viðskipti. Eftir breytinguna fer
þetta fé hins vegar rakleitt milli
þeirra, sem kaupin gera.
Útflutningsgjald af sjávaraf-
urðum var fyrst sett í lög hér á
landi árið 1881. Upphaflega var
það tekjustofn fyrir ríkissjóð, en
árið 1943 varð það millifærslu-
tæki innan sjávarútvegsins. Fram
til ársins 1943 var útflutnings-
gjaldið yfirleitt á bilinu 1-2% af
verðmæti útflutnings (fob), en fór
á síðari árum stundum býsna
hátt. Einna hæst fór það í 160//° a,
útflutningsverðmæti árið 1975 '
kjölfar olíuverðshækkunar,
var þá að stórum hluta varið t|
þess að greiða niður olíuverð ti
fiskiskipa. En gjaldið var lækka
í 6% við umfangsmikla endur-
skoðun á sjóðum sjávarútvegsin5
áárinu 1976. Útflutningsgjaldi ,
sem síðast gilti, var 5’/2% og var
lagt á nær allan fiskútflutning-
Það skiptist þannig, að 56 °
runnu til Aflatryggingasjóðs,
23% til Tryggingasjóðs fiskiskipa
og Úreldingarsjóðs, tæp 19% ti
Fiskveiðasjóðs og Fiskimá a
sjóðs, og um 2% skiptust jafnt a
milli sjávarrannsókna og fram
leiðslueftirlits annars vegar °8
samtaka sjómanna og útvegs
manna hins vegar. Þótt þet
útflutningsgjald hafi ekki veri
ýkja hátt, íþyngdi það nokku
þeim greinum sem hafa tiltö u
lega hátt vinnsluvirðishlutta -
þ.e. auka verðmæti hráefnism5’
mikið við vinnslu. Með lögunum
frá því í vor var útflutningsgjal ' ^
lagt niður, ásamt Aflatryggm^
sjóði, Tryggingasjóði fiskiskip‘
og Úreldingarsjóði.
Aflatryggingasjóður sjávaru
vegsins var stofnaður árið 19 ■
Upphaflega var hann hlutatrygS^
ingasjóður, sem hljóp un .
bagga, ef afli brást. Síðar e
hann víðtækara hlutverk. Nú s'
ast starfaði hann í þremur dei
um: Almennri deild, sem 361
var að bæta útvegsmönnum a
brest; verðjöfnunardeild, sem a
að beina sókn að þeim
um, sem talið var að þyldu ua ^
öðrum stofnum betur; og áha
deild, sem greiddi lögskra
sjómönnum fæðisdagpen'^jj
Auk tekna af útflutningsg)a
hafði Aflatryggingasjóður til *
stöfunar framlag úr ríkissj
sem taldist endurgreiðsla á up
söfnuðum söluskatti.
Margvíslegrökmæltume "
656-ÆGIR
a^ Aflatrygginsjóður yrði lagður
Nður. í fyrsta lagi höfðu bætur úr
honum í vaxandi mæli hin síð-
Ustu ár verið ákveðnar sem beint
úutfall við aflaverðmæti. Það var
pvi orðið eðlilegt að taka þær inn
' sjálft fiskverðið. íöðru lagi hlaut
hlutverk almennu deildar sjóðs-
'ns að breytast með nýrri fiskveiði-
JJefnu, meðal annars af því að
Pað væri til dæmis órökvíst að
v®'ta skipi veiðileyfi og bæta því
s'ðan aflabrest, ef því tækist ekki
að nýta leyfið, sem það gæti þó
rarnselt. Ný fiskveiðistjórn
. reytti því algjörlega grundvell-
'Pum fyrir starfsemi almennu
e'idarinnar. Óbein stýring fisk-
veiðanna eftir tegundum, sem
verðjöfnunardeild sjóðsins hafði
^eð höndum, virtist einnig óþörf
'r að tekin var upp ný fiskveiði-
^efna, Sem hafði það í för með
Ser að veiðar helstu botnfiskteg-
nda voru bundnar heildarafla-
arki. Reyndar virtust forsendur
P'r'r starfsemi þessarar deildar
egar brostnar úr því farið var að
sreiða verðjöfnunarbætur á nær
fa|prte®Undir botnfisks í líku hlut-
s l( jafnvel einna mest á þær
ern taldar voru ofveiddar. 1
be:
ssum greiðslum fólst því eng-
ten hvati til sóknar í vannýttar
^8undir, heldur var fyrst og
^^t verið að styrkja veiðar teg-
a' sem ekki báru sig með
rurn hætti, á kostnað hinna.
i mgreiðslum fyrirfisk, sem ekki
mu ti| skipta, skal helst telja
s:Úars vegar gjald til Stofnfjár-
0fa s tiskiskipa, sem var 10%
I n a lágmarksverð við heima-
| aniren 16% afsöluverði við
sér eriendis, en hins vegar
sem a^an kostnaðarhlut útgerðar,
Við iVar^9% °tan á lágmarksverð
verxeirrial°ndum en 6% af sölu-
k0 1 er|endis. Af sérstökum
tj| ^aðarhlut komu síðan 10'/2%
en 6i^!,a a ^tum undir 240 brl.
á stærri skipum. Þessar
greiðslur fólu ekki í sér fjár-
strauma utan eiginlegra viðskipta
milli fyrirtækja, eins og útflutn-
ingsgjaldið, heldur þjónuðu þær
þeim tilgangi að breyta hlutaskipt-
unum. í lögunum varákveðið, að
þessar greiðslur skyldu falla niður
og þar með var gert hreint borð í
hlutaskiptunum.
Til að afnám útflutningsgjalds-
ins, millifærslusjóðanna og
greiðslna utan skipta hefðu sem
minnst áhrif á tekjuskiptinguna,
þegar litið er á heildarstærðir, var
skráð fiskverð hækkað um 63%
strax í kjölfar gildistöku laganna-
án þess þó að það hækkaði í
reynd - og skiptaverð ti I sjómanna
var sett 70% af því verði. Áhrifin
á hlut sjómanna í fiskverði voru
ekki mikilvæg en þó til hækkun-
ar, því við samþykkt laganna og
með viðbótarkjarasamningi
hækkaði hlutur sjómanna í fisk-
verði að meðaltali um 1%. Við
þessa hækkun bættist svo tæp-
lega 11/2% frá 1. september sl.,
þegar hlutfall skiptaverðs var
hækkað í 71% með samningi
milli sjómanna og útvegsmanna.
Myndin (mynd 1), sem ég
bregð hér upp, sýnir glöggt,
hversu mikil einföldun varð á
myndun fiskverðs og skiptaverðs.
Afnám sjóða sjávarútvegs og einföldun
fiskverðs 1986
Stílfærð mynd af myndun botnfiskverös innanlands
HEIMILD: ÁLIT SJÓDANEFNDAR.
ÆGIR-657