Nýtt land - 01.01.1937, Side 23

N Ý T T L A N D
21
aðallega fram á, að moldin veki lijá mönn-
uni hinar. dýrslegustu hvatir.
Samband manns og moldar kemur ekki
sérlega fram í bók Kristmanns. Valborg, sem
er aðalpersóna bókarinnar, hún getur ekki
gleyint því, að hún hefir niisst ættarleifð
sína, en þær tilfinningar, sem aðallega konia
fram hjá henni, eru ættardramh, öfund gegn
þeim, sem hefir hlo'tið óðal hennar, og
gremja yfir því, að henni hefir gengið úr
greipum sá auður, sem jörðinni fylgdi, og
sú velsæld, sem honum hefði orðið samfara.
Vald moidarinnar yfir sálarlifi Valborgar
kennir aftur á möti lítt við sögu. Hún er i
rauninni ekki frekar barn jarðar en hver
annar, sem syrgir horfið gengi og sérrétt-
indi, sem hann hefir talið sig borinn til.
Annars er Valborg veigamesta persóna
sögunnaf. Þórgils bóndi er aftur á móti svo
ómerkileg persóna, að sagan liður við það.
Það er sem sé lesandanum óskiljanlegt, að
Valborg skuli nokkurntínia hafa getað fest
ást á honum, og enn þá óskiljanlegra, að
sú ást skuli hafa getað haldist. Látum vera,
að hún liefði í æskuveikleika og vegna sér-
stakra atvika lcomist á hans vald — og síð-
an vegna stíflyndis sins og þrjósku talið sér
trú um, að henni þætti vænt um hann, þar
sem mótspyrna föður hennar egndi hana lil
andstöðu. En höfundurinn lætur hana unna
Þorgilsi — og það ævilangt. Er ]ió laiigt
frá, að hún beri virðingu fyrir honum, en
hvenær fer ekki ástin út iim þúfur, þegar
virðingin er liorfin?
Af persónum sögunnar er annars Jórunn
grasakona einna eftirtektarverðust. Og hún
er sannkallað harn islenskrar jarðar. Jörðin
— moldin — fóstrar henni lífgrös, sem eru
henni til andlegrar og likamlegrar endur-
næringar. Sigmundur og Þóra v.erða bæði
vitskert, og sleppur höfundurinn mjög létti-
lega frá þeim báðum — og þau á vissan
hátt líka frá þjáningum tilverunnar. Þau
verða bæði vitskert á mjög rómantískan hátt,
en sagan hefði áreiðanlega orðið þarna á-
hrifameiri og trúrri, ef i stað hinnar röm-
antisku vilskcrðingar hefði komið grár, kald-
ur, skelfilegur og venjulegur veruleiki, sem
hefði getað stækkað liæði höfundinn og þess-
ar tvær persónur. Þá er ]iað Kolbrún, sem
kemur allslaus og öllum óþekkt á heimili
Valhorgar, vinnur ást Sigmundar ]iegar í
slað, fer ekki lengra en til lians — verður
nokkra hríð ólikindaleg gljáinynd i sögunni
og fer svo í ána!
Þrátt fyrir þetta, sem hér hefir verið nefnt,
er bókin viða skemmtileg — og margar lýs-
ingar i henni eru glæsilegar. En liún slciiur
ekki eftir nein áhrif. Lesandi, sem hetir
margt gott lesið og hitt og þetta athugað,
verður ekki snortinn af henni. Hún kemur
engu róti á tilfinningalíf hans, og hún vek-
ur haiin ekki til umhugsunar um nein ytri
eða innri fyrirbrigði, og þess vegna veitir
hún honum ekki þá nautn, sem er samfara
nýjum viðhorfum og viðfangsefnum eða
auknum skilningi á þeim gömlu. Nú ætla ég
ekki að fara að halda þvi fram, að nauð-
synlegt sé að gera þá kröfu til rithöfunda,
að þeir séu kallarar á markaði dægurmál-
anna. En enginn höfundur getur .skapað
verðmætt skáldrit, nema eitthvað vaki fyrir
honum og honum talcisl að opna lesandaiv-
um að einhverju leyti sýn yfir athyglisverð
svið gamalla eða nýrra innri eða ytri viö-
fángsefna.
Krislmann Guðmundsson hefir áður i bók-
um símim sýnt okkur sitthvað athyglisvert.
í fyrstu sögunni, „Islandsk kjærlighet“ gerði
hann okkur ógleymanlega fegurð og upp-
runaleik vaknandi ástalífs umkonmlausra
barna, ástalífs, sem yljaði og gladdi í auðn
og tómleik, ein's og fábrotið, en fagurt ang-
anblóni á vegalausum öræfum. í „Brúðar-
kjórnum" sýndi hann okkur persónu, Björn
á Laxá, sem vakti til umhugsunar um menn-
ingar- og félagslega heildarþróun íslenskrar
alþýðu. Og í „Á rmann og Vildís“ gerði hann
okkur minnisstæða hamingjuþrá mannanna
i baráttu við hið volduga afl dauðans.
Svo höfum við ]iá ástæðu lil að búast
við þvi af Kristmanni, að liann skrifi ekki
sögur, sem séu eingöngu ætlaðar til augna-
bliksskemmtunar, heldur móli hann af sinni
ótvíræðu leikni og sínum viðurkennda dugn-
aði viðfangsefni, sem verði niönnmn hugstæð.
Elinborg Lárusdóttir: Sögur.
Einar H. Kvaran rithöfundur hefir skrif-
að formálann fyrir þessari bók, og inælir
liann mjög eindegið með henni. Ekki gét ég
orðið honum sammála, nema að vissu marki,
en ég get vel skilið, að honuni geðjist sér-