Ægir - 01.07.1997, Page 14

Sjávarútvegur og umhverfismál
Umhverfismál fá með hverju árinu auk-
ið vægi. Þau síast inn í alla aðra mála-
flokka og breyta forsendum, ekki síst
þegar til lengri tíma er litið. Nýleg lög
um mat á umhverfisáhrifum fram-
kvæmda endurspegla þessa þróun og
hafa nú þegar haft mikil áhrif á verkleg-
ar framkvæmdir hér á landi. Þau lög eru
ívið strangari hér á landi en annars stað-
ar í Evrópu. Það getur leitt til kostnaðar
hér, en til lengri tíma litið styrkir það
stöðu okkar.
Sem matvælaframleiðslugreinar
munu sjávarútvegurinn og fiskvinnslan
finna æ meir fyrir umhverfismálum. Þar
skiptir máli að greinin sé vel undir það
búin að koma sjónarmiðum sínum á
framfæri og styrkja stöðu sína.
Að baki baráttunnar fyrir bættu um-
hverfi liggja sameiginlegir hagsmunir
allra jarðarbúa. Þrátt fyrir þann ljóma
hugsjónanna sem málið ber meö sér,
má ekki gleyma því að þegar sérhvert
skref er stigið í umhverfismálum, stend-
ur hver þjóð harkalega vörð um sína
sérhagsmuni. Þannig verðum við einnig
að gæta að okkar hagsmunum. Það gera
ekki aðrir fyrir okkur, þótt við kunnum
að eiga svipaðra hagsmuna að gæta og
aðrar þjóðir.
Vandi okkar er sérstaðan. Engin þjóð
í Evrópu er eins háð sjávarútvegi og ís-
lendingar. Við rekum sjávarútveg sem
háþróaða atvinnugrein og byggjum okk-
ar atvinnulíf að verulegu leyti á henni.
Nágrannaþjóðir okkar líta á sjávarútveg
sem aukaatvinnuveg og vandamálasvið.
Þar tengist fiskvinnsla og sjávarútvegur
jaðarbyggðum, styrkjastefnu og at-
vinnuleysi. í hvert skipti sem umræða
um atvinnuleysi hefst í Evrópusam-
bandinu, kemur upp sú hugmynd að
auka styrki til sjávarútvegs eða þjón-
ustugreina hans. Þetta viðhorf til sjávar-
útvegsins er okkur Islendingum þung-
bært og skaðlegt. Lítið vægi sjávarútvegs
í efnahagslífi Evrópu leiðir einnig til
þess að ýmsum hagsmunamálum þeirra
sem af hafinu lifa, er ekki haldiö til
haga. Það á ekki síst við um umhverfis-
málin. í öllum vaðlinum um umhverfis-
mál, vilja hagsmunir sjávarins verða út-
undan.
Tökum nú nokkur dæmi um áherslu-
atriði, sem mikilvægt er að íslendingar
komi á framfæri. Sívaxandi þörf fyrir
matvæli í heiminum hefur leitt til þess
að leitað er mjög langt út fyrir þau mörk
sem náttúran hefur markað okkur. Há-
þróaður landbúnaður er rekinn með
þeim hætti að heilu lífríkjunum hefur
SJÓNARHÓLL
Tómas Ingi
Olrich
skrifar
verið eytt af stórum landssvæðum með
einhæfum ræktunaraðferðum. Notkun
tilbúins áburðar hefur mikil áhrif á nátt-
úruna og veldur verulegri mengun, sem
leitar að lokum til sjávar. Fiskeldi, sem
er mjög vaxandi atvinnugrein í heimin-
um, skapar sérstök umhverfisvandamál.
Nýting villtra fiskistofna, og sjávar-
spendýra ef því er að skipta, nýtur al-
gerrar sérstöðu frá sjónarmiði almennr-
ar umhverfisverndar. Sjálfbær nýting
fiskistofna er ein umhverfisvænasta
matvælaframleiðsla, sem unnt er að
finna í heiminum. Sé nýtingin sjálfbær,
er hér verið að ræða um afrakstur nátt-
úrulegrar auðlindar en ekki neins konar
inngrip í flókið ferli náttúrunnar. Að-
gæslu er þörf að sjálfsögðu. Á það við
um veiðitækni, veiðistjórnun og orku-
nýtingu.
íslenska veiðistjórnunarkerfið, kvóta-
kerfið svonefnda, hefur þann kost að
draga stórlega úr kostnaöi við sóknar-
einingu, þ.e. að draga úr kapphlaupinu
um tonnin og leggja þess í stað áherslu
á gæðin. Stjórnunarkerfið hefur vakið
athygli innan OECD, vegna þess árang-
urs sem við höfum náð. íslendingar
þurfa að kappkosta að þróa veiðitækni,
sem hámarkar vernd umhverfisins. Viö
þurfum að taka þátt í þróun fiskiskipa
framtíðarinnar og búa okkar skipa-
smíðaiðnað undir þá þátttöku. Umfram
allt þurfum við að koma því til skila, á
alþjóðlegum vettvangi, að sjávarútvegur
og fiskvinnsla, eins og þessar atvinnu-
greinar eru reknar hér, eiga fulla samleið
með markmiðum um umhverfisvernd
og sjálfbæra náttúruverndarstefnu.
Sérstaða íslensks efnahagslífs, sem
byggist á vægi sjávarútvegs og matvæla-
framleiðslu, veldur því að við þurfum
að gæta hagsmuna okkar vel á þeim
vettvangi þar sem tekið er sameiginlega
á stefnumörkun þjóða í mikilvægum
málaflokkum eins og umhverfismálum.
Við höfum mjög takmarkaðan aðgang
að stefnumótun í Evrópusambandinu,
þar sem ísland er ekki aðili að samband-
inu en tengist því í gegn um EES samn-
inginn. Við erum hins vegar fullgildir
aðilar að Evrópuráðinu og þingi þess.
Þar er nú verið að ræða og undirbúa
stefnumótun annars vegar í sjálfbærri
nýtingu lifandi auðlinda sjávarins og
hins vegar er verið að leggja drög að al-
mennri stefnumörkun um nýtingu og
þekkingu á hafsvæðum. Þessi verkefni
tengjast þeirri ákvörðun Sameinuðu
þjóðanna að árið 1998 verður helgað
hafinu sérstaklega.
Komandi ár verður því lifandi vett-
vangur fyrir umræður um málefni þeirra
þjóða, sem eiga afkomu sína undir haf-
inu. Þar eigum við að koma sjónarmið-
um okkar á framfæri og gera það sem
við getum til að hafa áhrif á mótun
stefnunnar. Reyndin er sú aö oftar en
ekki er hlustað á okkur þegar sjávarút-
vegsmál eru til umfjöllunar. Þar er talið
að við höfum óumdeilanlega eitthvað
til málanna að leggja. Þá stöðu eigum
við að nýta okkur.
Höfundur er alþingismaður.
14 ÆGIR