Tímarit lögfræðinga - 01.11.1974, Qupperneq 40

1948“. Eftir marga atburði og viðræðufundi urðu ísland og Bretland ásátt
um erindaskipti, er fram fóru 11. mars 1961, þar sem m. a. var tekið fram, að
Bretland mundi falla frá mótmælum sinum gegn 12 mílna fiskveiðabelti, að
ísland mundi vinna áfram að framkvæmd áiyktunarinnar frá 1959 um útfærslu
fiskveiðilögsögunnar, en mundi tilkynna Bretlandi um slíka útfærslu með 6
mánaða fyrirvara, og „rísi ágreiningur um slíka útfærslu, skal honum, ef
annar hvor aðili óskar, skotið til Alþjóðadómstólsins".
ís'enska ríkisstjórnin kunngerði 1971, að samkomulaginu við Bretland um
fiskveiðilögsögu yrði sagt upp og að alger mörk fiskveiðilögsögu íslands
yrðu færð út í 50 mílur. í orðsendingu 24. febrúar 1972 var Bretlandi formlega
sagt frá þesum áformum. í svari sínu lagði Bretland áherslu á, að ekki væri
hægt að segja einhliða upp erindaskiptunum og að fyrirhuguð ráðstöfun
stæðist að þess áliti ekki samkvæmt alþjóðalögum. Nýjar reglur voru settar
14. júlí 1972, sem mæitu fyrir um útfærslu íslensku fiskveiðimarkanna í 50 míl-
ur frá 1. september 1972, og bönnuðu þær allar veiðar erlendra skipa innan
þessara marka. Á meðan réttarhöld héldu áfram fyrir dómstólnum og ísland
neitaði að viðurkenna ákvarðanir hans, varð framkvæmd íslensku reglnanna
til þess, að margir atburðir urðu og samningafundir voru haldnir, sem leiddu
13. nóvember 1973 til erindaskipta um bráðabirgðasamkomulag milli Bret-
lands og Islands. Þetta samkomulag, sem gilda á til 2 ára, kvað á um tíma-
bundið fyrirkomulag, ,,þar til deilan leysist, og hafi það ekki áhrif á lagaskoð-
anir aðila né réttindi í málinu".
Dómstóllinn leit svo á, að tilvist bráðabirgðasamkomulagsins ætti ekki að
koma í veg fyrir dómsuppsögu, þar sem deilan stæði enn og efnislausn væri
ófundin; og að það gæti ekki leyst dómstólinn undan skyldu hans til að kveða
upp dóm eftir núgildandi rétti, þótt hann gæti ekki sagt fyrir um réttarstöðu
aðila, þegar bráðabirgðasamkomulagið fellur úr gildi; ennfremur ætti dóm-
stóllinn ekki almennt að hafa neikvæð áhrif á gerð bráðabirgðasamninga,
sem gætu dregið úr spennu í síðari deilumálum.
Með tilliti til erindaskiptanna 1961, sem dómstóllinn taldi gildan samning
með dóminum 1973, lagði dómstóllinn áherslu á, að það fæli í sér of þrönga
túlkun á áðurnefndu samkomulagsákvæði, ef það takmarkaði dómsögu dóm-
stólsins við að svara því játandi eða neitandi, hvort íslensku reglurnar frá 1972
samrýmdust alþjóðalögum. Það virtist augljóst, að aðila greindi m. a. á um fisk-
veiðiréttindi þeirra og um gildi verndarráðstafana. Dómstóllinn hafði vald til
að taka til meðferðar öll atriði málinu viðkomandi.
Viðeigandi þjóðréttarreglur. 49.—78. gr. dómsins.
Fyrsta hafréttarráðstefna Sameinuðu þjóðanna (í Genf 1958) samþykkti
samning um úthafið. i 2. gr. hans er meginreglan um frelsi á úthöfunum, þ. e.
frjálsar siglingar, frjálsar fiskveiðar o. s. frv., ,,sem öll ríki skulu njóta með
sanngjörnu tilliti til hagsmuna annarra ríkja, sem hagnýta sér frelsið á út-
höfunum".
Það náðist hvorki samkomulag um breidd, landhelgi né um víðáttu fisk-
veiðilögsögu strandríkja á ráðstefnunni 1958 og ekki heldur á annarri ráð-
stefnu í Genf 1960. Samt sem áður festust tvenns konar hugmyndir sem venju-
réttur í anda samhljóða skoðana á seinni ráðstefnunni. Annars vegar fisk-
veiðibelti milli landhelgi og úthafs, þar sem strandríki gat krafist algerrar
166